ASTRONOMIJA
Mihajlo Racković
Crvena čudovišta
Po tragu “Velikog praska”
Svemirski teleskop “Džejms Veb” došao je do novog otkrića. Reč je o tri masivne galaksije iz doba ranog svemira, odnosno formirane su tokom prve milijarde godina od Velikog praska. Svaka od ovih galaksija masivna je skoro kao naša galakskija Mlečni put.
Gledane teleskopom “Džejms Veb”, izgledaju kao “krvavo crvene”. Zašto crvene? Reč je o tome da se svemir konstantno širi, a kada se od nas neki izvor svetlosti udaljava, povećava se talasna dužina svetlosti i svetlost postaje crvenija. Ovo je poznato kao “crveni pomak”. Razlog širenja Univerzuuma je najverovatnije misteriozna tamna energija, o kojoj se trenutno ne zna gotovo ništa. Međutim, unutar galaktičkih jata, privlačna sila galaksija nadjačava tamnu energiju pa se u galaktičkim jatima galaksije uglavnom međusobno približavaju i sudaraju.
Tamna energija nadjačava gravitacionu silu između galaktičkih super jata. Nama bliske galaksije su iz našeg galaktičkog jata koje se naziva “Lokalna grupa” zato što imaju “plave pomake”. Odnosno, kako nam se približavaju, talasna dužina svetlosti se smanjuje i pomera ka plavoj boji. Kada se radi o udaljenim galaksijama, što je galaksija dalja od nas to se brže udaljava, i postaje crvenija (veći je “crveni pomak”). Slična stvar važi i kod zvuka: kada nam se izvor zvuka približava, zvučni talasi postaju kraći; a kada nam se izvor zvuka udaljava, zvučni talasi se povećavaju. Ovo se naziva doplerov efekat. Pošto su ove galaksije veoma stare (vidimo ih kakve su bile u dalekoj prošlosti), moraju biti i veoma daleko. Samim tim su veoma crvene. Ono što ovde zbunjuje naučnike, to je da do sada nisu pronalažene ovako masivne galaksije, u tako mladom Univerzuumu. Ovo dalje upućuje na to da je formiranje zvezda u ranom Univerzuumu bilo daleko uspešnije nego što se do sada mislilo, i pored brojnih prepreka ovom procesu. Još dalje, ovo dovodi u pitanje trenutne modele formiranja galaksija.
Kod “Crvenih čudovišta” zvezde se formiraju skoro dvostruko uspešnije nego kod manje masivnih galaksija iz istog perioda. Ipak, treba imati u vidu da je teško utvrditi osobine ovih galaksija zbog velike količine prašine u njima. Veliki prasak se dogodio pre oko 13,8 milijardi godina, i tada su nastali: materija, energija, prostor, vreme, sile… dok formiranje prvih galaksija počinje oko milijardu godina posle Velikog praska, otprilike onoliko koliko su stara i “Crvena čudovišta”. Pa ipak sve galaksije iz tog perioda bile su manje masivne od “Crvenih čudovišta”. Da stvar bude zanimljivija, teleskop “Džejms Veb” otkrio je i protoglaksije, koje su u fazi formiranja na daljini od oko 10 milijardi svetlosnih godina, tako da sad imamo priliku da posmatramo i sam proces formiranja galaksija. Jasno, da bi se što bolje utvrdile činjenice, biće vršena i posmatranja “Crvenih čudovište” drugim zemaljskim teleskopima, paralelno sa “Džejms Vebom”.
Mihajlo Racković
Kompletni tekstove sa slikama i prilozima potražite u magazinu
"PLANETA" - štampano izdanje ili u ON LINE prodaji Elektronskog izdanja
"Novinarnica"
|
