ASTRONAUTIKA

Električne rakete
Putovanja u daleki svemir

Planeta postaje sve dostupnija, razdaljine se prevaljuju za sve manje vremena, broj letelica se ubrzano uvećava a smele zamisli konstruktora uveliko postaju stvarnost. Od jednog do drugog mesta uskoro će se putovati i kratkim zalaženjima u svemir. To zahteva nove konstrukcije i nove ideje o tome kako za što manje vremena savladati što veći prostor. I na zemlji možemo očekivati da će ljudi izbegavati saobraćajne gužve tako što će svojim vlastitim letelicama, baš kao danas svojim automobilima, prevaljivati put od stana do posla...

BOTANIKA

Invazija biljaka
Pretnja biodiverzite

Invazivne vrste se najčešće šire kao slučajan pratilac čoveka, uobičajeno zauzimaju urbana staništa, a kasnije se šire u ruralna i nenaseljena područja.
Na internacionalnim skupovima posvećenim ovim vrstama, kojih ima i među životinjama i mikroorganizmima, ističe se važnost formiranja nacionalnih lista invazivnih vrsta. Jedan od takvih projekata je DAISIE (Delivering Alien Invasive Species In Europe), koji je finansiran od Evropske komisije, a u kojem učestvuju i naši stručnjaci.

MEDICINA

prof. dr Branimir Nestorović

Infekcije disajnih organa u dece
Antibiotici - samo s pravim razlogom

Infekcije disajnih organa daleko su najčešće bolesti u pedijatriji i čine gotovo 70 odsto svih razloga za posetu dečjem lekaru. Najučestalije među njima jesu banalne infekcije gornjih disajnih puteva, koje kod male dece u čak 95 odsto slučajeva izazivaju virusi, a to znači da njihovo lečenje ne zahteva upotrebu antibiotika. Navodeći ove podatke, prof. dr Branimir Nestorović, načelnik Odeljenja za pulmologiju Univerzitetske dečje klinike u Tiršovoj, upozorava na raširenu upotrebu antibiotika, uglavnom zbog pogrešnog ubeđenja da će oni kod respiratornih infekcija ubrzati izlečenje i sprečiti nastanak komplikacija.

MEDICINA

dr Miloš Švraka

Bolesti krajnika
Od bolnog grla do mononukleoze

Upala krajnika je toliko čest zdravstveni problem da gotovo da nema osobe koja je bar jednom nije doživela. Ove upale spadaju i među najkontroverznija oboljenja u medicini, oko kojih se rasprave vode više od 2.000 godina. Krajnici su, medicinskim jezikom definisano, formirani limfni organi koji se poput prstena nalaze u zadnjem delu usne duplje i u početnom, usnom delu ždrela, pri čemu su, od ukupno osam krajnika, akutnim ili hroničnim upalama najčešće pogođeni nepčani krajnici i takozvane adenoidne vegetacije (“treći krajnik”).

PORTRETI

ĐorĐe StanojeviĆ
Astronom koji je elektrificirao Srbiju

Godine 2008. navršilo se 150 godina od rođenja Đorđa Stanojevića. Jedan od više spomenika ovome čoveku nalazi se u Beogradu, u Masarikovoj ulici, ispred zgrade Elektrodistribucije, ulica koja nosi njegovo ime je na Novom Beogradu a Trg Đorđa Stanojevića, na kome je njegov spomenik, nalazi se u centru Negotina. U tom gradu, gde danas postoji njegova spomen-soba, rođen je 7. aprila 1858. godine u porodici uglednog trgovca Miloša. Tu je završio osnovnu školu i nižu gimnaziju. U Beogradu, na Prirodno-matematičkom odseku Filozofskog fakulteta Velike škole, opredeljujući se u toku studija za fiziku i astronomiju, diplomirao je 1881. godine.

UGROŽENE VRSTE

Klimatske promene bi mogle da dovedu do nestanka jedne životinjske vrste. Morski led koji nestaje mogao bi da dovede do ruba opstanka stvorenja u “smokingu” ili njihove potomke do kraja ovog veka, objavili su istraživači iz SAD. Carski pingvini koji žive južnije bi mogli proći nešto bolje.

