SUMMARY

Planeta No 88
ENGLISH Summary

PRIČA SA NASLOVNE STRANE

NUKLEARNA ENERGIJA

Nuklearne elektrane rade u tridesetak zemalja širom sveta. Preko regionalnih mreža za prenos struje, još veći broj zemalja postaje delimično zavisan od nuklearki: Italija i Danska, na primer, obezbeđuju gotovo 10 odsto svoje električne energije iz uvozne struje koja potiče iz nuklearnih elektrana. Oko 11% ukupne struje u svetu dobija se iz oko 450 nuklearnih reaktora. U izgradnji je šezdesetak reaktora, što iznosi približno 16% postojećih kapaciteta, dok je u fazi planiranja izgradnja još 150-160 reaktora. Pet članica “nuklearnog kluba”: SAD, Rusija, Kina, Francuska i Velika Britanija, koje imaju nuklearne bombe i tehnologiju za njihovu proizvodnju, žele da spreče ostale zemlje da ilegalno preuzmu tu tehnologiju. Zato zemlje koje žele da koriste energetske nuklearne reaktore moraju da potpišu međunarodni sporazum o neširenju nuklearne tehnologije, koji ih obavezuje da ih koriste samo u mirnodopske svrhe. Zemlje koje nisu potpisale sporazum - Indija, Pakistan, Severna Koreja i Izrael - imaju nuklearne bombe i tehnologiju za njihovu proizvodnju.

TEMA BROJA

Miloslav Rajković

Nuklearna energija / Prof. Jasmina Vujić, Department of Nuclear Engineering, University of California at Berekley, USA

Neukrotiva goropad kao dobar sluga

Svet se suočava sa velikim izazovima u nastojanjima da istovremeno očuva životnu sredinu i obezbedi dovoljno energije, imajući u vidu da skoro trećina stanovništva nema pristup električnoj energiji i da nerazvijene zemlje kao i zemlje u razvoju uglavnom koriste fosilna goriva kao glavne energente. Prema svim analizama ova ozbiljna situacija može samo da se pogoršava iz godine u godinu, ukoliko se ne obezbede energetski izvori koji će biti efikasniji i jeftiniji, a da istovremeno njihov negativan uticaj na okolinu bude minimalan. Sa sedam milijardi ljudi koliko danas živi na našoj planeti i sa konstantnim porastom potreba za energijom, jasno je da se u obzir moraju uzeti svi mogući izvori energije, uključujući i nuklearnu - kaže prof. Jasmina Vujić sa Univerziteta Kalifornija u Berkliju.

TEMA BROJA

Vesna Bosanac

Nuklearna energija / Reaktori (podaci dopunjeni aprila 2018.)

Korist veća od straha

Nuklearke rade u tridesetak zemalja širom sveta. Preko regionalnih mreža za prenos struje, još veći broj zemalja postaje, bar delimično, zavisan od nuklearki: Italija i Danska, na primer, obezbeđuju gotovo 10 odsto svoje električne energije iz uvozne struje koja potiče iz nuklearnih elektrana.

TEMA BROJA

Petar R. Adžić

Nuklearna energija / Dr Petar R. Adžić, redovni profesor na Katedri
za nuklearnu fiziku Fizičkog fakulteta Univerziteta u Beogradu

Nemamo ni stručnjake ni tehnologiju

Profesor Petar Adžić predaje na Fizičkom fakultetu u Beogradu niz predmeta iz oblasti elemenatrnih čestica i rukovodi smerom doktorskih studija Fizika visokih energija i nuklearna fizika, kao i naučnim projektom Fizika visokih energija sa detektorom CMS. Pre sadašnje oblasti interesovanja, prof. Adžić je, kako kaže, prošao “najbolju školu nuklearne fizike”, kao član Grupe za nuklearnu spektroskopiju INN “Vinča” (prof. Milorad Mlađenović, osnivač, dr Ante Kukoč, dr Radomir Vukanović, dr Mladen Župančić, dr Ivan Aničin), jedne od najpoznatijih i najcenjenijih istraživačkih grupa u bivšoj državi, ali i u Evropi.

