SUMMARY

Planeta No 86
ENGLISH Summary

PRIČA SA NASLOVNE STRANE

BLAGO SA DNA MORA

Više od 70 % površine naše planete pokriveno je vodotokovima, jezerima, morima i okeanima. Ispod površine vode, na velikim dubinama, kriju se brojne neistražene mogućnosti života, brojna nalazišta koja tek treba otkriti i, naravno, sutra iskoristiti. U drevnim okeanima, pre više milijardi godina, začeo se život: dno mora uvek je bilo veliko izvorište hrane, ispod dna kriju se nesaglediva rudna bogatstva, iz „vodenih dimnjaka“ na obodima i na dnu velikih voda sukljaju gasovi nemerljivog energetskog obima, u vodi postoji živi svet koji tek treba istražiti, na dnu leže brojni potonuli brodovi puni nekada sakupljenog blaga...

TEMA BROJA

Dr Gordana Jovanović

Bogatstva i tajne drevnih okeana / Bujanje života

Najveća riznica ikad

U odnosu na vremenski period kada se pojavio prvi život, ljudska vrsta je veoma mlada. Iako nije svedok većine događaja bitnih za razvoj Zemlje, čovek je jedina vrsta na ovoj planeti koja proučava druge, rekonstruiše i opisuje događaje iz perioda dugog više od četiri milijarde godina, ali i pokušava da predvidi one koji tek treba da se odigraju.

TEMA BROJA

Dr Ana Paunović

Bogatstva sa dna mora i okeana / Živi svet velikih dubina

Svetiljka na glavi i morski sneg

Mora i okeani prekrivaju otprilike 71% površine naše planete, a o njima znamo manje nego o Mesecu. Do sada je istraženo tek 5% okeana. Jedan od razloga je što su istraživnja dubina okeana gotovo jednako skupa kao i put u svemir.

TEMA BROJA

V.B.

Bogatstvo na dnu mora / Skriveni svet ispod vode

Odgovor je: hemosinteza

Naučnici su otkrili “paralelni univerzum” oblika života u bazaltnom sloju na dnu okeana. Istraživanje okeanskog dna i dalje predstavlja mladu naučnu disciplinu. Međutim, već sam njen početak otkriva neverovatno velike mogućnosti i preokrete u naučnim saznanjima

TEMA BROJA

O.K.

Blago na dnu mora / Živi svet i resursi azijskih mora

Vojska brani kornjače

U Kini postoje četiri mora koja su, u širem smislu, delovi Tihog okeana. To znači da ih ograđuju prirodne kopnene prepreke poput ostrva. Obuhvataju područje koje je ravno polovini teritorije kineskog kopna.

TEMA BROJA

Dubravka Marić

Bogatsvo na dnu mora / Ajkule vole biljke

Livade koje život znače

Morske trave koje formiraju prostrane livade u okeanima i morima na Zemlji, imaju izuzetnu ekološku i ekonomsku vrednost. Zbog visokog nivoa njihove produktivnosti, strukturne složenosti i biodiverziteta, zajednice morskih trava nose epitet "morskog ekvivalenta tropske prašume"

TEMA BROJA

Z.Š.

Bogatsva na dnu mora i okeana / Mornari-rudari

Podvodni kineski zid

Razvoj tehnologija, ali i iscrpljivanje kopnenih, te slaba ispitanost podvodnih resursa, sve više otvaraju mogućnosti za iskopavanje ruda ispod mora i okeana. Izvlačenje nafte iz dubina traje već decenijama i praktično je postalo rutina, ali pomorsko rudarenje je nov i pionirski poduhvat i obeležiće industriju u godinama pred nama.

TEMA BROJA

V.B.

Bogatstvo na dnu mora / Eksploatacija ili narušavanje morskog dna

Pomeranje granica: rudnik na dnu okeana

Vaditi rude sa dna okeana veoma je složen posao, a postaće preko potreban i znatno ranije nego što se mislilo: na ogromnim dubinama kriju se velike zalihe dragocenih sirovina kojima Zemlja sve više oskudeva. Srebro, zlato, bakar, mangan, kobalt i cink postoje kao različite forme na okeanskom dnu, obično čak u većim količinama nego što ih nude rudnici na Zemlji.

