TEMA BROJA - Indija, od Veda do Marsa

Pripremio: O.K.

Naučne ustanove

Do srca atoma

Još pre oko četiri hiljade godina, u na području planinskog venca Girnar u današnjem Gudžaratu, na zapadu Indije, postojali su složeni irigacioni sistemi i veštački rezervoari. Nedugo potom, stari Indijci počeli su da koriste veštačke kanale, prvi posle mesopotamske civilizacije. U Gudžaratu je drevni grad Lotal u kojem se nalazi jedan od najranijih dokova za prihvat brodova, iz vremena oko 2400. godine p.n.e. To je nazvano civilizacijom u dolini Inda tokom bronzanog doba.

Izgradnja doka na reci Sabarmati pokazuje zavidna znanja o hidrografiji, pomorstvu i plimi. U doba ove civilizacije, koja je na svom vrhuncu trajala do 1900. godine p.n.e. nastala je indijska kartografija. I do danas su sačuvani neki od tragova geografskih dostignuća drevnih indijskih kartografa poput mernih instrumenata i mapa.

U periodu od 1700. do 500. godine p.n.e. učinjen je važan prodor na polju matematike. U verskim

tekstovima i obredima hinduizma korišćeni su brojevi veličine do jednog biliona. Počelo se i sa korišćenjem geometrije.

Astronomski proračuni

Najraniji poznati tekst o astronomiji kod Indijaca je vezan za Vedanga đotiše. Nastao je između 14. i 12. veka stare ere. Iako versko po karakteru i u tesnoj vezi sa astrologijom, delo Vedanga đotiša pruža bitne astronomske proračune i od velike je pomoći pri formiranju kalendara.

Za oca hirurgije smatra se Sušruta koji je, po svemu sudeći, bio lekar u svetom gradu Varanasiju. Ovaj drevni hirurg je napisao na sanskritu, u 6. veku p. n. e, medicinski udžbenik “Sušruta samhita”. To delo je jedan od ključnih tekstova tradicionalne medicine ajurveda. “Suršruta samhita” daje opis oko 1120 bolesti. Takođe, navodi 64 životinjskog i 57 lekova mineralnog porekla kao i 700 lekovitih biljaka. Pored ostalog, daju se uputstva za operaciju hernije, carski rez, otvaranje trbušne duplje, vađenje stranih tela iz organizma, za lečenju zuba. U delu su i informacije o anatomiji, o kostima i vrstama njihovog iščašenja i preloma.

Još u 1. veku p.n.e. Indijci su obavljali operaciju katarakte, što su znanja koja su preneta u Kinu. Operacije su obavljane specijalnom iskrivljenom iglom koja je opuštala očno sočivo i uklanjala kataraktu. Nakon operacije oko je mazano vrelom masnom otopinom posle čega su stavljani zavoji.

Vekovima pre Keplera

Trgovina dijamantima počela je u Indiji, o čemu svedoče davni tekstovi na sanskritu. Delo iz oblasti metalurgije “Rasaratna samukaja” nastalo je oko 800. godine n.e. Osim temeljenih prikaza različitih ruda i metala, opisuju se i pojedina hemijska jedinjenja.

Najraniji pomen perpetuum mobile-a je posledica rada jednog indijskog naučnika. Veliki matematičar Baskara dao je opis točka za koji je verovao da će raditi zauvek, oko 1150. godine.

Na krajnjem jugozapadu Indije je priobalna država Kerala. Tu je, između 14. i 16. veka postojala škola matematike i astronomije oko koje su se okupljali najveći indijski prirodnjacima tog doba. Najvažnija postignuća kada je o matematici reč vezana su za trigonometrijske funkcije. U delu “Tantrasmagraha” iznete su teorije o sinusu, kosinusu i inverznom tangensu, još početkom 16. veka.

Naučnici iz keralske škole razradili su i matematičku analizu. Oni su, pored ostalog, prvi dali primer stepenog reda, izračunali centar mase planeta Merkura i Venere i dali prikaz elipsastog modela za pomenuta nebeska tela. Tek je veliki nemački astronom i matematičar Johan Kepler uspeo da prevaziđe svoje indijske preteče na ovom polju.

U znaku nuklearnog

Kada je o nauci reč, u Indiji postoji zvanična odrednica institucija od nacionalnog značaja. Nacionalni parlament proglašava obrazovno-istraživačke ustanove dostojne tog statusa. Osim prestiža one dobijaju i novčanu pomoć od države. Na primer, indijski instituti za tehnologiju čine mrežu po celoj državi. Svaki ima posebnu ulogu i slobodu odlučivanja a vezuje ih zajedničko veće.

