SUMMARY

Planeta No 52
ENGLISH Summary

MEDICINA

dr Ivana Petrović

U BEL MEDIC-OVOJ ORDINACIJI OPŠTE MEDICINE
Analizom krvi do dijagnoze

Dr Ivana Petrović, zamenik direktora Opšte bolnice Bel Medic, govori o značaju preventivnih pregleda i rane dijagnostike....
“Zašto da idem kod lekara kad mi nije ništa”, “ako odem, uvek će mi nešto naći”, ili “zašto da slušam lekarske savete kad je sve u genetici” - vrlo se često može čuti od pacijenata. Mnogo toga je determinisano genima, kaže dr Ivana Petrović, lekar opšte medicine i zamenik direktora beogradske Opšte bolnice Bel Medic, ali na kvalitet zdravlja može se pozitivno uticati i kad postoji genetska sklonost ka nekoj bolesti (dijabetesu, hipertenziji…).

VESTI IZ MEDICINE

Endokrinologija

Masnoće i insulinska rezistencija

Poznato je da konzumiranje hrane bogate masnoćama podstiče gojaznost koja je jedan od glavnih faktora rizika za razvoj dijabetesa tipa II. Američki naučnici otkrili su mehanizam čijim posredstvom masna hrana dovodi do insulinske rezistencije. Prema pisanju časopisa “Sel riports”, da bi slobodne masne kiseline, koje se nalaze u prehrambenim masnoćama i telesnoj masti, ometale delovanje insulina, neophodno je prisustvo proteina Bcl10.

MANIFESTACIJE

Maj mesec matematike

M3 pa nadalje

Tokom maja dvadesetak gradova Srbije bili su domaćini izuzetnom gostu: Matematici. Matematika je izašla na ulice, trgove, rečne obale, osvojila galerije, muzeje i druge javne prostore. Organizovan je veliki broj izložbi, radionica, predavanja, debata i takmičenja. U Srbiju je došlo više uglednih matematičara iz Evrope.
Da bi se obuhvatili brojni aspekti pristupa ovoj bazičnoj nauci i njenoj nepreglednoj primeni, Centar za promociju nauke i Matematički institut SANU, u saradnji sa brojnim partnerima i pod pokroviteljstvom predsednika SANU Nikole Hajdina, uz podršku Matematičkog nemačkog društva pokrenuli su ovu naučno-popularnu manifestaciju.

RETKE VRSTE

Žaba sa ostrva Karpatos

Spasonosna slatka voda

Pedesetak kilometara jugozapadno od Rodosa nalazi se ostrvo Karpatos koje je, sa površinom od oko 324 km2, drugo po veličini ostrvo u arhipelagu Dodekana. Kada je reč o klimatskim odlikama, ostrva Karpatos je, zajedno sa jednim gradom na Kritu, imao najveću godišnju srednju temperaturu u Grčkoj i to tokom dužeg perioda, tipičnu mediteransku klimu sa vrlo toplim letima i blagim zimama. U takvim uslovima živi jedna endimična vrsta žabe.

TEHNOLOGIJA

Svet superstvari

Metal levitira, voz bez trenja, helijum rotira...

Vekovima su prevaranti ubeđivali ljude da je moguće prkositi gravitaciji ili prolaziti kroz zidove. Ipak, svi su ti trikovi mali u poređenju sa onim što stvarni svet nudi.
Ukoliko se komad metala ohladi do temperature koja je blizu apsolutne nule, može se videti kako metal levitira iznad magneta, ili da čvrsti materijali prolaze jedni kroz druge. Ova neobičnost ne služi samo za zabavu - na osnovu ovih čudnih fenomena može se pronaći rešenje za izbavljenje iz energetske krize, a i naći neka objašnjenja prirode svemira.

FOTOREPORTAŽA

ALISA U ZEMLJI BUBA

Alisa, spusti glavu, pogledaj u zemlju i primetićeš nešto što nisi ni sanjala da se nalazi ispod tvojih nogu. Evo, hajde da pogledamo šta u kratkoj šetnji po prirodi možeš da primetiš...