SVETSKA BAŠTINA

Tadž Mahal

San u mermeru

Spomenik nosi donekle izmenjeno ime one koja počiva ispod blistavo belih zidina: prvobitno, ona se zvala Ardamund Banu Begum. Bila je kći prvog ministra na dvoru cara Džahangira (što znači: osvajač sveta), za kojeg se govorilo da vodi poreklo od velikog osvajača Tamerlana. Kada se prvi put srela sa carevim sinom Kuramom, 1607. godine, Begum je bila petnaestogodišnja devojka. Venčali su se posle pet godina. Kao svadbeni poklon, svekar je mladoj dao ime koje je ušlo u istoriju: Mumtaz Mahal (dragi kamen palate), što je bilo nečuveno za to doba budući da su samo kraljice vladarke imale pravo da menjaju svoja imena.

KULTURNA BAŠTINA

Svedočanstvo u prilog Milankovićeve teorije klime

Praistorijski CD

Polazeći od Milankovićevog principa o zavisnosti klime od astronomskih parametara, saznaje se da se u prošlosti značajno menjala klima u Podunavlju, oko 45. uporednika. To nameće pretpostavku da je poslednja velika promena u tom predelu uticala na nastanak autohtonog kulta Sunca. Prema njoj, u mitološkim obredima su upućivane molbe božanstvu ili božanstvima Sunca da se ne vrati vreme hladnih i kratkih leta. Budući da je klima podložna varijacijama, u skladu sa njima verovatno su varirali i obredi. Iz toga sledi pretpostavka da je osnovu kulta činilo znanje o prividnom kretanju Sunca i osobinama klime koja neposredno zavisi od te pojave.

IZLOŽBE

(Beograd, Galerija SANU, januar-april 2009.)

Kanon Milituna Milankovića

Ove godine navršava se 130 godina od rođenja Milankovića i ova izložba je posvećena čoveku koji je napustio karijeru uspešnog inženjera u Beču da bi se u Beogradu posvetio nebeskoj mehanici i otkrio tajnu ledenih doba - rekao je predsednik SANU Nikola Hajdin, 28. januara, otvarajući izložbu o životu i radu Milutina Milankovića.

AKUSTIKA

Početkom šezdesetih godina 20. veka, naučnici su razmatrali načine kako da visokokvalitetno snimanje slike i zvuka učine dostupnim što širim krugovima, po pristupačnoj ceni. U to vreme je analogna profesionalna magnetofonska tehnika pružala mogućnost kvalitetnih tonskih zapisa (HI-FI je kao pojam bio prisutan već početkom pedesetih). Vernost snimljenog zvuka je, međutim, opadala prilikom obrade signala i kopiranja. Osnovni nedostaci analognih zapisa: pretežno šumovi kod trake a pucketanje kod gramofonske ploče, često su dolazili do izražaja prilikom slušanja u kućnim uslovima. Preneseni frekventni spektar je najčešće bio uži u odnosu na studijski snimak. Svaka sledeća reprodukcija trake ili ploče je unosila naoko neprimetnu ali prisutnu degradaciju kvaliteta snimka.

LEGENDA

Palmira
IzmeĐu mita i istorije

Sveto pismo nije najstariji izvor u kome se govori o postojanju Palmire. Na pločama koje su francuski arheolozi pronašli tridesetih godina prošlog veka u Mariju, sumerskom i amoritskom gradu koji se nalazio na području današnje Sirije, grad se pominje prvi put. Veruje se da te ploče datiraju iz 19. veka stare ere. Bio je to tada trgovački grad koji je povezivao Mesopotamiju i Siriju. Osnovan je znatno pre Solomona, koji vladao u 10. veku stare ere.

TEMA BROJA

TEČNI KRISTALI

Tri osnovne molekularne organizacije

Tradicionalna nauka razlikuje tri osnovna stanja u kojima može postojati materija: čvrsto, tečno i gasovito. Međutim, sredinom 19. veka, naučnici su primetili da se neke supstance ponašaju neobično. Bile su raznobojne i nisu se povinovale uobičajenim optičkim svojstvima bilo kog poznatog agregatnog stanja. Vremenom su dokazi naučnika, pogotovo Nemca Ota Lemana i austrijanca Fridriha Rajnicera, dovelil do toga da bude opšteprihvaćen novi oblik materije, poznat pod imenom tečni kristal. Kao što im i ime kaže, tečne kristale karakteriše sličnost sa tečnostima i sa čvrstim kristalima. Tečnosti su izotropske i nemaju nikakav smer, dok kristali imaju jasno definisane vektore smera koji