TEMA BROJA

Dubravka Marić

Nuklearna energija / Institut INEP

Radioaktivnost u službi zdravlja

Institut za primenu nuklearne energije, INEP osnovan je 1959. godine u Beogradu, sa ciljem da se rad na primeni radioaktivnih obeleživača, radioaktivnih izotopa i jonizujućeg zračenja, pre svega u oblasti poljoprivrede i veterinarstva, objedini na jednom mestu. Tokom godina, Institut, koji ovog septembra obeležava 60. rođendan, proširio je polje istraživanja naročito na oblast biomedicine, i kroz naučne projekte i kroz primenjena istraživanja, i tako postao vodeća institucija u zemlji na polju radioimuno dijagnostike.

TEMA BROJA

Oliver Klajn

Nuklearna energija / Daleki istok

Razvoj pod pritiskom CO2 i akcidenata

Gotovo tri četvrtine struje u kopnenom delu Kine dobija se iz fosilnih goriva, i to prevashodno iz uglja. Na to se, u manjoj meri, nadovezuju hidroenergija i energija vetra. Prenaseljenost ove države dovodi do velikog zagađenja - Kina emituje najviše CO2 u svetu.

TEMA BROJA

Dragan Lazarević

Nuklearna energija / Nuklearni raketni motor

Eksplozije sa masom ispod kritične?

Najvažniji pokazatelj efikasnosti raketnog motora je tzv. specifični impuls (Isp) koji je ekvivalentan brzini isticanja radne materije iz mlaznika. Razvojem raketnih motora na hemijski pogon, došlo se blizu granice brzine isticanja koja, korišćenjem tečnog vodonika i kiseonika, iznosi oko 4400 m/s. Primenom nekih egzotičnih ali i skupljih goriva, kao što je kombinacija tečni vodonik i fluor, ta granica se može pomeriti do 5000 m/s; dalje povećanje više nije moguće jer nema raspoložive hemijske energije.

TEMA BROJA

Dr Vladica Božić

Nuklearna energija / Mogućnosti korišćenja
fisionog nuklearnog pogona u kosmosu

Da, ali van Zemljine atmosfere

Let u kosmos spada u najveća ljudska dostignuća 20. veka. Kosmičke letelice i danas u osnovi koriste istu pogonsku tehnologiju kao i pre sedam decenija: hemijsku reakciju (čvrstih ili tečnih goriva i oksidatora) u raketnom motoru, kojom se proizvode gasovi koji izlaze kroz mlaznik i stvaraju potisak sa specifičnim impulsom od 300-450 sekundi. Letelice sa ovakvim raketnim pogonom su, u tom periodu, imale samo mala poboljšanja performansi usled razvoja raketa većeg prečnika ili sa većim brojem motora koji je omogućio i povećanja težine pogonskog goriva, razvoja snažnijih raketnih motora većeg potiska i korišćenja energetski jačih kombinacija tečnih goriva i oksidatora. Iako su rakete sa pogonom na hemijska goriva omogućile podizanje tereta i ljudi u orbitu, pokazalo se da su, zbog svojih ograničenja, neadekvatne za duža putovanja.

TEMA BROJA

Dragan Lazarević

Nuklearna energija / Izvori energije za kosmičke letelice

Orbita sa 31 reaktorom

Veliko proširenje ljudskog saznanja o svetovima Sunčevog sistema, zahvaljujući podacima i snimcima koje su poslale kosmičke sonde, postignuto je tehničkim napretkom u elektronici,kibernetici i raketnoj tehnici a značajan doprinos je dala nuklearna fizika sa nuklearnim inženjerstvom. Ona je stvorila kompaktne dugotrajne izvore električne energije na osnovu nuklearne fisije, koji su pokretali merne instrumente, kamere, sisteme za navigaciju i komunikaciju sa Zemljom i raketne sisteme za upravljanje i korekciju putanje kao i posebne minijaturne nuklearne termogeneratore koji odžavaju neophodnu toplotu unutar sonde.