KOSMOLOGIJA

Stvaranje planeta

Mars je nastao iz vatre

Smatra se da je vatra oblikovala doline na severu Marsa, mada postoje i tvrdnje prema kojima je za njihovo formiranje odgovoran ledeni pokrivač. Međutim, otkrivene su neobične spirale u dolinama i sve je više dokaza koji podržavaju teoriju vatre.
Region Athabasca Valles, dolina ispresecana brazdama i kraterima, čija je lokacija severno od ekvatora “crvene planete”, očigledno je oblikovan poplavama tečnosti koja je kroz dolinu prolazila pre deset miliona godina. Međutim, do sada nije odgonetnuto da li je ta tečnost bila voda ili rastopljena lava. Diplomirani student Državnog univerziteta u Arizoni, SAD, Endrju Rajan skoro da je uspeo da rasvetli misteriju. Zajedno s kolegama otkrio je jedva primetne spirale u koritu doline. Takve krivine mogu nastati samo kao posledica proticanja lave pa Rajan tvrdi da su prevoji oblikovani vulkanskim aktivnostima.

ASTRONAUTIKA

Stari i novi sletni moduli-lenderi
Meko kao na aerodromu

Ove godine se navršava četrdeset godina od poslednjih sletanja kosmičkih brodova „apolo“ na Mesec. Iako taj kosmički program pripada istoriji, to je za sada jedina čovekova poseta nekom drugom nebeskom telu. U toku programa „Apolo“ obavljeno je šest spuštanja na Mesečevu površinu, od leta „apola 11“ sa Nilom Armstrongom i Edvinom Oldrinom (21. jula 1969) do „apola 17“ sa Judžinom Sernanom i Harisonom Šmitom (decembra 1972).

MEDICINSKA ISTRAŽIVANJA

Čulo mirisa

Cveće ne miriše isto svima

Ukoliko, kao što je to tvrdila Šekspirova Julija, ruža miriše isto svima koji je pomirišu, moglo bi se pretpostaviti da naše nervne ćelije za miris imaju istu šemu. Da sve to nije tako, pokazuju najnovija istraživanja.
Istraživači su razvili novu tehniku zasnovanu na virusima za isticanje pojedinačnih nerava, a zatim su je primenili na čulo mirisa kod miševa. Otkriveno je da neuroni miševa za miris šalju signale u dva ključna regiona mozga na način koji se značajno razlikuje od jednog miša do drugog (takav diverzitet se verovatno može pronaći i kod ljudi). To je pokazalo da čovek ima još mnogo toga da nauči o čulima mirisa i moždanim šemama.

ENERGIJA

Solarne elektrane sa heliostatima i sa fotonaponskim ćelijama

Sunce - nepresušni izvor

Pod pojmom “solarne elektrane” (SE) podrazumevaju se veća elektroenergetska postrojenja (iznad 10 mWp instalisane snage) koja proizvode električnu energiju a priključena su na prenosnu distributivnu elektro-mrežu.
Jedna od prvih SE (sa fotonaponskim panelima) izgrađena je u SAD, 1982. godine. Instalisana snaga iznosila je 1 mWp. Druga je izgrađena 1984, snage 5,4 mWp. Izgradnja SE trajala je do 1990. godine da bi, posle kraćeg zatišja, novi potsticaj izgradnji dat 2002. tako da je, krajem prošle godine, radilo već oko stotinu SE, ukupne instalisane snage 4900 mWp. Najviše je izgrađeno u Španiji (24), SAD (17), Nemačkoj (17), Japanu i Kini. Instalisana snaga SE u radu izunosi od 25-354 mWp. Poređenja radi, jedan generator u HE Đerdap ima instalisanu snagu od 200 mW. Trenutno se grade 55 SE koje treba da budu završene do 2014, ukupne instalisane snage 7459 mWp. Ipak, udeo SE u svetskoj proizvodnjin energije iznosi do 1,5%.

INSEKTI

Metamorfoza

Majstorstvo preživljavanja

Kada se govori o insektima, obično se misli na njihov adultni stadijum, u nauci poznat i kao imag. Insekte u ovom poslednjem stadijumu razvića možemo lako videti svuda oko nas u letu, trku ili skokovima. Međutim, insekti imaju veoma komplikovan ciklus razvića koji uključuje nekoliko faza, koje se među sobom prilično razlikuju.

