SUMMARY

Planeta No 66
ENGLISH Summary

MEDICINA

Prim. dr Goran Ivić o minimalno invazivnoj hirurgiji debelog creva

Bezbedno laparoskopsko ukljanjanje tumora

Laparoskopska kolorektalna hirurgija i transanalna endoskopska mikrohirurgija dve su mlade i napredne discipline minimalno invazivne hirurgije u kojima Srbija pokušava da uhvati korak sa svetom. Prim. dr Goran Ivić, saradnik Bel Medic-a, jedan je od malobrojnih naših hirurga sa već velikim iskustvom i rutinskom praksom u izvođenju takvih operacija

MEDICINA

Neuropsihijatar dr Vladimir Lazić, lekar s ovlašćenjem Direktorata civilnog vazduhopovstva RS

Vazduhoplovstvo i zdravlje

Za siguran let savremenih Ikara

Svaka čovekova aktivnost u vazduhoplovu, bez obzira na to kojom brzinom se kreće i na kojoj visini, i bilo koja da mu je namena, zahteva drugačije čovekove fiziološke rezerve od onih na tlu. Vazduhoplovna medicina se od svog začetka bavi tim problemima, a danas i granicama čovekove sposobnosti da se prilagodi onome što od njega zahteva savremena tehnologija. O tome govori Bel Medic-ov neuropsihijatar dr Vladimir Lazić, lekar s ovlašćenjem Direktorata civilnog vazduhopovstva RS za preglede civilnih pilota klasa 1 i 2, kabinskog osoblja, padobranaca i kontrolora letenja

ARHITEKTURA

Aerodromi Normana Fostera

Kao obrnute piramide

Vazdušne luke velikih gradova obeležja su razvijene civilizacije i ishodišta vazdušnog saobraćaja koji je simbol brzine i komunikativnosti. Često i mesta važnih susreta i događaja, rešavanja ključnih međudržavnih i privrednih problema, neophodna spona u vremenu velikih brzina i neočekivanih obrta.

VAZDUHOPLOVSTVO

Vek od početka Velikog rata

Krila iznad neprijatelja

Kraljevina Srbija je svoje vojno vazduhoplovstvo osnovala 24. decembra 1912, u Nišu i time se svrstala u prvih 15 zemalja u svetu koje su u svoje naoružanje uključile i avione. Do prve borbene upotrebe srpskih aeroplana došlo je marta 1913. kada su u sastav srpskih jedinica, upućenih Crnogorskoj vojsci kao pomoć prilikom opsade Skadra, uključena i 4 aviona.

NAUČNICI

Dr Debora Šijački, astrofizičar, Institut za astronomiju Univerziteta Kembridž

Nastanak kosmičkih struktura

Sredinom leta, grupa naučnika sa Harvarda, MIT, Prinstona, Hajdelberga i Kembridža izazvala je veliko uzbuđenje u svetskim medijima radom o detaljnoj vizuelizaciji formiranja svemira. Jedini predstavnik Kembridža bila je dr Debora Šijački, naše gore list, docent Astronomskog instituta ovog prestižnog učilišta. Tim povodom gostovala je u udarnoj emisiji Bi-Bi-Sija vesti iz nauke.

ENERGIJA

Izložba Francuskog instituta u Srbiji

Energetska tranzicija, pitanja i odgovori

U povodu francusko-srpskog meseca nauke, u Beogradu je održana izložba “Obnovite svoje energije”. U organizaciji Francuskog instituta u Srbiji, izložba je ponudila niz vrlo zanimljivih podataka i različitih uglova iz kojih se može posmatrati problem energetskog snabdevanja savremenog globalnog ljudskog društva

OSVAJANJE SVEMIRA

Misija „Galileo“

Putovanje u Jupiterov bezdan

Kosmičko doba čovečanstva započeto lansiranjem prvih sputnjika. Nedugo potom došlo je do misija mesečevih sondi luna 2 i 3 i početka istraživanja drugih svetova kosmičkim aparatima bez ljudske posade. Do sada je oko stotinu kosmičkih sondi slanjem podataka o planetama, prirodnim satelitima, asteroidima i kometama kao i samom Suncu,doprinelo da se saznanja o Sunčevom sistemu mogu nazvati naučnom revolucijom 20. i 21. veka.