TEMA BROJA

V.B.

Bogatsva sa dna okeana / Blaga potonulih brodova

Milijarde pod vodom

Okeani su tokom vekova progutali na hiljade brodova, zajedno sa velikim blagom koje je činilo njihov tovar. Prvo mesto na listi poznatih nesumnjivo pripada “Titaniku”, mada i brojne druge potonule riznice zaslužuju pažnju javnosti: svaka od njih krije zanimljivu priču o brodu, njegovim putnicima i tovaru, a većina olupina još nije pronađena. Lov na podvodno blago stalno je otvoren - u njemu učestvuju velike firme i pojedinci, profesionalci i amateri.

MEDICINA

Prof. dr Đorđe Bajec

Savremena laparoskopska hirurgija

Napredna laparoskopija - korak ka robotici u hirurgiji

Osnovni hirurški principi i danas su isti kao u vreme početaka savremene hirurgije, ali tehnologija je ta koja je neprestano diktirala napredak i omogućavala da i najsloženiji hirurški zahvati budu sve manje invazivni, a sve uspešniji. O minimalno invazivnoj, naprednoj high-tech laparoskopiji, koja nas uvodi u eru robotske hirurgije, govori jedan od naših najvećih stručnjaka u toj oblasti, prof. dr Đorđe Bajec, hirurg

MEDICINA

Dr Vesna Cerović

Oftalmologija

Lečenje bolesti žute mrlje

Očne bolesti koje trajno oštećuju vid danas mogu da se kontrolišu, u pojedinim slučajevima i da se leče. To je naročito ohrabrujuće za obolele od senilne degeneracije žute mrlje, koja može da dovede i do slepila. O medikamentom i hirurškom lečenje makule govori dr Vesna Cerović, oftalmohirurg, jedan od najvećih stručnjaka u oblasti oftalmologije u ovom delu Evrope

MEDICINA

Prof. dr Ljiljana Medenica

Kozmetska dermatologija

Nehirurško podmlađivanje lica i tela

Inovativne kozmetsko-dermatološke procedure za rejuvenaciju sve su popularnija minimalno-invazivna alternativa hirurškim tretmanima podmlađivanja lica i tela. Šezdesete su danas nove četrdesete, a četrdesete bi mogle da budu nove dvadesete, kaže istaknuti dermatovenerolog, prof. dr Ljiljana Medenica, i savetuje najefikasnije nehirurške fejs-lifting i druge anti-ejdžing tretmane

PREVENTIVNA MEDICINA

Dr Ivana Petrović

Sistematski pregled pred rekreativno bavljenje sportom

Rekreativci, da li ste proverili svoje zdravlje?

Ljudi koje dugo rade i žive na sedentaran način, bez obzira na to što nemaju zdravstvene tegobe, pod velikim su rizikom da pri nagloј fizičkoј aktivnosti dožive i ozbiljne zdravstvene smetnje koje su posledica patoloških promena koje postoje, ali su asimptomatske. Dr Ivana Petrović, medicinski direktor Bel Medic-a, kaže da svako nemilo iznenađenje te vrste može da se predupredi preventivnim zdravstvenim pregledom, kao i pažljivo doziranom i kontrolisanom rekreacijom

OSVAJANJE SVEMIRA

I. Jakšić

Misija „Grejs“

Osmatranje igre okeana

Sateliti „grejs“ zameniće par svemirskih letelica koje su ostvarile značajne rezultate ali su prestale s radom prošle godine. Kao i njihovi prethodnici, novi duet obilaziće orbitu beležeći sitne varijacije u sili gravitacije koje su rezultat kretanja mase. Ona mogu biti signal izdizanja zemljišta nakon dugotrajnih padavina ili pak topljenja leda sa polova kao posledica globalnog zagrevanja.