PLANETE

Merkur

Odstupanja orbite

Krajem srednjeg veka, zahvaljujući durbinu koji je konstruisao Galileo Galilej, mnogi u to vreme poznati astronomi počeli su da posmatraju do tada nevidljivi deo neba. U to vreme je preovladavalo uverenje da orbite planeta moraju biti krugovi. Pažljivim osmatranjem i kartografisanjem položaja planeta danskog astronoma Tiha Brahea i proračuni nemačkog Johana Keplera, doveli su do otkrića da orbita Marsa nije krug već elipsa. Kasnije, posle smrti Brahea, Kepler je objavio to otkriće i zaključio da i sve ostale orbite planeta moraju biti elipse.

BOTANIKA

Najpoštovanije drveće

Biljke za tri milenijuma

Malo se zna o najvećim primercima biljaka na planeti. Delom i zato što se jedan broj njih nalazi na teško dostupnim mestima. Neka stabla su postala deo verovanja okolnog stanovništva u nedokučivo. Evo najzanimljivijih primera...

ASTRONOMIJA

125 godina od osnivanja Astronomske opservatorije u Beogradu

Kuća na zvezdanom putu

Astronomska opservatorija u Beogradu navršila je 7. aprila (26. marta po starom kalendaru) 125 godina postojanja, rada i razvoja. Reč je o jednoj od najstarijih i najuglednijih naučnih ustanova ne samo u Srbiji već i u čitavoj jugoistočnoj Evropi. Osnovana je ukazom tadašnjeg ministra prosvete i crkvenih poslova Kraljevine Srbije Milana Kujundžića Aberdara a njen inicijator, osnivač i prvi upravnik bio je Milan Nedeljković, profesor Velike škole a kasnije Univerziteta u Beogradu.

LEKSIKOGRAFIJA

Srpski biografski rečnik

Kultura sećanja

„ Zaboravljati ljude, pogotovu one koji su sebe ugradili u nas današnje, većinom i ne očekujući da im se ime zbog toga pominje, jeste tužan oblik nezahvalnosti. Negovanje sećanja na njih i stalno učenje od njih vrlo je blagorodno i veoma ljudski u najboljem smislu reči. Jer zahvalnost je znak da smo prepoznali šta nam je neko dobro učinio … Kultura sećanja jednog naroda se neguje, gradi i dograđuje, a građevina srpske kulture sećanja sve čvršće se oslanja i na stubove tomova Srpskog biografskog rečnika “ , napisao je povodom izlaska iz štampe četvrtog toma naš vodeći slavista Predrag Piper, dopisni član SANU.

TEMA BROJA - MUMIJE

Egipatski postupak

Metoda balsamovanja koju su drevni Egipćani koristili naziva se mumificiranje. Uz pomoć specijalnih procesa, Egipćani su uklanjali svu vlagu iz tela, ostavljajući samo osušenu materiju koja se ne raspada lako. U njihovoj religiji bilo je važno da se mrtvo telo očuva u stanju koje je što više nalik živom. Bili su toliko uspešni da danas možemo da pogledamo mumificirano telo nekog Egipćanina i da steknemo dobru predstavu o tome kako je ta osoba izgledala za života, pre tri hiljade godina.

TEMA BROJA - MUMIJE

Daleki istok

Od “živog Bude” do mumije

Nesvakidašnja i krajnje bizarna praksa postojala je među budističkim sveštenstvom i monaštvom u Japanu. Koreni su po svemu sudeći u šingon (istinita reč) budizmu, jednom od dva najznačajnija budistička pravca koji je osnovao japanski monah Kukai, početkom 9. veka, tokom svog putovanja u Kinu. Najverovatnije je Kukai doneo iz Kine recepturu da čovek sam sebe mumificira.