Atomski istraživački centar “Baba” bavi se istraživanjima u nuklearnoj fizici, nuklearnom inženjeringu i srodnim disciplinama. Počeci ove naučne ustanove sežu do polovine prošlog veka kada je u mumbajskom predgrađu Trombaj vlada Indije formirala državno telo koje je objedinilo sve aktivnosti na ovom polju. Današnje ime centar je dobio po velikanu indijske nuklearne fizike, „ocu indijskog nuklearnog programa“ Homiju Babi koji je bio direktor i osnivač centra.

Atomski istraživački centar “Baba” bavi se istraživačkim reaktorima koji služe kao izvori neutrona. Glavna funkcija je ipak proizvodnja nuklearne energije. Prave računarske modele i simulacije, konstruišu reaktore, stvaraju i ispituju nova goriva. Tu se istražuje i primena izotopa u medicini, poljoprivredi i industiji a dužna pažnja posvećuju se biotehnologiji u cilju stvaranja novih vrsta useva.

Laserima, akceleratorima čestica i sličnim tehnologijama bavi se Radža Ramana centar za napredne tehnologije. Osnovani su pre oko tri decenije. Sedište im je kraj grada Indore, u centralnoj Indiji. Uspeli su da stvore dva izvora sinhrotronskog zračenja koja su nazvana “Indus 1” i “Indus 2”.

U Kalkuti je Ciklotronski centar za promenljivu energiju, gde je postavljen prvi indijski ciklotron, 1977. godine.

Matematika i drevna medicina

U gradu Hovri, u državi Zapadni Bengal, gotovo 160 godina radi Indijski institut za inženjerske nauke i tehnologiju. Bave se edukativnim i istraživačkim radom. A u jednom od najvećih indijskih gradova, poznatom po automobilskoj industriji “Čenaj”, smešten je Institut za matematičke nauke. Osim matematikom bave se računarstvom i teorijskom fizikom. Posebnu dragocenost predstavlja najbrži naučni računar u Indiji.

Na severu zemlje, u Alahabadu, od 1975. radi Istraživački institut “Hariš Čandra”. U centru pažnje su matematika i teorijska fizika. Specifične grane matematike koje proučavaju su matematička analiza, geometrija, algebra i teorija brojeva. Što se tiče fizike, u fokusu su kvantna fizika, fizika elementarnih čestica, teorija struna, astrofizika i kondenzacija materije.

U Kalkuti je Indijski institut za biomedicinska istraživanja. Posebnu pažnju posvećuju bolestima koje su najprisutnije u Indiji i razvijaju brojne lekove. Istraživačka laboratorija Indijskog instituta za hemijsku biologiju se sastoji od sedam odeljaka posvećenih, pored ostalih, biologiji ćelija i fiziologiji, razvoju lekova, infektivnim bolestima, strukturalnoj biologiji. U istom gradu je i Sveindijski institut javnog zdravlja i higijene koji deluje u okviru lokalnog univerziteta.

Od velike važnosti je “Radživ Gandi” centar za biotehnologiju u prestonici Kerale Tiruvanantapuramu. Počeli su sa radom 1990. i bave se biotehnologijom i molekularnom biologijom. Rade i na genetskom inženjeringu i DNK analizama.

Od geodinamike do istorije

Institut za hemijsku tehnologiju u Mumbaju bavi se hemijskim inženjeringom i farmacijom. Postoji od 1933. i zadovoljava potrebe države za laserskim bojama. Vrše se istraživanja u oblasti nanotehnologije i prirode materijala, energetike i inženjeringa, rešavaju pitanja upravljanja otpadom opasnim po okolinu. U Puni, na zapadu Indije, je istraživački institut “Agarkar” posvećen zoološkim, botaničkim i mikrobiološkim istraživanjima. Postoji od 1946. godine a nazvan je po svom osnivaču Šankaru Agarkaru, poznatom po otkriću jedne vrste meduza.

Nacionalni institut za geofizička istraživanja u Hajderabadu osnovan je 1961. godine. Istražuju ugljovodonike, minerale i podzemne vode. Značajni rezultati su ostvareni na poljima geodinamike, seizmologije, istraživanja prirodnih resursa, geofizike mora…

Istorijskim istraživanjima se bavi Institut istorijskih studija u Kalkuti. Postoji oko pola veka i bavi se nacionalnom istorijom i odnosima sa susednum državama. Svaka tri meseca izdaju časopis sa radovima domaćih i stranih stručnjaka o indijskoj istoriji. Osim organizacija brojnih seminara, specijalnost su im istorijski časopisi i stručni listovi posvećeni kulturi Azije i naroda koji naseljavaju Indiju.