TEMA BROJA

TEČNI KRISTALI

LCD monitori

Svaki piksel LCD-a se uglavnom sastoji od sloja molekula smeštenih između dve providne elektrode i dva polarizujuća filtera. Kod LCD-a u boji, svaki pojedinačni piksel je podeljen na tri ćelije, ili podpiksela, koji su obojeni crveno, zeleno i plavo. Svaki podpiksel se može nezavisno kontrolisati da proizvede hiljade ili milione mogućih boja za svaki piksel. U zavisnosti od upotrebe monitora, geometrija piksela može biti različita. Ukoliko softver zna koji tip geometrije se koristi u datom LCD-u, to se može iskoristiti da se poveća vidljiva rezolucija na monitoru putem renderovanja podpiksela.

TEMA BROJA

Turbulenciju u Zemljinoj atmosferi uzrokuju promene temperature i pritiska koje utiču na promene indeksa prelamanja odnosno refrakcije vazduha, i prostorno i vremenski. Obzirom da se optički talasi šire kroz atmosferu, ove refrakcije stvaraju distorziju talasa. Distorzije mogu da imaju negativan uticaj na mnoge optičke sisteme komunikacija i vizualizacije kao i na lasersko oružje.Tokom poslednjih sto godina, modelovanje posledica turbulencija bilo je predmet velike pažnje i u centru statističkog modeliranja iz čega su proistekle neke korisne teorije.

PROJEKTI

Sudbina Akceleratorske instalacije TESLA

Bez AIT – bez razvoja nauke

Vlada Srbije je početkom novembra 2007. donela odluku da se za finansiranje izgradnje AIT ubuduće ne koriste sredstva iz budžeta Srbije. Rukovodstvo Projekta TESLA prihvatilo je tu odluku kao odluku o trajnom obustavljanju izgradnje ciklotrona u sastavu AIT, njenog glavnog dela. Međutim, i pored našeg insistiranja da s predstavnicima Ministarstva nauke Srbije razgovaramo i da se dogovorimo o tome šta da se radi sa opremom i građevinskim objektima u sastavu AIT, čija je vrednost oko 15 miliona evra, razgovori još nisu počeli - kaže dr Nebojša Nešković, naučni savetnik u Institutu „Vinča“ i dugogodišnji rukovodilac Projekta TESLA.

ENERGIJA

Srbija - budućnost nuklearne energije

Srbija se, kao i druge zemlje sveta, suočava se sa potrebom opstanka i napretka koji je uslovljen uspešnom energetskom strategijom. Takvo dugoročno opredeljenje trebalo bi, kao osnovne odrednice, da ima održivo energetsko korišćenje i zaštitu životne sredine.
Prof. dr Krunoslav Subotić ukazuje da izbor strategije predstavlja političko pitanje ali da ga, bez obzira na ishod, raduje da se sada mnogo konkretnije razmišlja o energetici.

ČASOPIS PLANETA Br 33

SARADNICI NA BROJU

Nebojša Arsenijević, Dragan Babović, Jozef Baruhović, Jasna Brkić, Dalibor Čevizović, Milan Dimitrijević, Ibrahim Hadžić, Mirko Jakovljević, Branka Jakšić, Ilijana Jakšić, Vladimir Jovanović, Oliver Klajn, Nadežda Krstić, Jelisaveta Lalić, Vladimir Milojević, Žaneta Miljanić, Branislav Miljković, Ljerka Opra, Viktorija Podboj, Milomir Tomić, Gordana Tomljenović, Zdenko Štromar

Izdavač i osnivač: „Belmedia”d.o.o
Direktor: Milan Knežević
Glavni i odgovorni urednik: Aleksandar Gaon
Pomoćnik glavnog urednika: Miloslav Rajković
Likovno-grafički urednik: Branka Savković
Fotografije: Rade Krstinić
Internet prezentacija : Dragan Bogdanović

DISTRIBUCIJA: Data Press, Beograd, Kondina 24, 011/33 40 440
ŠTAMPA: „Batatisak“, Beograd, Miloša Savkovića 4-6, 011/38-20-333