OSVAJANJE SVEMIRA

Dragan Lazarević

Kanadski put u kosmos

Između uspešnih projekata i budućnosti

Kanada je država koja ima sopstveni kosmički program, šalje svoje satelite i astronaute na međunarodnu orbitalnu stanicu a instrumenti i uređaji njenih kompanija rade na raznim kosmičkim letelicama drugih zemalja i kosmičkih agencija. Takav program nema znatan broj zemalja sa daleko brojnijim stanovništvom; ali, pojavile su se kritike od strane naučne javnosti Kanade da je je sve to nedovoljno i da su kosmičke mogućnosti te zemlje daleko veće i politički vrh zemlje treba da odredi strateške ciljeve razvoja kosmičkih istraživanja.

OSVAJANJE SVEMIRA

Dragan Lazarević

Neostavarena vizija naseljavanja

Jedna raketa, jedan brod i...

Početak naseljevanja našeg najbližeg suseda u vasioni, Meseca, danas se predviđa (u najboljem slučaju) za kraj naredne decenije. Prvi korak bi bio vraćanje astronauta na njegovu površinu a potom izgradnja stalne baze. Iako je američki predsednik dao nalog NASA-i da započne pripreme za takvu misiju, kao da nema posebnog entuzijazma niti se žuri sa projektovanjem novog lunarnog modula. NASA prvenstvo daje svom ranije isticanom cilju - orbitalnoj stanici u visokoj orbiti oko Meseca „DSG“ (Deep Space Gate). Za postavljanje modula stanice, priprema se velika raketa „sls“; ali, njen razvoj teče sporo i prvo probno lansiranje i slanje kapsule „orion“ oko Meseca se neprekidno odlaže.

ASTRONOMIJA

Putanja zvezde S2

Potvrda teorije relativiteta

Tim načnika koji radi u sastavu Južne evropske opservatorije (ESO), sa ogrankom u Čileu, nedavno je okončao studiju kojom se objašnjava šta se dogodilo sa prolaskom zvezde S2 pored velike crne rupe u središtu Mlečnog puta. Rezulatat je potvrda slavne Ajnštajnove teorije opšteg relativiteta.Kada se teorija pojavila 1905, nije se moglo znati šta se stvarno zbiva u udaljenom prostorima svemira. Ove godine, astronomi su upravili veliki teleskop u Čileu ka središtu Mlečnog puta i sačekali da se nebo iznad naše planete razbistri...

ENERGIJA

Mrs Jozef Baruhović

Korišćenje rizične strukture

Najmanja čestica a najveća opasnost

Proizvodnja nuklearne energije za mirnodopske i vojne svrhe podrazumeva oslobađanje velikih količina toplote procesima nuklearne fisije i nuklearne fusije. Ta energija smeštena je u do sada najpoznatijem sićušnom delu materije - atomu. Upotreba nuklearne energije je višestruka. Koristi se za proizvodnju električne energije u nuklearnim elektranama, za pokretanje nadvodnih i podvodnih plovila, za industrijske procese, za proizvodnju izotopa (atomi istog elementa koji imaju različite nuklearne mase), za daljinsko grejanje, za desalinizaciju morske vode, kao raketno gorivo, za proizvodnju atomskog oružja

ENERGIJA

L.Đ.

Kompresovani vazduh

Bezbojni prenosnik snage

Kompresovani vazduh može da bude jedan od načina za skladištenje energije. Ona se može skladištiti u jednostavnim, jeftinim rezervoarima. Za potrebe veoma velikih postrojenja, kompresovani vazduh se može držati u pećinama. Za potrebe privrede, energija proizvedena i skladištena u vreme niske potražnje može biti puštena i korišćena u vreme visokog nivoa potražnje. Mali skladišni sistemi korišćeni su neko vreme kao pogonsko gorivo rudničkih vagona. Za potrošače velikog obima proizvodnje neophodno je obezbediti da se sačuva toplotna energija upotrebljena za kompresovanje vazduha (gubljenje toplote umanjuje količinu energije koja se može skladištiti

MATEMATIKA

Borka Marinković

Svetski centri uma

Mi moramo znati!

