TEMA BROJA
Japan - zemlja izlazeće mudrosti / Razgovor sa dr Danijelom Vasić
dr Danijela Vasić
Spoj tradicionalnog i modernog
Već decenijama Japan zadivljuje svet svojim izuzetnim ekonomskim i tehnološ-
kim napretkom. U isto vreme, tradicija se
održava, naglašava i poštuje. Kako je moguće pomiriti ove dve stvari?
-Napisane su mnoge studije o ekonomskom uspehu
Japana i razvijene su brojne teorije koje ga na manje ili više
uspešan način objašnjavaju. Međutim, ne može se prenebregnuti činjenica da pravo bogatstvo Japana, koji oskude-
va u prirodnim resursima, leži u ljudskim resursima. Tome
treba dodati i izuzetnu sposobnost Japanaca za kreativno
prihvatanje elemenata drugih (razvijenijih) kultura. Sam
geografski položaj Japana uslovio je veliko interesovanje i
radoznalost za socijalnu, političku, religijsku, naučnu i svaku drugu oblast života zemalja iz okruženja, prevashodno
Kine. Možda je to jedan od razloga što Japanci kasnije nisu
pokazali otpor prema uvođenju zapadne kulture, duhov-
ne i materijalne. Uprkos tome, može se reći da su Japanci
ipak uspevali da održe nacionalni identitet, protiveći se
prekomernom prilivu stranih elemenata i stavljajući u prvi
plan tradicionalne vrednosti.
Ima li primera za to?
-Od kako su u 7. veku uvedene Taika reforme, koje
su se odnosile na upravljanje posedima ali su za cilj zapravo imale jačanje carske vlasti bazirane na kineskoj
državnoj strukturi, japanski izaslanici odlazili su u Kinu
po nova znanja. Usvajali su sve - od kineskog sistema pisanja, književnosti, religije, filozofije, arhitekture, pa čak
do navika u ishrani. To što ih nije sprečavala činjenica
da su putovanja preko mora bila izuzetno rizična i često
fatalna, ukazuje na njihovu žarku želju da uče od Kine.
Tokom Nara perioda (710-794) poslato je sedam iza-
slanstava sa po pet-šest stotina ljudi, među njima su bili
brojni učenici i naučnici, koji su potom godinama ostajali
u Kini. Povratnici u Japan sa sobom su dovodili strane sve-
štenike i donosili nove oblike religije i filozofije. Tako se, na
primer, monah Genbo vratio sa više od pet hiljada budi-
stičkih sutri, dok je učenjak Kibi no Makibi, koji je izučavao
konfucijanizam, vojnu nauku i ceremonijalne obrede, po-
stavio program obrazovanja za buduće vladine činovnike.
? ? Jezik ostao netaknut
-Šta se događalo sa autohtonom, japanskom kulturom
i tradicionalnim vrednostima?
-Koliko god to zvučalo protivrečno, sa širenjem stra-
nih uticaja, kultura je u ovom periodu ostala jedinstveno
japanska. Usvojen je kineski način pisanja, ali su ga Japan-
ci prilagođavali svom jeziku, tako da je sam japanski jezik
ostao netaknut. Štaviše, slobodnom i maštovitom upotre-
bom kineskih karaktera, Japanci su doprineli tome da nji-
hov jezik bude bogatiji i suptilniji.
U Nara periodu, tačnije 712. godine, nastaje Kođiki (Za-
pisi o drevnim događajima), najstariji sačuvani istorijski za-
pis u Japanu i najstarije književno delo na japanskom jezi-
ku. Čini ga zbirka mitova, predanja, legendi i pesama o čla-
novima carske porodice i vodećih klanova. Delo govori o
vremenu od postanka sveta do početka 7. veka. Kođiki na-
staje sa ciljem da se u državi učvrsti centralističko uređenje
ali i, može se reći, kao odraz reakcije protiv stalnog priliva
kineskih uticaja. Naime, stupivši na vlast 672. godine, car
Tenmu donosi naredbu da se od predanja, usmeno preno-
šenih u pokrajinama širom zemlje, sačini jedinstvena ver-
zija zvaničnog rodoslova, kojim je mogao opravdati svoje.