TEHNOLOGIJA

Desalinizacija morske vode

Postrojenja budućnosti

Potrebe za vodom za su sve veće a prirodni resursi sve manji. Jedni od razloga za takvo stanje su porast broja stanovnika, sve viši životni standard u pojedinim državama i povećane potrebe industrije. Koji je odgovor na te novonastale izazove? Rešenja uvek ima ali neizostavno pitanje je i koliko to košta? Jedno od rešenja je obrada upotrebljene vode iako je ta voda, posle obrade, nižeg kvaliteta. Mogućnosti njene ponovne upotrebe su ograničene i vezane uglavnom za poljoprivredu. Drugo rešenje je desalinizacija morske vode uz skuplju tehnologiju.

RETKE VRSTE

Mehurasta riba

Najru žnija životinja na svetu

Jedno od najneobičnijih vodenih bića pliva na dubinama podalje od obala ostrva Tasmanije koje pripada državi Australiji, ali i u teritorijalnim vodama Novog Zelanda. U septembru prošle godine Društvo za zaštitu ružnih životinja izabralo je ovu ribu za najružniju životinju na svetu. Ovo udruženje postoji u Velikoj Britaniji.

ASTROBIOLOGIJA

Tajanstveni zaleđeni svet

Po tragu vanzemaljskog života

Već duže od jedne decenije, ledom prekriveni Jupiterov mesec Evropa privlači pažnju astrobiologa. Razlog za ovo je postojanje okeana tečne vode ispod ledenog prekrivača koji je, prema nekim procenama, dubok do zapanjujućih 100 km! Ukoliko je tako, ovaj vodeni omotač Evrope sadrži više vode nego sva mora i okeani na Zemlji!

ASTRONOMIJA

Misija Kepler

Otkrivanje planeta

Misija Kepler koja za cilj ima otkrivanje planeta koje nalikuju Zemlji otkrila je planetu koja do sada važi za najozbiljnijeg kandidata za nebesko telo na kome su uslovi takvi da omogućavaju život. Planeta pod imenom Kepler-22b nalazi se na udaljenosti od oko 600 svetlosnih godina od naše planete. Ona je od nje veća 2,4 puta i period njene orbite oko matične zvezde iznosi 290 dana.

OSVAJANJE SVEMIRA

Mikrosateliti

Sa žiroskopom po vasioni

Sateliti se izrađuju u različitim veličinama. Postoje veliki sateliti za telekomunikacije i televiziju i mali sateliti koji služe kao svemirske laboratorije. Merni instrumenti koje nose sa sobom šalju podatke istraživačima na Zemlji, koji se potom koriste u različitim projektima. Dobar primer je TET satelit, kog naučnici koriste za testiranje kapaciteta novih mernih sistema da bi izdržali negostoljubive uslove na svemirskim misijama. Ako polože ove testove, mogu se inkorporirati u druge manje satelite.

ISTORIJA TEHNIKE

Car tenk

Kratak hod mamuta od gvožđa

Većina turista koji posete Moskvu i obiđu moskovski Kremlj neizostavno se fotografiše kraj Car zvona i Car topa. Za vreme hladnog rata, bivši SSSR je napravio i Car bombu, najrazorniju hidrogensku bombu koju su ljudske ruke napravile. Ipak, malo ko je čuo za Car tenk.

PSIHOLOGIJA

Veštačka inteligencija

Pamet menja odelo!

Da li će uskoro roboti biti isti ili pametniji od nas? Koliko je realno da stvorimo metalno-plastičnu inteligenciju? Da li uopšte znamo šta je inteligencija?
U poslednjem Spilbergovom filmu “V.I. Veštačka inteligencija”, teško je uočiti razliku između heroja, inteligentnog humanoidnog robota, i dečaka (koji umire). To je mali šok za nas, naviknute na robote kao pametne mašine koje uspešno sklapaju automobile, a jednog dana možda nauče i da nam dodaju pivo iz frižidera. Inteligencija je čisto ljudska osobina i ta činjenica nam izgleda kao da je zauvek data. Međutim, sve je manje izgleda da tako ostane.

TEMA BROJA - Šah između igre i uma

„Šahovski informator“

Talenat, rad i predanost kao preduslovi uspeha

Šah, tu igru dostojnu kraljeva vole i upražnjavaju mnogi - od penzionera u parku do školske dece. Ipak, ne može baš svako da igra kao velemajstor. O tome da li se takav šahista rađa ili stvara i o nekim tajnama sveta šaha, razgovarali smo sa Josipom Ašikom, direktorom časopisa “Šahovski informator”, koji i sam ima međunarodnu titulu majstora FIDE u šahu, a po prirodi posla u kontaktu je sa svim vrhunskim šahistima današnjice koji sarađuju sa “Informatorom”.

