MEDICINA

Dr Aleksandra Vukov

Zaštita od pneumokoknih infekcija

Vakcina kao najbolji „lek”

I nfekcije uzrokovane bakterijom Streptococcus pneumoniae (pneumokokom) - inače uobičajenim stanovnikom nosa i ždrela - mogu da uzrokuju i ozbiljna, životno ugrožavajuća oboljenja. Neki od serotipova ove bakterije su veoma virulentni, i pri tom pokazuju sve veću rezistenciju na antibiotike kojima se lečimo, pa su takozvane pneumokokne invazivne bolesti u svetu vodeći uzrok smrtnosti dece do pet godina; prema podacima Svetske zdravstvene organizacije, godiš- nje usmrte gotovo milion dece, posebno u zemljama u razvoju. 

Dr Aleksandra Vukov, pedijatar pulmolog u beogradskoj Opštoj bolnici Bel Medic, dodaje da se pneumokok najčešće prenosi među decom u kolektivima i da posebno ugrožava najmlađi uzrast, mališane do dve godine starosti. Ona napominje da su pod rizikom i osobe sa oslabljenim imunitetom i stariji od 65 godina. Imajući sve to uvidu, ističe dr Vukov, kao i činjenicu da su pneumokokne infekcije veoma česta pojava, vakcinacija, kao najbolji vid zaštite od pneumokoka, još više dobija na značaju. 

Invazivne infekcije Streptococcus pneumoniae je prirodan fiziološki stanovnik bakterijske flore zdravih osoba, uključujući i decu, odnosno novorođenčad kod koje, već od petog ili šestog meseca života, kolonizuje nazofarinks (nos i ždrelo). Pripada takozvanim gram-pozitivnim bakterijama, i obično se grupiše u vidu parova kao diplokok, ili u vidu kratkih lanaca. Posebno je važan podatak da se pneumokok razvrstava u čak 90 različitih seroptipova, koji se međusobno razlikuju (i identifikuju) na osnovu građe polisaharidne kapsule oko ćelijskog zida bakterije.

Polisaharidna kapsula je osnova invazivnog potencijala bakterije; štiti je od fagocitoze ćelija odbrambenog sistema i omogućava lakši prodor u organizam. Od ukupno 90, izdvojeno je oko 20 serotipova pneumokoka koji su, globalno, uzroč- nici gotovo 90 odsto svih pneumokoknih infekcija. Čitav spektar tih infekcija - od otitisa (upale srednjeg uva) i sinuzitisa (upale sinusa), do bronhitisa (upale bronhija) - označava se terminom pneumokokna bolest, pri čemu poseban problem predstavljaju takozvane invazivne pneumokokne bolesti: pneumonija (upala pluća), meningitis (upala tankih ovojnica mozga i kičmene moždine), sepsa i bakterijemija (infekcije krvi), čiji ishod može da bude fatalan. Unutar tog širokog spektra bolesti, pneumokok može da izazove čak i artritis, osteomijelitis, pa i peritonitis - ukoliko uđe u krv i počne hematogeno da se širi.

Rizične grupe

Pneumokok se prenosi kapljičnim putem - kašljem i kijanjem - uz inkubaciju koja traje od jednog do tri dana. Infekcije izazvane ovom bakterijom javljaju se i kod dece i kod odraslih, a uobičajeni pokretači pneumokokne bolesti su respiratorna infekcija, ali i neka hronična bolest kod starijih osoba. U kom obliku i kom stepenu će se pneumokokna bolest razviti, zavisi od virulentnosti određenog serotipa i od imuniteta osobe. Pored već pomenutih rizičnih grupa sa još nerazvijenim ili prirodno slabijim imunitetom - dece uzrasta do dve godine i osoba starijih od 65 godina - pod posebnim rizikom da obole od (invazivne) pneumokokne bolesti su i imunokompromitovane osobe, to jest pacijenti sa hroničnim srčanim i plućnim bolestima, šećernom bolešću, hroničnim oboljenjima jetre i bubrega, malignim bolestima, HIV infekcijom, transplantiranim organima, nedostatkom slezine, srpastom anemijom… Kod dece starije od pet godina infekcije su znatno ređe zahvaljujući razvoju prirodnog imuniteta prema pneumokoku. Kod osoba starijih od 65 godina, bakterija ponovo postaje značajan uzročnik infekcija zato što prirodan imunitet prema pneumokoku slabi, a što dodatno može da komplikuje i postojanje hroničnih bolesti udruženih sa starenjem. Ali, iako su rizične grupe podložnije pneumokoknim bolestima, od njih oboljevaju i primarno zdrave osobe, a posebno deca. 

