SUMMARY

Planeta No 71
ENGLISH Summary

MEDICINA

dr Vojkan Čvorović, internista kardiolog u Bel Medic-u

Tromboembolija pluća

Lutajući ugrušak - stalna pritajena opasnost

Začepljenje krvnih sudova pluća izazvano trombom može imati i asimptomatske oblike u kojima se otkriva slučajno, ili i najteže forme u kojima je prva manifestacija naprasna smrt. Zato ovo stanje, koje može da pogodi gotovo svaku osobu, treba imati na umu kako ne bi promaklo kao nedijagnostikovano i nelečeno, upozorava dr Vojkan Čvorović, internista kardiolog u Bel Medic-u

KOSMOLOGIJA

Crne rupe

„ POSLEDNJI TANGO” U DEVICI

Bio je to „ sudnji dan” za jednu ili obe, a svakako rođenje nove džinovske „ crne rupe ” duboko u sazvežđu Device. Zašto govorimo u prošlom vremenu?

Zato što su astronomi, u stvari, zavirili u svojevrsni „ kosmički vremeplov” pregledajući teleskopske snimke, u ljudskom poimanju, pradavnih događaja. Sudar se odigrao na razdaljni od tri po milijarde svetlosnih godina, toliko je najbrži kosmički glasnik, foton ili čestica, koji juri gotovo 300.000 km&sec, putovao do Zemlje.

HOBI

Astronomija

Amateri kao profesionalci

Da bi neko počeo da se bavi ovim hobijem, ne mora prethodno da bude veliki poznavalac astronomije. Dobro je za početak kombinovati znanja koja se stiču uz pomoć računara sa izlaskom u prirodu i posmatranjem neba. Takođe, treba prevazići predrasude da je astronomija nemoguća bez teleskopa. Teleskop jeste od izuzetne koristi mada su se, recimo, drevni astronomi snalazili i bez tog instrumenta.

ANALI

Teorija svega

Najave kraja fizike

Od najstarijih vremena ljudi su imali poriv da veliko bogatstvo različitih fenomena iz prirode, koje su direktno ili indirektno uočavali, dočaraju preko malog broja teorijskih koncepata i da grade „jedinstvenu sliku“ sveta. Univerzalnost tih koncepata, kao i njihov mali broj, označili su začetke koncepta teorije svega (TOE), koja bi na izvestan način predstavljala najavu „kraja fizike“

NANO-DOBA

Sa bilionitim delom metra

Poznate koristi - malo poznati rizici

Vođene su brojne debate o budućem razvoju i implikacijama koje prate razvoj nanotehnologije. Veliki potencijal ove oblasti leži u stvaranju novih materijala i uređaja sa širokom lepezom primene, kao npr. u medicini, elektronskoj industriji, biomaterijalima i proizvodnji energije. S druge strane, postoji niz problema sa uvođenjem ove nove tehnologije u svakodnevni život, pogotovo u pogledu uticaja na živi svet oko nas i njihov moguć uticaj na globalnu ekonomiju, kao i razna predviđanja da sa nano-tehnologijom dolazi i kraj sveta. Sve ovo uzrokovalo je zabrinutost širom sveta i pokrenulo pitanje: da li je potreban specijalni akt za regulaciju nano-tehnologije?

TEHNOLOGIJA

Navodnjavanje

Kap po kap, najbolje

“U svetu se 17% obradivog zemljišta navodnjava i sa tih povrsina se dobija oko 40% ukupne svetske proizvodnje hrane.U Srbiji, od raspoloživa 4,2 miliona ha obradivog zemljišta, i u najsušnijim godinama ne navodnjava se više od 200.000 ha a to je daleko ispod svetskog i evropskog proseka. Zbog toga su prosečni prinosi niski i zavise od vremenskih prilika. Osnovni preduslov za poboljšanje prinosa je navodnjavanje, posebno zbog sve češćih sušnih godina“. (“Voda do svake njive”, “Politika” , autor Aleksandar Prodanović)

ARHITEKTURA

Muzej kao umetničko delo

U obliku trske na vetru

Moderna muzejska zdanja dokazuje sentencu da je “Arhitektura prva umetnost”. Sadržaj umetničkih i prirodnjačkih zbirki prati ovu ideju, tako da se upotpunjuje i zaokružuje njihov smisao, čime postaju upadljive i značajne tačke u gradovima u kojima se nalaze. Među najupečatljivijim primerima za ovu tvrdnju su: Kraljevski muzej Ontario (Kanada), Nacionalni muzej u Osaki (Japan) i Akron umetnički muzej u Ohaju (SAD).

