TEMA BROJA
Priredila: D. M.
Radijacija, korisna i opasna / Lečenje zračenjem
Ili spas ili nevolja
Napredak u tehnikama za dobijanje slika unutrašnjosti tela je značajno poboljšao medicinsku dijagnostiku. Nove metode snimanja obuhvataju različite rendgenske sisteme, pozitronsku emisionu tomografiju i nuklearnu magnetnu rezonancu.
Rendgenski ili iks zraci, koje je krajem 1895. otkrio Vilhelm Rendgen, već su naredne godine upotrebljeni za medicinsko snimanje i lečenje karcinoma. Od tada su veoma pomogli da se odgonetnu tajne atoma i molekula, Zemlje i civilizacije, zvezda i kosmosa, ali i da se lako otkriju pukotine i mane na materijalima koji se koriste u industriji. Rendgenski zraci su vrsta elektromagnetnog zračenja, čija je talasna dužina mnogo kraća u odnosu na vidljivu svetlost (ova njihova osobina je iskorišćena u rendgenskoj kristalografiji). Imaju sposobnost da prodiru kroz materijale u skladu sa njihovom prirodom, gustinom i debljinom. Zato i mogu da bace senke na fotografski film, čime nastaje rendgenski snimak.
To znači da se, u svim rendgenskim sistemima snimanja, snop rendgenskih zraka probija kroz pacijentovo telo, a zraci se snimaju uređajem za detekciju. Slika nastaje tako što različite strukture tela drugačije apsorbuju fotone iz rendgenskih zraka. Kosti apsorbuju više fotona od mekih tkiva pa bacaju i najoštrije senke, dok organi, mišići i druge komponente tela proizvode senke različitog intenziteta. Ipak, konvencionalni rendgenski sistem stvara sliku svih struktura, koje se nalaze na putanji rendgenskog zraka, što može da oteža dijagnostiku.
Taj problem je u velikoj meri otklonjen zahvaljujući kompjuterizovanom tomografskom skeniranju (CT) ili aksijalnoj tomografiji. Ova radiološka metoda daje sliku poprečnog preseka ispitivanog dela tela, tako što se uski snop rendgenskih zraka rotira oko pacijenta okruženog sa nekoliko stotina detektora fotona. Računar analizira, integriše i rekonstruiše rendgenske podatke, pa se na ekranu dobiju slike ravnih preseka kroz telo. Kompjuterizovana tomografija omogućava precizniju i bržu vizualizaciju i lociranje anatomskih struktura u odnosu na obične rendgenske tehnike. U mnogim slučajevima se oštećenja ili nenormalne promene u tkivu, koje su posledica bolesti ili povreda, mogu otkriti bez pribegavanja hirurškoj intervenciji.
|
Rizici novih dijagnastifikovanja
Pozitronska emisiona tomografija (PET) je tehnika snimanja koja lekarima omogućava da odrede obrasce krvotoka, zapreminu krvi, perfuziju kiseonika i razne druge fiziološke, metaboličke i imunološke parametre. Sve više se koristi u dijagnostici i istraživanju - naročito moždane i srčane funkcije. PET obuhvata upotrebu hemijskih jedinjenja „označenih“ kratkoživećim izotopima koji emituju pozitrone (kao što su ugljenik-11 i azot-13), korišćenje pozitronskih kamera koje se sastoje od fotomultiplikator-scintilator detektora, i primenu metode kompjuterizovane tomografske rekonstrukcije. Nakon ubrizgavanja jedinjenja, vrše se kvantitativna merenja njegove aktivnost u delovima tela koje skeniraju detektori. Oni su postavljeni na suprotnim stranama pacijentovog tela i istovremeno beleže gama-zračenje koje se pojavljuje dok se radioizotop raspada.
Snimanje nuklearnom magnetnom rezonancom (NMR) ili magnetnom rezonancom (MRI), podrazumeva usmeravanje visokofrekventnih radio-talasa u pacijentovo telo, koje je izloženo snažnom magnetnom polju. Pod njegovim uticajem jezgra različitih atoma u telu apsorbuju radio-talase na različitim frekvencijama. NMR tehnika je zasnovana na činjenici da jezgra vodonika (protoni) reaguju na primenjenu radiofrekvenciju, ponovnim emitovanjem radio-talasa iste frekvencije. Računar analizira emisije iz jezgara vodonika molekula vode u telesnim tkivima i konstruiše slike anatomskih struktura na osnovu koncentracija ovih jezgara.
Takva upotreba gustine protona omogućava da se dobiju slike tkiva koje se mogu porediti sa onima koje proizvedene CT skeniranjem, a u nekim slučajevima su čak i superiornije, kada je reč o rezoluciji i kontrastu. Štaviše, budući da makroskopsko kretanje utiče na NMR signale, metoda se može prilagoditi i za merenje protoka krvi. Mogućnost snimanja atoma fluora-19, fosfora-31 i drugih elemenata (pored vodonika) omogućava lekarima i istraživačima da ovu tehniku iskoriste i za različite studije praćenja.
Osim pomenutih radioloških metoda snimanja, u medicini se primenjuje i radioterapijski tretman bolesti, i to pomoću zračenja iz rendgenskih aparata ili radioaktivnih izvora. Zračenje koje smanjuje aktivnost ćelija koje se dele, posebno je važno zbog delovanja na maligna tkiva, određene nemaligne tumore i neka oboljenja kože. Upotreba zračenja u dijagnostici i lečenju se poslednjih godina toliko raširila da je ovaj ili onaj oblik zračenja postao neophodan u skoro svakoj grani medicine. U tom smislu se koriste elektromagnetni talasi veoma različitih talasnih dužina (radio-talasi, vidljiva svetlost, ultraljubičasto zračenje, rendgenski i gama zraci).
Korišćenje visokoenergetskih oblika jonizujućeg zračenja (neutrona, protona, mezona, alfa čestica i teških jona) za lečenje raka i drugih bolesti - obećava. Naime, prema primljenoj dozi zračenja, u odnosu na konvencionalne rendgenske i gama-zrake, oni mogu više da oštete tumore (naročito duboko smeštene), da se preciznije primene na obolelom mestu i da manje oštete okolno tkivo. Naravno, ne sme se smetnuti sa uma da primena radijacije u dijagnostici i lečenju, u svakom svom obliku, nosi sa sobom opasne rizike.
Priredila: D. M.
Kompletni tekstove sa slikama i prilozima potražite u magazinu
"PLANETA" - štampano izdanje ili u ON LINE prodaji Elektronskog izdanja
"Novinarnica"
|