MEDICINA

Gordana Tomljenović

Termoablacija spinalnih tumora

Minimalno-invazivno uklanjanje metastaza na kičmi

Zahvaljujući novoj OsteoCool tehnologiji, život obolelih od kancera sa bolnim spinalnim metastazama znatno može da bude olakšan lokalnom termoablacijom tumora. O novoj metodi govori stručnjak svetskog renomea, dr Branko Krajnović, spinalni hirurg koji je obavio dosad najveći broj operacija te vrste u Evropi

MEDICINA

G. Tomljenović

MENADŽMENT U ZDRAVSTVU

Malim koracima ka velikim uspesima

Beogradska Opšta bolnica Bel Medic lider je u privatnom zdravstvenom sektoru Srbije pre svega zahvaljujući visokoj profesionalnosti i odnosu prema pacijentu. Ivana Vlahović, direktor Službe za ljudske resurse u Bel Medic-u svedoči, međutim, da ova kuća jednako posvećeno neguje i svoj radni kolektiv

VESTI IZ MEDICINE

Nove knjige

„Moj doktor“, druga knjiga

U izlozima naših knjižara nedavno se pojavila druga knjiga „Moj doktor “, nastavak izdanja istovetnog naziva koje obrađuje teme iz oblasti medicine. Pojava druge knjige svedoči da njen izdavač „Belmedia“, pored časopisa „Planeta“, uvećava prostor svojih izdavačkih poduhvata i sve se više pokazuje kao novi i ozbiljan činilac ovdašnjeg izdavaštva. U knjizi su objavljena 34 priloga sa temama iz brojnih oblasti medicine, medicinskih istraživanja i načina lečenja.

VESTI IZ MEDICINE

Genetska istraživanja

Moćni matični mleč

Prema istraživanju Medicinskog Stanford univerziteta (SAD), jedna aktivna proteinska komponenta matičnog mleča pomaže pčelama da stvaraju nove pčele matice. Sličan protein, identifikovan i kod sisara, čuva kultivisane embrionalne matične ćelije pluripotentnim, što znači da one mogu da postanu bilo koja ćelija unutar tela, pod uslovima koji ih pokreću da se razviju u specijalizovane ćelije.

VESTI IZ MEDICINE

Fiziologija

Na tragu leku protiv gojaznosti?

Istraživanje objavljeno u časopisu Journal of Physiology rasvetlilo je način na koji mogu da se ometaju hemijski signali koji određuju koliko neko jede, što bi moglo da dovede do razvoja metoda za suzbijanje gojaznosti. Osnovni molekularni mehanizmi vezani za gojaznost nisu poznati, ali je sve više dokaza da ciljanje na nervne ćelije uključene u slanje signala između mozga i creva može da iznedri obećavajuće terapije.

VESTI IZ MEDICINE

Neurologija

Lečenje povreda kičmene moždine

Svake godine, oko 250-500 hiljada ljudi širom sveta doživi povredu kičmene moždine, pri čemu teške povrede dovode do delimične ili potpune paralize, a više od polovine pacijenata, zbog povređene dijafragme, ima problem sa disanjem. Naučnici iz SAD i Velike Britanije pokazali su da dugoročna funkcija dijafragme, kao i delimična funkcija ekstremiteta, kod eksperimentalnih pacova sa hroničnom povredom kičmene moždine može da se obnovi nakon davanja injekcije enzima hondroitinaze ABC.

VESTI IZ MEDICINE

Biološka hemija

Nova meta u lečenju raka prostate

Lek gefitinib, koji inhibira signalizaciju receptora epidermalnog faktora rasta (epidermal growth factor receptor - EGFR), već se koristi u lečenju raka dojke, pluća i nekih drugih carcinoma, ali na rak prostate ima vrlo ograničen efekat. Receptor epidermalnog faktora rasta EGFR, prisutan na ćelijskoj membrani, uključen je u proliferaciju ćelija i razvoj dermisa, pluća i digestivnog tkiva. Kada mutacija izazove njegovo prekomerno aktiviranje, to može da dovede do povećane proliferacije ćelija i formiranja tumora.

