ASTRONOMIJA

Pripremio: M. R.

125 godina od osnivanja Astronomske opservatorije u Beogradu

Kuća na zvezdanom putu

Astronomska opservatorija u Beogradu navršila je 7. aprila (26. marta po starom kalendaru) 125 godina postojanja, rada i razvoja. Reč je o jednoj od najstarijih i najuglednijih naučnih ustanova ne samo u Srbiji već i u čitavoj jugoistočnoj Evropi. Osnovana je ukazom tadašnjeg ministra prosvete i crkvenih poslova Kraljevine Srbije Milana Kujundžića Aberdara a njen inicijator, osnivač i prvi upravnik bio je Milan Nedeljković, profesor Velike škole a kasnije Univerziteta u Beogradu.

Ova godina je u znaku Astronomske opservatorije i srpskih astronoma, koji imaju razloga da se sa ponosom osvrnu na pređeni put.

U Galeriji nauke i tehnike SANU tim povodom priređena je izložba pod simboličnim nazivom „Kuća na zvezdanom putu“ (autori: mr Vojislava Protić-Benišek sa grupom saradnika) koja je, prema rečima dr Zorana Kneževića, upravnika Astronomske opservatorije i dopisnog člana Akademije, trebalo da „na malom prostoru i u kratkom vremenu“ (7. jun - 6. jul) prikaže taj svetao istorijski put, koji nisu obeležili samo napori naših astronoma da prate aktuelna svetska kretanja u ovoj oblasti nego i prekidi u radu i razaranja u dva velika rata.

Istorija Astronomske opservatorije u Beogradu, koja se proteže kroz tri stoleća, jasno se može podeliti na tri zasebne epohe, veli dr Zoran Knežević. Prvu čini period od osnivanja 1887. godine (u kome je više bila usmerena na razvoj meteorologije) do 1924, godine koja se smatra ključnom u njenom razvoju. Te godine su, na ime ratnih reparacija, iz nemačke dobijeni moderni astronomski, meteorološki i seizmološki instrumenti a dotad zajednički institut je podeljen na astronomski i meteorološki.

Na čelo Astronomske opservatorije postavljen je prof. Vojislav Mišković, prvi naš školovani astronom, koji je dotad radio na opservatoriji u Nici. Donesena je i odluka da se gradi nova zgrada (gradnja je počela 1929). To drugo razdoblje nosi uglavnom lični pečat upravnika i akademika Vojislava Miškovića.

Treći period je počeo posle Drugog svetskog rata što je „koincidiralo sa osnivanjem Katedre za astrofiziku i astronomiju na Prirodno-matematičkom fakultetu u Beogradu“ koja je Opservatoriji regrutovala diplomirane astronome i astrofizičare, gde su oni nastavljali da se usavršavaju, bave naučno-istraživačkim radom i stiču naučna zvanja. Zahvaljujući tim školovanim kadrovima Opservatorija je, kako reče njen upravnik, „nastavila da se širi i raste“ i izraste u pravu naučno-istraživačku ustanovu sa zavidinim rejtingom u svetskoj astronomskoj zajednici.

Postavka je obuhvatila veliki broj starih astronomski instrumenata i pribora, dragocene stare spise i knjige, među kojima i prvo izdanje Kanona osunčavanja Milutina Milankovića (1941, na nemačkom jeziku) i niza drugih predmeta i fotografija koji će činiti osnovu budućeg Muzeja astronomije na Zvezdari (nekada Veliki Vračar), gde je 1932. godine Opservatorija preseljena iz Karađorđevog parka u novu zgradu (arh. Jan Dubovi). Posetioci su imali priliku i da čuju priču o Jelačkom meteoritu iz XIX veka, da vide originalne mašine na kojima su rađeni proračuni koji su osnova čuvene Milankovićeve astronomske teorije klimatskih promena, i upoznaju se sa budućim planovima Opservatorije.

Jedan segment autori izložbe su posvetili prikazu nedavno izgrađene posmatračke stanice na planini Vidojevica (1150 m) kod Prokuplja, u kojoj su ugrađeni novi instrumenti, a neki veći teleskopi će tek biti ugrađeni, koja je temelj budućeg istraživačkog rada i razvoja u ovoj oblasti.

Izložba je bila uspeo pokušaj slavljenika da posetiocima dočara zašto je Astronomska opservatorija na Zvezdari u Beogradu zvezdana kuća ili - kuća na zvezdanom putu.

M. R.