Dr Danijela Vasić je docent na Filološkom fakultetu
Univerziteta u Beogradu, na Grupi za japanski jezik i
književnost, gde je završila osnovne, postdiplomske i
doktorske studije. Na osnovnim, master i doktorskim
studijama drži kurseve iz japanskog jezika i japanske
književnosti u komparativnom kontekstu. Autor je studije
Sunce i mač - japanski mitovi u delu Kođiki (Rad, 2008),
o najstarijem sačuvanom delu japanske književnosti.
Monografija Mesečeva princeza - usmeno i pisano u
japanskoj drevnoj književnosti (Tanesi, 2013) govori o
Priči o sekaču bambusa - začetniku žanra monogatari, koji
u Japanu postoji od 9. veka. Danijela Vasić piše naučne
i stručne radove, prevodi sa savremenog i klasičnog
japanskog jezika. Sekretar je Upravnog odbora Društva
japanologa Srbije.
božansko poreklo i dokazati legitimitet državne vlasti na
čelu sa carom, što je, doduše posle careve smrti, rezultiralo
nastankom Kođikija.
Nešto kasnije, 720. godine, nastaje još jedna istorijska
hronika, Nihonšoki (Zapisi o Japanu), napisana na klasič-
nom kineskom jeziku (kanbun) i po uzoru na zvanične
istorije kineskih dinastija. Forma i sadržaj ova dva dela jesu
slični, ali su ciljevi njihovog nastanka različiti. Kođiki je tre-
balo da predstavi mitološku viziju porekla carske i vladaju-
ćih porodica, insistirajući pritom na jednoj zvaničnoj ver-
ziji priče, i to onoj koja odgovara aktuelnoj vlasti. S druge
strane, Nihonšoki naglašava nacionalni identitet Japanaca
i dokazuje autonomnost carevine u odnosu na Kinu i Kore- nosti, i pisci i čitalačka publika, bili su prevashodno pripad-
nici aristokratije, a među njima su posebnu ulogu imale
dvorske dame koje su prve prihvatile kana pismo. S druge
strane, dvorani su i dalje ostali posvećeni kineskom jeziku,
dok su se kanom služili uglavnom za pisanje poezije.
Do značajne prekretnice dolazi u srednjem veku. Do
tog vremena japanska kultura je nastajala pod jakim stra-
nim uticajima, a nakon invazije Mongola u 13. veku, jača
autonomija japanske kulture, premda su strani elementi i
dalje bili izraženi. Razvijaju se novi pravci u budizmu, ali
i autohtone japanske veštine poput poezije renga, no dra-
me, čajne ceremonije, umetnosti aranžiranja cveća (ikeba-
na) i mnoge druge.
ju. Zato u većoj meri sadrži istorijske činjenice i teži fakto-
grafskom prikazivanju vremena.
-Koji se period smatra izuzetno značajnim u razvoju ja-
panske književnosti i druge vrste stvaralaštva?
-Japanska književnost i umetnost svoj prvi procvat
doživljavaju u Nara periodu, kada su postavljeni temelji na
kojima će, tokom narednog, Heian perioda (794-1192), biti
stvarana nacionalna kultura. Heian period naziva se „zlat-
nim dobom“ jer ga odlikuju visoki dometi stvaralačkog du-
ha na svim poljima kulture i umetnosti. Nesumnjivo naj-
važnija tekovina ove epohe bilo je uobličavanje slogovnog
pisma kana, koje je bilo pogodno za uspostavljanje tradici-
onalnog metričkog obrasca u poeziji, od pet i sedam slogo-
va po stihu. Pisci više nisu morali da pišu kvazi-kineskim
jezikom koji nije odgovarao duhu japanskog jezika, već su
svoje misli i osećanja počeli slobodno da izražavaju na ma-
ternjem jeziku. Zato je pojava japanskog pisma omogućila
nove domete u književnom stvaralaštvu. Nosioci književ- Sredinom Edo perioda (naziva se i Tokugava period,
1603-1867) pojavljuje se pokret Kokugaku (Nauka o Japanu),
koja je okupljao filologe i filozofe odlučne da japansku nauku
otrgnu od dominantnih kineskih učenja. Oni se okreću pro-
učavanju japanske klasične književnosti, počev od Kođikija i
najvećeg japanskog klasika sa početka 11. veka i po mnogima
najstarijeg romana u svetskoj književnosti, dela Genđi mono-
gatari (Priča o princu Genđiju), koji je napisala dvorska da-
ma Murasaki Šikibu. Sledbenici Kokugaku škole nastoje da
odele autohtonu japansku religiju šinto od budističkih i kon-
fucijanskih nanosa i da je vrate izvornim korenima. To je po-
stignuto uspostavljanjem „državnog šintoa“ u Meiđi periodu,
koji počinje restauracijom carske vlasti 1868. godine.