VESTI IZ MEDICINE

Neurologija

Više neurona - duži život

Istraživanje Vanderbilt univerziteta objavljeno u “Žurnalu komparativne neurologije” pokazalo je da kod ljudi (i svih toplokrvnih životinja) dužina života i vreme polnog sazrevanja imaju više veze sa mozgom nego sa telom. Životinje sa većim telima ili sporijim metabolizmom nisu te koje žive duže, već su to one koje u cerebralnom korteksu imaju više neurona, bez obzira na veličinu tela.

MEDICINA

Sajmovi / Medica 2018.

Lekar, znanje i tehnologija

Polovinom novembra protekle godine održan je Međunarodni sajam medicine i medicinske opreme MEDICA 2018. U 19 izložbenih hala Sajma u Diseldorfu, svoje proizvode izložilo je više od 4600 izlagača, od čega su jednu desetinu činili proizvođači iz SAD i Kanade, izloživši najnovija medicinska pomagala, aparate i pomoćna sredstva koja se koriste za postupke dijagnostike i lečenja u njihovoj sredini. Kao i tokom smotri održanih poslednjih godina, i za ovu je bilo uočljivo sve veće prisustvo proizvođača sa Dalekog istoka i iz Južne Amerike.

VEŠTAČKA INTELIGENCIJA

Dr Milan Gnjatović,
docent na Fakultetu tehničkih nauka u Novom Sadu

Gugl za glas

Prepoznavanje govora

Napredak nauke u našoj zemlji počiva na pregalaštvu darovitih i upornih pojedinaca. Radomir N.Saičić je redovni profesor na Katedri za organsku hemiju Hemijskog fakulteta Univerziteta u Beogradu i jedan od najmlađih redovnih članova SANU, Odeljenje hemijskih i bioloških nauka. Spada u red naučnika koji su rešili da ostanu u Srbiji i pored primamljivih ponuda za rad u inostranstvu.„Gugl za glas“(Google for Voice) nije još jedna funkcionalnost poznatog veb-pretraživača. Radi se o frazi koja je korišćena u internom dokumentu Američke nacionalne službe za sigurnost da bi se efektivno opisala funkcionalnost softvera koji ova agencija poseduje. Ali, ispričajmo ovu priču od početka.

IZUMI

O.K.

Haverbord

Lebdeći transport

Majkl Kenedi Džozef bio je britanski književnik koji je veći deo života proveo na Novom Zelandu. Šezdesetih godina prošlog veka, objavio je naučno-fantastični roman „Rupa u nuli“. U pomenutom romanu, Džozef je osmislio haverbord, koji se vremenom sve više približava realnosti. Reč je o dasci koja lebdi u vazduhu a služi za prevoz korisnika.

IZLOŽBE

Dubravka Marić

Istorija i doprinos srpskog inženjerstva

Nizom skupova organizovanih tokom čitave protekle godine, Savez inženjera i tehničara je obeležavao 150 godina od svog osnivanja. Daleke 1868. nastala je Tehničarska družina, kao prvo udruženje inženjera i tehničara u Srbiji, a po uzoru na slična inženjerska udruženja u Velikoj Britaniji, Nemačkoj i SAD. Od kraja novembra 2018. do početka januara 2019. godine, u Galeriji 51 Muzeja nauke i tehnike u Beogradu, tim povodom bila je priređena izložba kojom su predstavljeni istorijat udruženja i doprinos njegovih članova razvoju inženjerstva u Srbiji.

MATEMATIKA, FIZIKA...

Borka Marinković

Isak Njutn

Ako se pokoravamo prirodnim zakonima...

"Ne znam kako ja izgledam ljudima, ali sebi izgledam kao dečak koji se igra na obali mora i zabavlja sam sa sobom, pronalazeći s vremena na vreme manji oblutak ili lepu školjku dok se veliki okean istine pruža neotkriven preda mnom", rekao je Njutn u 84. godini života, godinu dana pred smrt.

ENERGIJA

Dr Vladica Božić

Početni razvoj i upotreba čvrstih raketnih goriva

Od letećih požara do pogonskih sistema

Čvrsto raketno gorivo je složena i stabilna mešavina oksidirajućih i redukujućih sastojaka koja, kada se zapali, sagoreva kontrolisano, formirajući pri tome vrlo topao gas koji se može koristiti za pogon raketa ili projektila u cevi artiljerijskih oruđa.