Simptomi i dijagnostika

Kod dece, pneumokokna infekcija može, pod određenim okolnostima, da se prenese iz nazofarinksa na srednje uho, sinuse ili pluća, ili hematogeno (putem krvi) na meninge. Kod mališana se najčešće javljaju otitis media, sinuzitis i konjuktivitis, a od invazivnih infekcija bakterijemije, pneumonija i empijem pluća. Ređe, razvijaju se infekcije mekih tkiva (periorbitalni celulitis, erizital ili glositis), i vrlo retko piogeni artritis, osteomijelitis, peritonitis ili endokarditis. Kod obolelih od asplenije ili anemije srpastih ćelija, i kod onih kod kojih je učinjena splenektomija, bakterijemija može da poprimi fulminantni tok, sa razvojem purpura fulminans-diseminovane intravaskularne koagulacije i šoka, što često može da bude fatalno. Opšti simptomi pneumokokne infekcije su povišena temperatura, jeza, drhtavica, pojačano znojenje, bolovi u mišićima, glavobolja, slabost, malaksalost. Kod upale uha javljaju se i povraćanje, bol i sekrecija iz uha. Kao simptome meningitisa, od kog su u posebnom riziku deca mlađa od dve godine, dr Vukov navodi groznicu, tešku glavobolju, povraćanje, osetljivost na svetlost, ukočenost vrata i mišićni bol, omamljenost, otežano buđenje i osip koji se ne povlači na pritisak prsta. 

Zapaljenje pluća izazvano pneumokokom - inače najčešći uzrok smrti kod obolele dece uzrasta do pet godina - manifestuje se drhtavicom, jezom, visokom temperaturom, znojenjem, ubrzanim ili otežanim disanjem, bolovima u grudima i mišićima, slabošću, kašljem. Simptomi bakterijemije i sepse su groznica, glavobolja i bolovi u mišićima; kod bakterijemije, može da se javi i ubrzan rad srca i ubrzano disanje. Za postavljanje dijagnoze neophodno je laboratorijsko izolovanje bakterije - iz brisa, sputuma, krvi, ili iz prostora u kojima se ona u normalnim uslovima ne nalazi (pleuralni prostor, cerebrospinalna tečnost, srednje uho i sinovijalna tečnost). Postoje i neke brze metode, kao što je antigenski test lateks aglutinacija, kojim bakterija može da se izdvoji iz urina, pleuralne i cerebrospinalne tečnosti. Metoda je lažno pozitivna u 15 odsto slučajeva. 

 Antibiotici ili vakcina?

U lečenju pneumokoknih infekcija koriste se antibiotici: penicilini, cefalosporini, vankomicin, kao i sulfonamidi. Za lečenje blažih infekcija, obično se primenjuju amoksicilin ili amoksicilin sa klavulonskom kiselinom, dok se hospitalizovanim bolesnicima parenteralno (putem injekcija) daju cefalosporini treće generacije. Bolesnici na intenzivnoj nezi dobijaju cefalosporine treće generacije i vankomicin, zbog sve izraženije rezistencije pneumokoka i na peniciline i na cefalosporine. Govoreći o značaju preventivne vakcinacije, dr Vukov navodi podatak da se 72 odsto svih slučajeva invazivnih pneumokoknih bolesti i 80 odsto svih meningitisa javljaju kod dece mlađe od dve godine. Ove brojke nedvosmisleno svedoče da su deca mlađa od dve godine posebno ugrožena, uprkos raspoloživim medikamentima, i da ih treba zaštititi imunizacijom.

Dr Vukov dodaje da je vakcinacija takođe veoma značajna, i preporuka je za populaciju stariju od 65 godina. Na tržištu postoje dve vrste vakcina protiv pneumokoknih infekcija: polisaharidna nekonjugovana i konjugovana vakcina. Za nekonjugovanu vakcinu je karakteristično da polisaharidi kapsule pneumokoka nisu vezani za nosač protein, pa su samim tim manje imunogeni. Polisaharidna vakcina sa 23 serotipa pneumokoka - svim serotipovima odgovornim za izazivanje invazivne pneumokokne bolesti - primenjuje se kod osoba sa anatomskom ili funkcionalnom asplenijom, srpastom anemijom, HIV-om i šećernom bolešću. Daje se u dve doze: prva doza od druge godine života pa nadalje, a revakcina nakon tri do pet godina.

Imunizacija odojčadi

Kod konjugovanih vakcina, polisaharidi pneumokokne kapsule vezani su za proteinski nosač, što ih čini imunogenijim. Na našem tržištu postoje u dve varijante: kao 10-valentna i 13-valentna (sa 10, odnosno 13 serotipova pneumokoka). Konjugovane vakcine mogu da se daju i odojčadi, već od šeste nedelje života. Do navršenih šest meseci života, daju se u tri doze u razmaku od po mesec dana, a u dobu od šest meseci do punih godinu dana, u dve doze u razmaku od po dva meseca. Primena „buster” doze (revakcinacija) preporučuje se u drugoj godini života.

U dve doze vakcina se daje i detetu do dve godine života, a nakon toga, do pete godine i nadalje, u jednoj dozi. Smatra se da je taj imunitet trajan i da nema potrebe za revakcinacijom. Prema preporukama SZO iz oktobra 2017, obe konjugovane vakcine efikasno smanjuju broj slučajeva invazivnih i neinvazivnih bolesti izazvanih vakcinalnim serotipovima, ali se napominje da 13-valentna vakcina pruža značajniju zaštitu u slučajevima oboljevanja uzrokovanim serotipovima 19a, 6a i 3. Navedeni serotipovi pneumokoka su 2014. godine izazvali veoma veliki broj, čak 28,8 odsto invazivnih pneumokoknih infekcija registrovanih te godine u svetu. 

Dr Aleksandra Vukov

Kompletni tekstove sa slikama i prilozima potražite u magazinu
"PLANETA" - štampano izdanje ili u ON LINE prodaji Elektronskog izdanja
"Novinarnica"