INSEKTI

Lepidopterologija

NAJEZDA NOĆNIH LEPTIRA

Tekst koji sledi nije izveštaj stručnjaka lepidopterologa već radoznalog posmatrača prirode o neobičnoj prirodnoj pojavi (mada u prirodi ništa nije neobično) - invaziji noćnih leptira, tzv. moljaca - koji su se u enormnom broju javljali ove i prethodne dve godine na celom prostoru bivše Jugoslavije

IŠČEZLE VRSTE

Japanska rečna vidra

Samostalna i pod vodom

Kada zvanične institucije jedne države proglase životinjsku vrstu istrebljenom, ostane da tinja tračak nade da ta životinja ipak negde postoji. Takav je slučaj sa japanskom rečnom vidrom.
Pre tri godine, Ministarstvo za životnu sredinu Japana izdalo je javni proglas da je domaća vidra nestala sa zemlje. Uprkos tome veći broj svedoka tvrdio je da je video ovu životinju. Samo pet meseci nakon stavljanja vidre na listu istrebljenih vrsta, u centralnom delu najvećeg ostrva Honšu, u prefekturi Aiči, navodno je uočeno više jedinki.

PALEONTOLOGIJA

Korali

Šareni svetovi drevnih mora

" Koral " je termin koji se koristi za morske ž ivotinje iz klase Anthozoa (gr. Anthos - cvetak). Sastoji se od većeg ili manjeg broja sićušnih koralnih bića-polipa koji u gornjem delu imaju usta sa pipcima kojima ubacuju hranu. Vode kolonijalni ili usamljeni način života i mogu biti u obliku razgranatog drveća, žbunja, lepeza ili cveća različitih boja.

ARHEOLOGIJA

Pokolj od pre 7 milenijuma

Praistrijski nasilnici

Na 15 km od Frankfurta na Majni, u nemačkoj saveznoj državi Hesen, je opština Šenek. U njoj je selo Kilianštaten, odnedavno mesto senzacionalnog i donekle bizarnog arheološkog otkrića: nađena je masovna grobnica stara sedam milenijuma. Temeljno su istraženi ostaci 26 leševa. Među žrtvama su i deca

NAUKA KAO ŽIVOT

Dr Miodrag M. Petrović, istoričar kanonolog, naučni savetnik Istorijskog instituta u penziji

Zakonopravilo - najveća srpska knjiga

Davno je postalo očigledno da se istorija Srba, osobito srednjeg veka, kao ni drugih pravoslavnih naroda vizantijskog komonvelta, ne može valjano napisati bez poznavanja teologije, istorije hrišćanske crkve. Naročito ne mogu da se proučavaju srednjovekovni izvori. Nažalost, u nas su malobrojni istoričari s temeljnim znanjima te vrste,kakvi su bili: Nikodim Milaš, Radoslav Grujić, Nikola Radojčić, Sergije Troicki, Dimitrije Bogdanović, da pomenemo najistaknutije. Među savremenicima dr Miodrag M. Petrović (1936), naučni savetnik Istorijskog instituta u penziji, nema premca. Kao i Troicki i Milaš, Petrović je istoričar kanonolog, stručnjak za istoriju Crkve i staro srpsko pravo. Autor je kritičkog izdanja Zakonopravila Svetoga Save na srpskoslovenskom i srpskom jeziku , crkvenograđanskog zbornika iz prvih decenija XIII veka.

EGZOTIČNI NARODI

Janomami

Ljudi koji jedu kosti rođaka

U Amazonskoj prašumi, u pograničnom regionu u južnoj Venecueli i severnom Brazilu, živi narod Janomami. Naučnici su naziv naroda izveli iz njihove reči za čoveka, odnosno ljudsko biće. Dele se na više ogranaka. Sanema pleme naseljava severni deo područja i njih je oko 1500. Ninami žive samo u Venecueli i ima ih oko 800. Širiana ima oko 1000. Najviše je onih čija plemena imaju slične nazivu naroda.

TEMA BROJA - Istraživanje Sunčevog sistema

Razmere Sunčevog sistema

Avionom po ekvatorima

Sunce je izuzetno veliko, bar je to postalo jasno od kada su počele da se koriste nove mere za upoređenja prostora i nebeskih tela koja čine Sunčev sistem. Ipak, ljudskom umu takve veličine kao da nisu shvatljive. Možda i zato što mislimo da je Zemlja velika pa našu planetu podsvesno doživljavamo kao najveći planetarni prostor u vasioni.

TEMA BROJA - Istraživanje Sunčevog sistema

Istraživanje svemira

X-zrak ukazuje na tamnu materiju

Radijacija visoke energije iz svemira godinama zanima i zbunjuje naučnike koji se bave tamnom materijom. Konačan odgovor je možda blizu. Pojedini fizičari ističu da određeni galaktički x-zraci mogu biti znak odumirujuće tamne materije, što tek treba da bude potvrđeno.