BALONARSTVO

Dodir neba

Plovidba tihom visinom

Letovi balonom se organizuju u ranim jutarnjim ili kasnim poslepodnevnim časovima da bi se izbegla termika koja ne pogoduje letu balona, a tačno vreme poletanja zavisi od vremena izlaska i zalaska sunca pa varira zavisno od perioda u godini. Jedino ograničenje za izvođenje leta mogu biti loši meteorološki uslovi - jak vetar, padavine ili loša vidljivost.

EKOLOGIJA

Smanjenja otpada

Za čistu Srbiju

Obeležavanjem „Nedelje smanjenja otpada“, Ministarstvo zaštite životne sredine Srbije pridružilo se sve se brojnim organizacijama i institucijama širom Evrope koje se time bave, kako bi se ukazalo na značaj odgovornog upravljanja otpadom i doprinosa svakog pojedinca da bude što manje otpada.

HEMIJA

Vesna Bosanac

Organska sinteza i takmičenje sa prirodom

Zbog jednog C i šest H atoma

Napredak nauke u našoj zemlji počiva na pregalaštvu darovitih i upornih pojedinaca. Radomir N.Saičić je redovni profesor na Katedri za organsku hemiju Hemijskog fakulteta Univerziteta u Beogradu i jedan od najmlađih redovnih članova SANU, Odeljenje hemijskih i bioloških nauka. Spada u red naučnika koji su rešili da ostanu u Srbiji i pored primamljivih ponuda za rad u inostranstvu.

ISHRANA

I.Jakšić

Biljke otkrivaju davne migracijske rute

Stari dobri ječam

Pojava poljoprivrede je jedna od najbitnijih etapa u razvoju ljudskog društva, jer je omogućila osnivanje zajednica u vidu naselja, specijalizaciju rada i tehnološke inovacije.

ISHRANA

Priredio: Slavomir Vojinović

Kozji sir

Blago odbačenih životinja

Gajenje koza započelo je pre oko 10. 000 godina na planinama Irana. Koze su jedne od prvih pripitomljenih životinja. Iako je poslednjih decenija u svetu zabeležen veliki porast populacije koza, udeo kozjeg mleka u odnosu na ostale vrste mleka iznosi svega 2% ukupne svetske proizvodnje. Vrlo je verovatno da je gajenje koza rasprostranjenije nego što statistike pokazuju, obzirom na to da se ove životinje u značajnom broju gaje u stadima koja nisu registrovana, a proizvodnja i prerada mleka vrši se za domaće potrebe - kaže Zorana Miloradović, naučni saradnik Instituta za prehrambenu tehnologiju i biohemiju Poljoprivrednog fakulteta u Beogradu.

ISHRANA

Sirevi i vino

Ipak, tajna veza

U svojoj genezi i sirevi i vino imaju puno elemenata koji ih povezuju. Poznato je da je vinova loza majka vina, zemljište otac, a klima sudbina. Životinja od čijeg se mleka proizvodi sir ekvivalent je vinovoj lozi. Zemljište je otac vina, ali i sireva, jer trava i njihova aromatičnost zavise od zeljišta i klime i značajno utiču na senzorne karakteristike sireva, govori naš poznati enolog prof. dr Slobodan Jović

EGZOTIČNI NARODI

O. Klajn

Mordvini

Dva sveta u jednom

Na istoku Istočnoevropske nizije nalazi se Republika Mordovija, sastavni deo Rusije. Prostire se na 26.200 km2. Poznata je po svojih petsto jezera i više od stotinu reka. Mordovija ima preko osamsto hiljada stanovnika. Naziv prestonice je Saransk. Ovaj grad je osnovan u 17. veku i nalazi se u slivu Volge.