TEMA BROJA - MUMIJE

Balsamovanje menja metode ali ne i želju za “večnošću”

Mnoge mumije još uvek enigme

Stari Egipćani nisu bili jedini koji su mumificirali preminule osobe zbog budućih naraštaja. Postoje brojni primeri mumificiranja uz korišćenje čitavog arsenala zapanjujućih tehnika, od najjednostavnijih balsamovanja preko potapanja tela u rezervoar ispunjen hemikalijama za očuvanje, do premazivanja voskom. U ovom poslednjem slučaju, telo postaje džinovska ljudska sveća. Evo najčuvenijih primera mumija naših vremena, i nekih metoda koje su korišćene za večno čuvanje tela. Neki od ovih ljudi su pristali da nakon smrti budu mumije, ali neki su to postali igrom slučaja.

TEMA BROJA - MUMIJE

Neobični Pačakamak

Iskopavanje grobnice

Tim arheologa Briselskog univerziteta nedavno je otkrio grobnicu koja sadrži ostatke više od osamdeset osoba različitog uzrasta. Mesto otkrića naziva se Pačakamak i nalazi se 40 km jugoistočno od glavnog grada Perua Lime. Lokalitet ima status zaštićenog područja od strane UNESCO-a.
Pačakamak je jedno od najvećih prehispanskih nalazišta u Južnoj Americi. U proteklih 20 godina, nalazište se detaljno pretražuje i analizira. Sezona 2012. donela je značajna otkrića.

TEMA BROJA - MUMIJE

Sve više pristalica savremenog mumificiranja

Žudnja za večnim životom

Svima je manje ili više poznato da je mumifikacija stari oblik čuvanja tela preminule osobe. Nisu je koristili samo Egipćani (mada su najpoznatije mumije upravo egipatske). Mumifikaciju su upražnjavali i Čileanci mada ne tako metodično kao Egipćani, koji su poznati kao stručnjaci za mumificiranje svojih kraljeva i kraljica, ali i mnogih drugih važnih osoba. Možda zato zvuči čudno da danas postoje ljudi koji bi želeli da njihovo telo nakon smrti bude očuvano na ovaj način. Oni žele da budu zapamćeni, da njihov odlazak sa ovog sveta ne bude običan, dok se mnogima takva ideja čini uvrnutom i jezivom. Moderne metode su donele napredak u svim oblastima, pa tako i u umiranju. Sada je moguće da od svoje smrti napraviti događaj o kome će se pričati...

PRIČA SA NASLOVNE STRANE

MUMIJE

Najčuvenije mumije su one iz starog Egipta. Nađene ispod blokova piramida i u svetilištima duž Nila, danas su samo ogledalo jedne nestale civilizacije. Ima ih i u drugim delovima sveta. Ima onih koje su sačuvali vreme i klimatski uslovi, ima primera da su ljudi za svoga života sami nastojali da se mumificiraju. Gde god da su nađene, mumije su dokaz dubokog ljudskog verovanja u drugi svet i nade u večni život, one su opiranje prolaznosti i stalni napor čoveka koji hoće da pobedi vreme.

ČASOPIS PLANETA Br 52

SARADNICI NA BROJU

Jozef Baruhović, Vesna Bosanac, Milan Dimitrijević, Milan Đurić, Filip Franeta, Ibrahim Hadžić, Mirko Jakovljević, Branka Jakšić, Ilijana Jakšić, Zoran Janjušević, Nataša Jovanović, Vladimir Jovanović, Oliver Klajn, Nadežda Krstić, Dragan Lazarević, Mirjana Lukić, Borka Marinković, Zoran Matić, Vladimir Milojević, Žaneta Miljanić, Darko Mladenović, Nada Petrović, Miloš Popović, Ilja Slani, Mićo Tatalović, Miomir Tomić, Gordana Tomljenović, Zdenko Štromar

Direktor: Milan Knežević
Glavni i odgovorni urednik: Aleksandar Gaon
Pomoćnik glavnog urednika: Miloslav Rajković
Likovno-grafički urednik: Dragana Dragićević
Fotografije: Rade Krstinić
Internet: Dragan Bogdanović

IZDAVAČ I OSNIVAČ : " Belmedia" d. o. o.
DISTRIBUCIJA: Global Press d.o.o, Beograd, Žorža Klemansoa 24, 011/276-4538 i 276-9301
ŠTAMPA: "Kosmos", Svetog Save 16, Beograd, 011/ 2430 510