TEMA BROJA - Istraživanje Sunčevog sistema

Četiri godine oko Merkura

Planeta koja se smanjuje

NASA-ina “mesinžer” svemirska letelica završila je četvorogodišnju misiju oko Merkura. Prva sonda koja je je kružila oko planete koja je najbliža Suncu je prikupila veliki broj važnih podataka pre nego što je ostala bez goriva i potom se sudarila sa površinom Merkura, završavajući istraživanja ove planete na čijoj je površini napravila novi krater.

TEMA BROJA - Istraživanje Sunčevog sistema

Naučna revolucija kosmičkih sondi

50 minuta na usijanoj planeti

Predstava koju imamo o Sunčevom sistemu se neprekidno dopunjuje novim otkrićima kosmičkih sondi. Ta otkrića stižu takvom brzinom da može da se kaže da smo u toku jedne stalne naučne revolucije.
Tokom ove godine, sonda „doun“ je ušla u orbitu Ceresa i poslala slike njegove kraterima izbrazdane površine, „Nju horajzns“ je poslala slike Plutona i njegovog meseca Harona, „kasini“ kruži oko Saturna i snima njegove prirodne satelite a slike sa površine Marsa koje šalju roveri su postale nešto što izgleda najbliže prizorima sa naše planete.

TEMA BROJA - Istraživanje Sunčevog sistema

Nova astronautika

Nedavne misije

Iako je obavljen bez astronaute, prvi eksperimentalni let novog američkog kosmičkog broda “orion” je jedan od najvećih uspeha u oblasti kosmičkih letova sa ljudskim posadama.
“Orion” je novi kosmički brod, prvi koji je razvijen u SAD od vremena “spejs šatla” iz 70-ih. Posle trideset godina dominacije krilatih kosmoplova (šatlova), koji su uneli mnogo revolucionarnih (ali i vrlo skupih i rizičnih) tehnoloških novina, a čoveku omogućile da praktično zagospodari orbitama oko Zemlje, američka astronautika se vraća kosmičkim brodovima tipa kapsula.

TEMA BROJA - Istraživanje Sunčevog sistema

Mars pod opsadom kosmičkih sondi

Misije na granici SF

Mars je od svih planeta Sunčevog sistema privlačio najveću pažnju jer je, i pored velikih fizičkih razlika u pogledu uslova na njegovoj površini u odnosu na Zemlju, u poređenju sa drugim planetama, ipak najsličniji našem svetu. Zbog toga je i najveći broj kosmičkih sondi bio usmeren ka njemu.
Posle pionirskih istraživanja sondi „mariner“ i „mars“, najveću uspeh postigle su sonde „viking“ 1 i 2, 1976. kada su njihovi lenderi uspešno sleteli i poslali prve slike Marsove površine. Snabdevani energijom iz nuklearnih izvora, radili su do 1980-82, Tokom dve i četiri godine orbiteri su vršili detaljno snimanja planete.

TEMA BROJA - Istraživanje Sunčevog sistema

Daleki istok

„Sivi soko“ na asteroidu

Kineska nacionalna svemirska administracija je zvaničan naziv kosmičke agencije Kine. Ova ustanova i donosi odluke koje se tiču istraživanja svemira, započetih 1956. samo za vojne potrebe zemlje.
Prva kosmička letelica za ljude, napravljena 1968. zvala se “šuguang 1”. Plan da se u svemir pošalju dva astronauta se izjalovio sedamdesetih godina prošlog veka. Nakon još nekih neuspešnih pokušaja i serije letova sa životinjama i lutkama, 2003. godine došlo je do prvog slanja čoveka u kosmos u istoriji Kine.

TEMA BROJA - Istraživanje Sunčevog sistema

„Rosetin“ spektrometar „rosina“

Novi uređaj u kosmosu

Spektrometar „rosina“ na sondi „roseta“ prvi put je otkrio plemeniti gas argon na kometi 67/P Čurjumov-Gerasimenko. Postoji teorija o ulozi kometa u „isporučivanju različitih sastojaka“, kao što je voda, na Zemlju a ova merenja idu u prilog takvim tvrdnjama.