IŠČEZLE VRSTE

O. Klajn

Hallucigenia

„Čudak“ iz kambrijuma

U nauci je utvrđeno nekadašnje postojanje crvolikih stvorenja čiji je naziv Lobopodia. Mada postoje različita mišljenja među stručnjacima, zna se da su Lobopodie živele u početnom geološkom periodu paleozoika, koji se zove kambrijum, a koji je trajao od pre 541 do pre 485 miliona godina. Njima su pripadali baršunasti crvi, čija je taksonomska klasa Xenusia.

RETKE VRSTE

O.K.

„Roda cipelarka“

Leteći džin napada krokodile

Na širokom močvarnom području istočne i centralne Afrike, od juga Sudana preko Kongo-Kinšase, Ugande, Ruande i Tanzanije pa sve do severa Zambije, živi jedna čudesna ptica sa kljunom koji podseća na klompe.

SISARI

I.Jakšić

Grenlandski kitovi

Podmorski muzičari

Stručnjaci Univerziteta Vašington, SAD, nedavno su objavili veliki broj fono-snimaka grenlandskih kitova. Otkriveno je da ovi morski sisari imaju zapanjujuće raznolik vokalni repertoar, koji se neprekidno smenjuje. Studijom objavljenom pre tri meseca u “Biology Letters”, časopisu Kraljevskog društva Ujedinjenog kraljevstva, analizirani su zvučni zapisi sakupljeni u toku godinu dana istočno od Grenlanda.

ZOOLOGIJA

I.Jakšić

Kad ženke vladaju”

“Kraljica” i njena svita

Ženke su veoma retko predvodnici u životinjskom carstvu. Od 76 vrsta sisara (ne ubrajamo čoveka) kod kojih postoje vođe čopora, samo u sedam slučajeva ženka preuzima glavnu reč kada dođe do konfliktne situacije, pronalaženja hrane ili selidbe. Ovo je zaključak istraživanja o popularnosti vođstva ženki među sisarima koje su sproveli naučnici sa Mils koledža u Ouklandu, u Kaliforniji.

BIOLOGIJA

Z.Š.

Vodeni medvedi / Najizdržljivija bića na svetu

Prvi kolonizatori svemira

Na parkingu u gradu Curuoka, u Japanu, maja 2016, otkriveno je možda i najizdržljivije živo biće na Zemlji. Profesor univeriziteta Kejo, Kazuharu Arakava, iz čiste radoznalosti je ispitao uzorak mahovine koja je rasla na betonu parkinga ispred zgrade u kojoj živi i otkrio postojanje kolonije mikroskopskih Vodenih medveda, vrste tardigrada iz familije mikrobiotida.

ENTOMOLOGIJA

Dubravka Marić

Ose

Bolni ujed "letećih mrava"

Prema rezultatima studije objavljene u uglednom časopisu „Ecological Entomology“, 750 ljudi iz 46 zemalja opisalo je ose rečima ujed , dosada i opasnost, a pčele rečima med, cveće i oprašivanje. Autori kažu da je problem u lošoj reputaciji osa, zbog kojih ljudi ne vide da su one ekološki značajne kao i pčele.

PALEONTOLOGIJA

Dr Gordana Jovanović

Porodica Gryphaeidae

Đavolje kandže drevnog okeana

Od nastanka prvog života pa do današnjih dana smenjivali su se periodi sa različitim ulovima za život; bilo je i onih ekstremnih kada je život bio skoro nemoguć i koji su dovodili do do masovnih izumiranja. Posmatrani sa stanovišta nauke, pojedina razdoblja iz zemljine prošlosti su i dalje ostala jos uvek nerasvetljena.

ARHEOLOŠKI LOKALITETI

O.K.

Biblioteka ispod Kelna

Ostaci rimske kulture u drevnom gradu

Keln je grad sa više od dva milenijuma dugom istorijom. Osnovalo ga je germansko pleme Ubijci, 38. godine pne. Na krajnjem je zapadu Nemačke, blizu tromeđe sa Belgijom i Holandijom. Sa preko milion stanovnika, danas je najveći grad savezne države Severna Rajna-Vestfalija a četvrti po naseljenosti u čitavoj Nemačkoj.