"Šta se događa kada okupite 200 najboljih naučnika na svetu, izdvojite ih u jednoj rezidenciji usred šume, oslobodite ih svega što remeti univerzitetski život i kažete da rade najbolje što mogu? Svakako, mnoga najsloženija istraživanja se obavljaju u čuvenom Institutu za napredne studije u Prinstonu. Zbog osobitog gostoprimstva Instituta, ne postoji bolje mesto gde se nekom univerzitetskom radniku može omogućiti da boravi i da razmišlja."

DIGITALNA OBRADA SLIKA

Dr Milan Gnjatović,
docent na Fakultetu tehničkih nauka u Novom Sadu

Monaliza računarskih nauka

Zamka sa naslovne strane

Jedna fotografija objavljena u „Plejboju“ 1972. suštinski je uticala na razvoj tehnologija za obradu digitalnih slika. Evo kako su naučnici još jednom uspeli da potvrde stereotip o sebi i koje su posredne posledice po društvo.

IZUMI

O.K.

Raketni pojas

SF postala stvarnost

Raketni pojas je naprava koja se najčešće nosi na leđima korisnika i leti zahvaljujući potisku nagore nadvladavajući gravitaciju i masu. Neophodno je da potiskuje masu nadole kako bi letač mogao da izađe na kraj sa sopstvenom težinom, težinom goriva i sprave. Počeci raketnog pojasa sežu u prošlost Rusije.

JUBILEJI

M. Rajković

Dva veka od Vukovog Srpskog rječnika iz 1818.
i savremene srpske leksikografije

Rečnici su više od knjiga

Šesnaesti međunarodni kongres slavista (1000 učesnika iz 43 zemlje), održan u Beogradu od 20. do 27. avgusta 2018, u godini važnog jubileja - dvestogodišnjice prvog izdanja Vukovog Rječnika, bio je zvezdani trenutak da se srpska leksikografija predstavi javnosti. U Galeriji nauke i tehnike SANU upriličena je inventivno osmišljena izložba Srpska leksikografija od Vuka do danas, sa reprezentativnim katalogom istog naziva koji pregledom 25 rečnika i tipova rečnika na 400 strana prevazilazi publikaciju ove namene.

NOVE KNJIGE

Mihajlo I. Pupin

Od useljenika do pronalazača

Istok film, Beograd, 2018, sa engleskog preveo Milan Jeftić) „Mihajlo I. Pupin, sin seljaka iz Idvora, moćno gospodar električnih izuma, predsednik najotmenijeg američkog univerzitetskog kluba itd.... pokazao se i kao pisac u najboljem svetlu. Njegova knjiga, njegov život, za našu omladinu vanredna knjiga, delo je trajno, kao ona dela književna antička koja su bila pisana mudrošću jednog velikog, radnog života...“ (Miloš Crnjanski)

EGZOTIČNI NARODI

O.K.

Ni-Vanuatu

Verski kult vojnika i princa

Vanuatu je arhipelag i država u Tihom okeanu, sa oko 12 000 km2 i oko 270.000 stanovnika. Nalazi se u podregiji Okeanije koja se se zove Melanezija. Najstariji arheološki nalazi potiču iz drugog milenijuma p.n.e. Početkom 17. veka, španska ekspedicija koju je predvodio portuglaski moreplovac Pedro Fernandeš de Keiroš stigla je na najveće ostrvo arhipelaga. To je bio prvi susret Evropljana sa ovim egzotičnim ostrvima. U drugoj polovini 18. veka, Vanuatu je potpao pod snažan uticaj Britanaca i Francuza. Nakon iskrcavanja velikog engleskog istraživača Džejmsa Kuka, ostao je naziv Novi Hebridi, koji je bio na snazi sve do sticanja nezavisnosti 1980. godine.

BIOLOGIJA

Dr Ana Paunović

Galerija Prirodnjačkog muzeja u Beogradu

Svaka vrsta u prirodi ima svoju ulogu i značaj za eko-sistem. Sve vrste, uključujući i čoveka, međusobno su povezane. Bez obzira na kom prostoru žive, neke vrste imaju globalan uticaj, druge regionalan ili lokalni. Ugroženost jedne vrste direktno ili indirektno utiče na ugroženost druge. Biolozi su ustanovili da na našoj planeti postoje 34 tzv. vruće tačke, to jest staništa s najvećim brojem ugroženih vrsta na svetu. Glavni kriterijumi u određivanju ovih tačaka bio je biodiverzitet biljnih vrsta i endemski karakter flore i faune, kao i stepen pretnje kojoj su izloženi.