Od 1928. godine postoji Lingvističko društvo Indije, čiji saradnici proučavaju jezike koji se govore u toj zemlji.

O.K.

Naučne ustanove

Mumbaj srce nauke

Pored poznate reputacije da je “najmnoljudnija demokratija” u svetu, Indija ima veoma dugu tradiciju u nauci. Njihove poznate škole i univerziteti od kojih mnogi potiču iz perioda kad i veliki broj evropskih univerziteta, dali su ogroman broj vrhunskih naučnika. Može da se kaže da su mnogi od tih indijskih naučnika svojim naučnim dostignućima zadužili svetsku nauku.

Osnovna i primenjena istraživanja koja finansira Centralna vlada Indije (Central Government of India) obavljaju se se u više od 150 naučno-razvojnih institucija širom indijskog potkontinenta. Takođe, postoji i značajan broj privatnih naučnih ustanova.

Najveći i najznačajniji naučni centri su koncentrisani u najvećim gradovima, (Nju Delhi, Mumbaj, Kolkata, Madras …), gde se nalaze i najpoznatiji univerziteti. U Mumbaju je smešten najčuveniji centar izvrsnosti za fundamentalna istraživanja ( Center of Excellence in Basic Sciences) u kome se obavljaju osnovna istraživanja u svim naučnim disciplinama. Ovom prilikom zaslužuju da budu pomenuti i: Centralni tehnološki institut (Central Institute of Technology) u Kokrajharu, Institut matematičkih nauka (Institute of Mathematical Sciences), Nehru centar za napredna istraživanja (Nehru Center for Advanced Scientific Research) u Bangaloru, Nacionalni tehnološki institut (National Institute of Technology).

???? institut za fundamentalna istraživanja (???? Institute of Fundamental Research) u Mumbaju predstavlja svakako najugledniju indijsku naučnu ustanovu, izuzetno cenjenu u svetu. U ovom multidisciplinarnom centru (sa departmanom za atomsku energiju) sprovode se sve vrste vrhunskih istraživanja u fizici, hemiji, biologiji, matematici, kompjuterstvu…

Kad je reč o fizici, Indija je u ovoj oblasti jedna od svetskih sila. Dovoljno je da nabrojim samo najznačajnije istraživačke laboratorije: Boze nacionalni centar za osnovna istraživanja (Bose National Center for Basic Research), Bose Institute, Variable Energy Cyclotron Center i SAHA institut za nuklearnu fiziku (SAHA Institute of Nuclear Physics) u Kolkati, zatim Ramanov istraživački centar (Raman Research Center) u Bangaloru… Treba istaći da u Indiji postoje i veoma razvijene nuklearne tehnologije za korišćenje nuklearne energije.

Veliki broj indijskih fizičara, radeći u domaćim ili inostranim institucijama, dao je izuzetan doprinos svetskoj fizici, o čemu svedoče mnogi laureati Nobelove nagrade. Postoji nekoliko odličnih istraživačkih timova koji se dugo uspešno bave istraživanjima u fizici čestica. Samo na projektu CMS u CERN-u ima više od 30 naučnika i specijalista. Oni dolaze uglavnom iz najvećih institucija (Univerzitet u Delhiju, SAHA u ??lkati, zatim iz Mombaja i Madrasa). Vrlo su uspešni u svojim istraživanjima i značajno doprinose eskperimentu CMS.

Moja lična imperesija o indijskim fizičarima zasnovana je na druženju i saradnji za vreme boravka u Kanadi i, poslednjih godina, u CERN-u. Kolege iz Indije smatrao sam uvek za najpouzdanije prijatelje i saradnike. Njihovo poznavanje fizike, kao i opšte obrazovanje u nauci i kulturi uvek su me fascinirali. Jednom reči, retko otmeni, obrazovani i lepo vaspitani ljudi od kojih može mnogo da se nauči i koji zaslužuju visoko poštovanje.

Prof. Petar Adžić

Fizički fakultet Univerziteta u Beogradu

Kompletni tekstove sa slikama i prilozima potražite u magazinu
"PLANETA" - štampano izdanje ili u ON LINE prodaji Elektronskog izdanja
"Novinarnica"