-Po čemu ovaj period zauzima posebno mesto u isto-
riji Japana?
-Glavno obeležje Meiđi perioda (1868-1912) bila jeubrzana modernizacija zemlje, koja se često poistove-
ćuje sa vesternizacijom. Otvaranjem prema Zapadu, Ja-
pan je počeo da usvaja naučna i tehnološka dostignuća,
ali i novine na duhovnom i kulturnom planu. Zaživeo
je obrazovni sistem, a tehnika štampanja omogućila je
razvoj novinarstva. Književnost (termin bungaku - knji-
ževnost, nastaje upravo u Meiđi periodu) takođe trpi ve-
like promene. Japansku modernu odlikuje procvat pre-
vodne književnosti, a u začetku je i teorija književnosti.
Japanci usvajaju ideje književnih pokreta sa Zapada, ali
sa izvesnim zakašnjenjem. Osim realizma, javlja se i ro-
mantizam, a čuju se i glasovi zagovornika, ali i protivnika
naturalističkog pokreta. Uticaj evropske literature japanskoj poeziji je doneo slobodan stih i nove, intelektualne
teme.
Promene su se ostvarivale pre svega zahvaljujući
pojavi grupe izuzetno nadarenih pisaca. Jedan od njih,
koji je pomogao da se u Japanu usvoje i prilagode pravila i
tehnike zapadnoevropske književnosti, ali i nauke, bio je
Mori Ogai (1862?1922).
Jedan od najvećih japanskih pisaca, pesnik, drama-
turg, prevodilac, književni kritičar, a istovremeno vojni le-
kar i naučnik, Mori Ogai je značajno uticao na širenje mo-
dernizacije u Japanu. Nakon što je diplomirao medicinu
na Tokijskom univerzitetu i postao najmlađi lekar sa li-
cencom u Japanu, stupio je u vojsku. Vojska ga šalje na če-
tvorogodišnju specijalizaciju u Nemačku, gde je boravio u
velikim univerzitetskim centrima i sarađivao sa čuvenim
naučnicima, poput nobelovca Roberta Koha. Tamo je bio
u prilici da se podrobno upozna sa principima i metodama
savremenog naučno-istraživačkog rada. Po povratku u Ja-
pan, Ogai se vratio u službu vojnog lekara. Posle Rusko-jamačkog jezika prevodi nemačke, ali i druge svetske pisce.
U njegovom bogatom pripovednom opusu nalazi se i prvi
prevod Geteovog Fausta na japanski jezik.
Ogaijevo književno stvaralaštvo se razvija kroz neko-
liko faza. Započinje autobiografskim delom u kom se po
prvi put u japanskoj književnosti prikazuje veza između
Japanca i Evropljanke (Maihime). Nastavlja se delima u
kojima je primetno piščevo traganje za sopstvenim iden-
titetom i gde otkrivamo njegove lične probleme i nedou-
mice. Ova dela se bave i pitanjima pojave anarhizma i re-
presivne politike koju su japanske vlasti sprovodile u to
vreme. U narednoj fazi Ogai pokazuje tendenciju da život
prikaže na realističan način i bez ulepšavanja, dok njegov
rad istovremeno prati stalno preispitivanje problema su-
koba između fikcije i realnosti u književnom delu. Naj-
važnije delo iz ovog perioda i ujedno u svetu najpoznatije
Ogaijevo delo, roman Gan (Divlja guska), prevedeno je i na
srpski jezik.
dr Danijela Vasić
Kompletni tekstove sa slikama i prilozima potražite u magazinu
"PLANETA" - štampano izdanje ili u ON LINE prodaji Elektronskog izdanja
"Novinarnica"
|