RETKE VRSTE

O.K.

Patagonijska mara

Kao mešavina zeca i jelena

U okviru taksonomske familije Caviidae, u Južnoj Americi postoji rod Dolichotis. Kolokvijalni naziv ovog četvrtog po veličini od svih glodara u svetu je mara.

GEOLOGIJA

Dijamanti

Najveća iskopana rupa

Rudnik “Mir” je jedna od najvećih rupa iskopanih ljudskom rukom na površini Zemlje. Sa svojih 525 m dubine i 1200 m širine, nalazi se u Sibiru, u oblasti Saha, na istoku Rusije. Rezerve dijamanata na tom mestu otkrivene su 1955. godine, kada je geološka ekspedicija predvođena Jurijem Kabardinom, Jekaterinom Elaginom i Viktorom Advenkom, pronašla uzorke vulkanske stene kimberlit, koja je najčešće vezana za dragulje. Dve godine kasnije, počelo je vađenje rude, iako su uslovi za to bili teško zbog smrznutog tla čak 7 meseci tokom godine, a tokom kratkog leta - zbog dubokog blata.

IZLOžBE

Dubravka Marić

Rimski limes i gradovi na tlu Srbije

Svi putevi vode u Rim

Rimski limes, linija odbrane spoljašnjih granica Carstva u vidu utvrđenja povezanih putevima, pružao se hiljadama kilometara - od Velike Britanije, duž Rajne i Dunava, preko Bliskog istoka, sve do Afrike. Ostaci limesa danas se sastoje od bedema, rovova, utvrđenja i gradskih naselja, a delovi se već nalaze pod UNESKO-vom zaštitom.

ECSJ 2018.

A.G.

Tuluz: novinari koji prate razvoj nauke

Između htenja i ometanja

Već i samo sletanje na aerodrom Blanjak, na obodu francuskog grada Tuluza, navede putnika da pomisli da dolazi na nesvakidašnje mesto. Sa leve strane piste pružaju se hangari, putnička zgrada aerodroma i njegova brojna postrojenja - a sa desne, i to celom dužinom piste, su projektni biroi, zgrade, magacini i pogoni „Erbasa“, ponosa francuske avioindustrije. Uz samu ogradu, drema „Erbasov“ avion „beluga“, možda najveći transportni avion u upotrebi, nekako nezgrapan i zaokrugljen, kao neka prapotopska životinja zalutala u današnje vreme.

OKO PLANETE

KLIMA

Usporavanje severnoatlantske struje

Iznenadni hladni periodi, u trajanju od nekoliko stotina godina, odigrali su se u sred inače toplog klimatskog perioda, pre približno 120 hiljada godina. U tim hladnim intervalima došlo je do pada temperature od nekoliko stepeni a šume su zamenile tundre na mestu proučavanja u severnoj Finskoj. Pomenuti period koji je prethodio poslednjem Ledenom dobu, imao je klimu generalno topliju nego što je to slučaj danas. Zbog toga je važan za klimatske stručnjake koji izučavaju današnje globalno zagrevanje.

OKO PLANETE

ASTROFIZIKA

Galaklsija zatrpana svetskom masnoćom

Međuzvezdani prostor nikada više nećemo gledati na isti način zahvaljujući rezultatima novog istraživanja Univerziteta u Novom Južnom Velsu i turskog Univerziteta Ege; oni su, potvrdili postojanje velike količine materije u onome za šta se pretpostavljalo da je prazan prostor između zvezda. Po svemu sudeći, taj prostor je ispunjen velikom količinom elektromagnetne radijacije i ogromnim oblacima masnih materija