TEMA BROJA - Šah između igre i uma

Matematika

Nemoćni car ispred 64 polja

Pretpostavlja se da je šah izmišljen u Indiji. Prvo se zvao "čaturanga" po indijskoj reči koja znači "sastavljen iz četiri dela" po rodovima indijske vojske: borna kola, slonovi, konjica i pešaci. Igrala su ga četiri igrača. Tokom nekoliko vekova se raširio po Srednjoj Aziji. Promenila su se pravila igre pa su ga igrala dva igrača. Pri kraju srednjeg veka postao je poznat i Evropljanima koji su mu dali novo ime "šahmat" po persijskoj reči "šah" (kralj) i arapskoj "mat" (mrtav)

TEMA BROJA - Šah između igre i uma

64 polja u Aziji

Maloletni a najbolji na svetu

Koreni najlepše misaone igre svih vremena sežu u drevno indijsko carstvo Gupta koje se smatra zlatnim dobom Indije.To je period opšteg procvata nauke, tehnike i umetnosti. Osnivač dinastije je bio maharadža Šri Gupta u 3. veku a prvi veliki i moćni vladar Čandragupta oko 320 godine.
Doba opšteg prosperiteta u istočnoj Indiji proizvelo je igru kao što je čaturanga. Sam naziv preteče šaha je složenica iz sanskrita. U prevodu, znači: imati četiri uda ili dela. U epskom smislu, dobija značenje: vojska sa četiri korpusa ili četiri divizije. Koreni naziva su u epu “Mahabharata” za koji se veruje da ga je napisao besmrtni Vjasa, inkarnacija boga Višnua....”

PRIČA SA NASLOVNE STRANE

ŠAH IZMEĐU IGRE I UMA

Šah, najintelektualnija igra od svih drugih, toliko je star da je njegovo poreklo obavijeno velom tajne. Indusi kažu da ga je izmislio astronom koji je živeo pre više od pet hiljada godina i koji je posedovao natprirodno znanje i veštine. Grčki istoričari tvrde da je ovu igru izmislio Palamedes da bi prekratio dosadu tokom opsade Troje. Arapska legenda kaže da je izmišljen kako bi jednog mladog despota njegov otac, učeni Braman, naučio da kralj mora da se osloni na svoje podanike ma koliko bio moćan. Najverovatnije je da je ovu igru izmislio neki vojni genije kako bi ilustrovao veštinu rata.
Nema sumnje da je igra potekla iz Indije, jer se igra pod nazivom četuranga - koja izuzetno liči na moderni šah i nesumnjivo je preteča ove igre - pominje u orijentalnoj literaturi pune dve hiljade godina pre nastanka hrišćanstva. Tokom postepenog širenja svetom, igra je pretrpela brojne promene, ali je zadržala sličnosti sa prvobitnom indijskom igrom. Iz Indije, šah se proširio u Persiju, pa u Arabiju, odakle su ga Arapi preneli u Španiju i ostatak zapadne Evrope
.

ČASOPIS PLANETA Br 66

SARADNICI NA BROJU

Saradnici: Jozef Baruhović, Vesna Bosanac, Branislav Čabrić, Milan Đurić, Ibrahim Hadžić, Mirko Jakovljević, Ilijana Jakšić, Vladimir Jeftić, Vladimir Jelenković, Oliver Klajn, Nadežda Krstić, Dragan Lazarević, Mirjana Lukić, Dubravka Marić, Borka Marinković, Aleksandar Milinković, Vladimir Milojević, Žaneta Miljanić, Danijela Mitrović, Darko Mladenović, Boris Naumović, Ivana Preković, Barbara Radulović, Miloš Rastović, Mićo Tatalović, Gordana Tomljenović, Zdenko Štromar

Direktor: Milan Knežević
Glavni i odgovorni urednik: Aleksandar Gaon
Pomoćnik glavnog urednika: Miloslav Rajković
Likovno-grafički urednik: Studio Platinum, Beograd
Fotografije: Zdenko Štromar
Internet: Dragan Bogdanović

IZDAVAČ I OSNIVAČ : " Belmedia" d. o. o.
DISTRIBUCIJA: Global Press d.o.o, Beograd, Žorža Klemansoa 24, 011/276-4538 i 276-9301
ŠTAMPA: "Kosmos", Svetog Save 16, Beograd, 011/ 2430 510

Sledeći broj No.67 izlazi 1. Januara 2015g.