KLIMA

Obrada: msc. Jozef Baruhović

Naučni skupovi / Energetika i klimatske promene

Ne više od 1,6 C

U prostorijama SANU je 26. novembra 2018. održan jednodnevni naučni skup pod naslovom ”Energetika i klimatske promene”. Kroz izlaganja stručnjaka a zatim i diskusiju iskristalisale su se smernice kako dalje, posebno one vezane za srpsku energetiku i očuvanje čovekove sredine u našoj sredini.

OKO PLANETE

KOSMONAUTIKA

„Oziris-reks” stigao do asteroida

Posle dve godine putovanja, NASA-ina letelica „oziris-reks” stigla je do asteroida Benu. Njena misija, u narednih godinu dana, biće da kruži oko tog svemirskog tela, posle čega će pokušati da sleti na njegovu površinu, uzme uzorak tla i vrati se na Zemlju.

OKO PLANETE

BOTANIKA

Biljke i njihov sat

Cirkadijalni ritam reguliše se unutrašnjim „cirkadijalnim satom”, a funkcionisanje tog sata je važna tema i za poljoprivredu i medicinu. Na primer, promene u cirkadijalnim ritmovima veoma doprinose pripitomljavanju useva.

OKO PLANETE

ZOOARHEOLOGIJA

Put svile i životne navike

Pomoću drevnih ostataka proteina i DNK uzete iz kostiju životinjskog fosila, arheolozi Instituta za proučavanje ljudske istorije „Maks Plank“ (MPI-SHH) i Instituta za arheologiju i etnografiju (IAET) pri Ruskoj akademiji nauka-Sibir, pronašli su dokaz da su domaće životinje, krave, ovce i koze, stigle do visokih planinskih koridora južnog Kirgistana pre više od četiri milenijuma.

OKO PLANETE

BIOINŽENJERING

Potomstvo istopolnog para miševa

Kineski naučnici su, zahvaljujući manipulacijama matičnim ćelijama i genima dve ženske jedinke miša, dobili zdrave miševe sposobne da na svet donesu vlastite potomke. Naučnici su vršili istraživanja da bi otkrili zbog čega je kod većine životinja teško proizvesti potomstvo od istopolnih roditelja. Istraživači su uspeli su da dobiju potomke i od dva mužjaka miša, ali dobijeni mladunci su živeli samo dva dana.

OKO PLANETE

STARENJE

Dvostruko duži život crva

Tim naučnika iz Singapura testirao je na valjkastim crvima Caenorhabditis elegans kombinaciju različitih hemijskih jedinjenja i utvrdio da jedan koktel već postojećih lekova može da uspori starenje i značajno poveća životni vek tih organizama.

OKO PLANETE

GEOMAGNETIZAM

Otkrivanje prirodnih katastrofa

Istraživači s Metropoliten univerziteta u Tokiju primenili su tehnike mašinskog učenja kako bi došli do brzih i tačnih procena lokalnih geomagnetnih polja koristeći podatke uzete s više posmatračkih mesta. Tako su potencijalno omogućili detekciju promena prouzrokovanih zemljotresima i cunamijima.

OKO PLANETE

KLIMA

Pustinjska prošlost

Istočna Sahara i Arabijska pustinja bile su još sušnija područja pre dva veka nego danas, verovali ili ne. Tomas Felis, sa Univerziteta Bremen, u Nemačkoj, i njegove kolege analizirali su stroncijum, kalcijum i izotope kiseonika u koralima severnog Crvenog mora. Ti izotopi kriju nagoveštaje o temperaturi Crvenog mora u prošlosti a samim tim i u pustinjama koje ga okružuju. Naučnici su uspeli da rekonstruišu godišnje temperature i bezvodnost od danas pa sve do 1751.

OKO PLANETE

ASTRONAUTIKA

Sonda na tamnoj strani Meseca

Kina je 8. decembra lansirala svemirsku sondu koja treba da se spusti na dalju, tamnu stranu Meseca. Sonda nazvana čang e4, po imenu boginje Meseca u kineskoj mitologiji, poletela je na raketi sa poligona Sičang, na jugozapadu Kine. To je bio početak dugog puta kineske letelice koja je sletela na Mesec, gde ispituje taj deo Zemljinog satelita.