OKO PLANETE

FOSILI

Ptice otporne na udar asteroida

Preci današnjih ptica verovatno su preživeli udar asteroida koji je zbrisao njihove srodnike živeći na stelji, tj. prvom rastresitom sloju šumskog zemljišta. Ova teorija je zasnovana na proučavanju fosilnih ostataka biljaka i ornitoloških podataka. Ona objašnjava kako su ptice dobile dominantnu ulogu na našoj planeti.Udar asteroida pre 66 miliona godina u potpunosti je uništio šume na Zemlji. Preci ptica koji su živeli na tlu uspeli su da prežive i da se presele na drveće kada se flora oporavila

OKO PLANETE

VULKANOLOGIJA

Eksplozija zbrisala civilizaciju

Naučnici sa Univerziteta u Arizoni, SAD, odredili su tačno vreme katastrofalne erupcije vulkana Santorini, koja je uništila ostrvo Tira: prema procenama, to se dogodilo između 1600. i 1525. godine pne. Minojska erupcija spada u ultraplinijski tip. Na skali vulkanske aktivnosti, ona je za dva stepena prevazilazila erupciju Vezuva 79. godine ne i Svete Helene iz 1980, a za jedan stepen eksploziju planine Pinatubo 1991. i Krakataua 1883. godine.

OKO PLANETE

BIODIVERZITET

Zaštićena područja u sve gorem stanju

Putari, farmeri, drvoseče i graditelji uništavaju najmanje jednu trećinu od ukupno dve stotine hiljada zaštićenih oblasti u svetu gde bi priroda trebalo da se obnovi. Jedno nedavno obavljeno istraživanje najezde ljudi na zaštićena područja širom sveta otkrilo je da se 32,8 procenata ugroženog zemljišta nalazi pod intenzivnom čovekovom opsadom. Ukupna površina zaštićenog područja pokriva šest miliona kvadratnih kilometara (oblast dva puta veća od Aljaske).

OKO PLANETE

BIOSFERE

Rezervat kroz pet zemalja

Godinu dana nakon što je „Bačko Podunavlje“ upisano na UNESKO listu rezervata biosfere, na godišnjoj konferenciji održanoj 25. jula UNESKO je na listu dodao i rezervat biosfere „Mura“ u Sloveniji. Time je rezervat biosfere u pet zemalja (Austrija, Slovenija, Mađarska, Hrvatska i Srbija) – “Evropski Amazon” korak bliže ostvarenju. Do sada je 850 hiljada hektara prirodnih i kulturnih područja uz reke Muru, Dravu i Dunav zaštićeno od strane UNESKO-a, dok će rezervat biosfere koji će se prostirati kroz pet država obuhvatiti površinu od čak 1 milion hektara.

ČASOPIS PLANETA Br 86

SARADNICI NA BROJU

Saradnici: Jozef Baruhović, Katarina Bogićević, Vesna Bosanac, Svetlana Đurić, Milan Gnjatović, Ibrahim Hadžić, Ilijana Jakšić, Gordana Jovanović, Oliver Klajn, Dragan Lazarević, Mirjana Lukić, Borka Marinković, Vladimir Milojević, Žaneta Miljanić, Marija Miljković, Darko Mladenović, Draženko Nenadić, Ana Paunović, Barbara Radulović, Miloš Rastović, Dušan Stanić, Sanja Stanković, Miomir Tomić, Gordana Tomljenović, Ljubiša Topisirov ić, Zoran Šević, Zdenko Štromar, Slavomir Vojinović


Dostupno na digitalnom formatu www.novinarnica.net

Direktor: Milan Knežević
Glavni i odgovorni urednik: Aleksandar Gaon
Pomoćnik glavnog urednika: Miloslav Rajković
Likovno-grafički urednik: Studio Platinum, Beograd
Fotografije: Zdenko Štromar
Naslovna strana: Marija Miljković
Internet: Marija Miljković

IZDAVAČ I OSNIVAČ : " Belmedia" d. o. o.
DISTRIBUCIJA: Global Press d.o.o, Beograd, Žorža Klemansoa 24, 011/276-4538 i 276-9301
ŠTAMPA: "Kosmos", Svetog Save 16, Beograd, 011/ 2430 510

Sledeći broj izlazi 1.novembra 2018g.