TEMA BROJA - Istraživanje Sunčevog sistema

Sonda oko 67P

Kometa u obliku patke

Neskladni hemijski sastav i oblik komete 67P/Čurjumov-Gerasimenko izazivaju pitanja u vezi s poreklom našeg solarnog sistema. Što više astronomi saznaju o pomenutoj kometi, to im se ona čini čudnijom.
Sonda „roseta“ Evropske svemirske agencije trenutno je u gostima kod ove ledene skitnice, a u orbitu komete ušla je pre otprilike godinu dana. Od tog trenutka su letelica i njen robotski lender „fili“ otkrili mnoštvo novih podataka o svom domaćinu

TEMA BROJA - Istraživanje Sunčevog sistema

Saturn

Epska misija male sonde

U drugoj polovini 2016. sonda „kasini“ će početi kruženje u prostoru između Saturna i unutrašnjeg dela planetinih prstenova. Predviđeno je da se leti 22 kruga oko planete u misiji koju danas zovu „sondino veliko finale“. Misija će biti okončana septembra 2017, kada će sonda biti sjurena u gasoviti bezdan ove džinovske planete.

TEMA BROJA - Istraživanje Sunčevog sistema

„Zmijska“ tekstura patuljaste planete

Kako izgleda Pluton

Planetarni naučnik Barbara Koen zapanjeno se zapitala: šta predstavlja najnoviji snimak Plutona objavljen u septembru 2015. Koenova iz NASA-inog Svemirskog centra „Maršal“ u Alabami nije jedina koja je začuđena. Ovo je pitanje koje postavlja skoro svaki istraživač planeta povodom slika NASA-ine svemirske letelice „Novi horizonti“, koja je u julu prošla pored Plutona i njegovih satelita

TEMA BROJA - Istraživanje Sunčevog sistema

Neptun

Zabačena plava planeta

Posle osam godina leta, NASA-ina sonda „novi horizonti“ prošla je krajem avgusta ove godine pored Neptuna, najudaljenijeg nebeskog tela od Sunca, i time ponovo omogućila pogled u ovu zagonetnu planetu
Pre nešto više od četvrt veka, avgusta 1989. NASA-ina letelica „vojadžer 2“ prošla je pored Neptuna. Tada su napravljeni prvi snimci ove, kako je nazivaju, „džinovske grudve leda“ i njenog sleđenog meseca Tritona. Prilikom ta dva prolaska utvrđeno je dosta činjenica o ovoj planeti.

PRIČA SA NASLOVNE STRANE

Istraživanje Sunčevog sistema

Istraživanje Sunčevog sistema Kao nikada ranije u tolikom broju, ovih godina Sunčevim sistemom kruže letelice raznih namena i sa različitim ciljevima. Gotovo da nema planete i značajnijeg planetarnog meseca iz čijih orbita neka od tih letelica nije poslala podatke koji su uzbudili naučni svet i pokrenuli nova pitanja. Misija ka Merkuru je nedavno okončana, ka Veneri su letele sonde koje su se istopile u vrelini koja vlada na zvezdi Danici, na Mesecu će se uskoro graditi prva ljudska staništa, oko Marsa kruže sonde i kreću se lenderi po beživotnoj površini te planeti, uveliko letimo ka gasovitim džinovima Jupiteru i Saturnu, ovog proleća jedna sonda se približila Plutonu, posle leta dugog tri decenije dve letelice su na ivici Sunčevog sistema... Spremaju se nove misije, biće novih otkrića. Kako je nastao Sunčev sistem? Otkud voda na Zemlji? Šta nas čeka po izlasku iz Sunčevog sistema?

ČASOPIS PLANETA Br 71

SARADNICI NA BROJU

Saradnici: Jozef Baruhović, Vesna Bosanac, Branislav Čabrić, Svetlana Đurić, Ibrahim Hadžić, Mirko Jakovljević, Ilijana Jakšić, Vladimir Jeftić, Vladimir Jelenković, Oliver Klajn, Nadežda Krstić, Dragan Lazarević, Mirjana Lukić, Dubravka Marić, Borka Marinković, Vladimir Milojević, Žaneta Miljanić, Darko Mladenović, Ivana Preković, Barbara Radulović, Miloš Rastović, Mićo Tatalović, Miomir Tomić, Gordana Tomljenović, Ana Trifković, Zdenko Štromar

Direktor: Milan Knežević
Glavni i odgovorni urednik: Aleksandar Gaon
Pomoćnik glavnog urednika: Miloslav Rajković
Likovno-grafički urednik: Studio Platinum, Beograd
Fotografije: Zdenko Štromar
Internet: Dragan Bogdanović

IZDAVAČ I OSNIVAČ : " Belmedia" d. o. o.
DISTRIBUCIJA: Global Press d.o.o, Beograd, Žorža Klemansoa 24, 011/276-4538 i 276-9301
ŠTAMPA: "Kosmos", Svetog Save 16, Beograd, 011/ 2430 510

Sledeći broj izlazi 1. Februara 2016g.