OKO PLANETE

GRENLAND

Džinovski krater ispod leda

Ostaci udara asteroida iz ledenog doba otkriveni su ispod glečera Hijavata, na Grenlandu. Asteroid širok 1,6 km zabio se u severni deo Grenlanda pre oko 12.000 godina, ostavljajući džinovski krater.Glečer Hijavata je debeo 1 km a krater je otkrila grupa istraživača iz Danske posle detaljne pretrage radarom.

OKO PLANETE

KOSMOLOGIJA

Sletanje na asteroid

Japanska agencija za istraživanje svemira saopštila je da su dva rovera "minerva-II", 21. septembra 2018, iz letelice bez posade "hayabusa 2" sletela na asteroid Rjugu.Pomenuti roboti sleteli su na asteroid u okviru istraživanja koja bi mogla da pomognu utvrđivanju činjenica o poreklu Sunčevog sistema.

OKO PLANETE

PALEONTOLOGIJA

Perutavi dinosaurusi

Paleontolozi sa Univerzitetskog koledža Kork (UCC), u Irskoj, otkrili su perut staru 125 miliona godina, očuvanu među perjem dinosaurusa i prvih ptica na Zemlji. To je prvi dokaz o načinu na koji su dinosaurusi menjali kožu.

OKO PLANETE

RAZVOJ NAUKE

Zauvek radoznali

Značaj povezivanja nauke i društva i značaj nauke u svakodnevnom životu bile su neke od tema konferencije „Zauvek radoznali - Naukom za budućnost“, koja je održana u Beogradu 28. novembra u prisustvu više od 15 istaknutih naučnika u Srbiji u oblasti prirodnih nauka i više od 200 posetilaca iz medicinskog, akademskog, javnog i korporativnog sektora. Organizatori su bili: Centar za promociju nauke, Muzej nauke i tehnike i kompanija „Merck“.

OKO PLANETE

ZEMLJOTRESI

Naknadna podrhtavanja tla

Naučnici sa Državnog univerziteta u Oregonu, SAD, pregledali su seizmičke podatke u opsegu od 44 godine i pronašli dokaze da potresi magnitude 6,5 ili veće uzrokuju naknadne potrese slične jačine - 5,0 ili više. Mislilo se da su naknadni potresi manje magnitude, koji se događaju u istom regionu kao inicijalni zemljotres, posledica vraćanja kore nakon narušavanja tla, jedina seizmička aktivnost koja se javlja kasnije.

ČASOPIS PLANETA Br 88

 SARADNICI NA BROJU

Saradnici: Jozef Baruhović, Katarina Bogićević, Vesna Bosanac, Svetlana Đurić, Milan Gnjatović, Ibrahim Hadžić, Ilijana Jakšić, Gordana Jovanović, Oliver Klajn, Sana Knežević, Dragan Lazarević, Mirjana Lukić, Borka Marinković, Vladimir Milojević, Žaneta Miljanić, Marija Miljković, Darko Mladenović, Draženko Nenadić, Ana Paunović, Barbara Radulović, Miloš Rastović, Dušan Stanić, Sanja Stanković, Miomir Tomić, Gordana Tomljenović, Ljubiša Topisirović, Zoran Šević, Zdenko Štromar, Slavomir Vojinović


Dostupno na digitalnom formatu www.novinarnica.net

Direktor: Milan Knežević
Glavni i odgovorni urednik: Aleksandar Gaon
Pomoćnik glavnog urednika: Miloslav Rajković
Likovno-grafički urednik: Studio Platinum, Beograd
Fotografije: Zdenko Štromar
Naslovna strana: Marija Miljković
Internet: Marija Miljković

IZDAVAČ I OSNIVAČ : " Belmedia" d. o. o.
DISTRIBUCIJA: Global Press d.o.o, Beograd, Žorža Klemansoa 24, 011/276-4538 i 276-9301
ŠTAMPA: "Kosmos", Svetog Save 16, Beograd, 011/ 2430 510

Sledeći broj izlazi 1.marta 2019g.