PISMA
O.K.
Majanski sistem pisanja
Otkrivanje civilizacije kroz slova
Civilizacija Maja se prostirala na teritoriji pet današnjih država: pored znatnih delova Meksika, Hondurasa i El Salvadora, obuhvatala je čitavu današnju teritoriju Gvatemale i Belizea. Na krajnjem severu Gvatemale, nalazi se arheološki lokalitet San Bartolo. Tu su pronađeni najstariji natpisi na majanskom pismu. Potiču iz 3. stoleća pne. Reč je o zapisima u kamenu, odnosno o nekoj vrsti drevnih murala.
Mapa majanske civilizacije i zlatni novčić posvećen Majama |
Najstarija kultura u Mezoamerici za koju se zna potiče od Olmeka. Smatralo se da su oni stvorili najranije pismo u tom delu sveta. Dugo vremena je u nauci vladalo mišljenje da su Maje preuzele sistem pisanja od Olmeka i kasnijih kultura, proizašlih od njih. Iako nije utvrđeno od koga potiče prvobitno pismo u Mezoamerici, majansko je jedino koje je bilo celovito i sveobuhvatno. Majanski glifi su služili za pisanje tekstova tokom dva milenijuma.
Čuveni drezdenski kodeks odnosno najpoznatija sačuvana majanska knjiga |
Veliku ulogu u proučavanju Maja s jedne ali i otežavanju dešifrovanja njihovog pisma s druge strane imao je španski franjevački biskup na poluostrvu Jukatan, Dijego de Landa. Brojni tekstovi su po njegovom naređenju uništeni jer se smatralo da promovišu idolopoklonstvo. Ipak, ovaj crkveni velikodostojnik iz 16. veka ostavio je dosta podataka o samoj majanskoj zajednici i njihovom načinu života. Pokušao je i da utvrdi transkripciju za pismo. Uz dosta manjkavosti, ovo se kasnije pokazalo kao vrlo bitno. Među uništenim majanskim tekstovima bile su i knjige na papiru od drvene kore. Ovi presavijeni kodeksi uglavnom su pružali podatke o astronomskim pojavama, kalendaru i obredima.
Samo četiri kodeksa su sačuvana do danas. U doba upotrebe pisma, dela ove drevne kulture su najviše pisana na klasičnoj, odnosno književnoj varijanti čolti jezika kojim se govorilo na području savremene Gvatemale i Belizea. Pisari su tekstove izrađivali na više majanskih jezika a uticaji čoltija su i u takvim slučajevima primetni.
Primeri fonetskog i slogovnnog pisanja u majanskom pismu |
Natpisi se proučavaju sa kostiju, drveta, žada... a najviše sa kamena i keramike. Dešifrovanje pisma je bio vrlo složen posao. Sve do tridesetih godina 20. veka osetniji napredak ostvaren je samo sa brojevima, razumevanjem kalendara i tekstova o astronomiji. Poznato je da su Maje koristile brojni sistem koji se zasniva na broju 20. Imao je samo cele brojeve koji su označavani sa tačkama za jedinice a položenim crtama za petice. Kod većih brojeva se to menjalo tako da je tačka predstavljala broj 20. Čitav sistem se zasnivao na vertikalnom pisanju. Od položaja simbola zavisila je njegova vrednost.
Najveći doprinos dešifrovanju pisma dao je ruski antropolog i epigraf Juri Knorozov. Kao sovjetski vojnik pri kraju Drugog svetskog rata u Berlinu, došao je u posed knjige o majanskim kodeksima pa se zainteresovao za ovu temu. Dve godine po okončanju rata objavio je studiju na osnovu podataka koji su ostali iza biskupa de Lande. Kasnije je izneo tezu da je reč o slogovnom i fonetskom pismu. Vremenom su i naučnici na zapadu prihvatiti ovo gledište.
Majanski glifovi |
Početkom sedamdesetih godina prošlog veka pročitane su biografije vladara na lokalitetu Palenke, u Meksiku. To je rezultiralo time da je majansko pismo u velikoj meri dešifrovano. Ipak, za oko petanest procenata znakova još uvek se ne zna njuhova glasovna vrednost a za neke dešifrovane nije sasvim jasno značenje. Preko 90 posto majanskih tekstova može da se pročita se priličnim stepenom razumevanja.
Majanski pisari su se svojski trudili da zadovolje visoke estetske kriterijume. Tekstovi su stvarani kolonama sa dva glifa. Zatim je formirana pravougaona ili kvadratna celina u kojoj se piše sleva nadesno ili od gore na dole. Pismo sadrži silabograme, znake koji kod Maja predstavljaju foneme. Postoji 83 varijante vokala, odnosno kombinacija samoglasnika i suglasnika.
Reči se formiranju sjedinjevanjem silabograma. Jedan glif može istovremeno biti morfema i slog. Zna se da je ukupno bilo preko hiljadu znakova. Za razliku od kodeksa, tekstovi u kamenu najviše govore o životima majanskih kraljeva i kraljica. Postojali su posebni glifovi za vladarske titule. Poslednjih decenija se dosta radi na obnovi pisma.
O.K.
Kompletni tekstove sa slikama i prilozima potražite u magazinu
"PLANETA" - štampano izdanje ili u ON LINE prodaji Elektronskog izdanja
"Novinarnica"
|
