TEMA BROJA - Nobelova nagrada
Pripremio: V.B.
Hemija
Nano-svet nadohvat ruke
Nobelova nagrada za hemiju pripala je ove godine dvojici američkih naučnika Eriku Becingu (Eric Betzig) i Vilijamu Merneru (William Moerner) i njihovom nemačkom kolegi Štefanu Helu (Stefan Hell) za razvoj fluorescentne mikroskopije visoke rezolucije.
 Ovogodišnje nagrade za hemiju dodeljene su za optički mikroskop koji je postao nanoskop, što omogućava proučavanje molekularnih procesa u realnom vremenu , akcenti su iz obrazloženja odluke Kraljevske švedske akademije nauka.
Nagradu dele trojica naučnika: hemičar dr Erik Becig (1960) sa američkog medicinskog instituta „Hauard Hjus“ u Ešburnu, profesor Štefan Hel (1962) sa instituta „Maks Plank“ za biofizičku hemiju u Getingenu i šef odeljenja u Centru za istraživanje raka u Hajdelbergu (Nemačka) i profesor Vilijam Merner (1953) sa američkog Univerziteta Stanford.
| Dvostruki nobelovci |
Od ukupnog broja dobitnika - 169, nagradu je 63 puta dobio po jedan laureat. Samo je jedan naučnik - Frederik Zenger ( Frederick Sanger ) dobio Nobela za hemiju dva puta: 1958. i 1980. godine.
Među “dvostrukim” nobelovcima su i Marija Kiri (Marie Curie), ovenčana Nobelovom nagradom za hemiju 1911, a Nobelom za fiziku još 1903; Lajnus Poling (Linus Pauling) nagrađen je za otkrića u oblasti hemije 1954, a Nobela za mir dobio je 1962. godine.
Među nobelovcima za hemiju samo su četiri žene. |
Razvoj optičkih mikroskopa dugo je stagnirao zbog pogrešne pretpostavke da nikada neće moći da imaju bolju rezoluciju od polovine talasne dužine svetlosti. Ovogodišnji laureati za hemiju uspeli su da prevaziđu to ograničenje i da optičku mikroskopiju uvedu u nanodimenziju.
Mogućnosti nanoskopije
Nanoskopija omogućava da se vizualizuju pojedinačni molekuli u živoj ćeliji pa naučnici mogu da posmatraju, na primer, kako molekuli stvaraju sinapse među nervnim ćelijama u mozgu. Isto tako mogu da prate proteine karakteristične za Parkinsonovu, Alchajmerovu i Hantingtonovu bolest. Takođe je moguće pratiti pojedinačne proteine u oplođenim jajašcima dok se dele u embrione. Mogućnosti primene u praksi su ogromne.
| Gotovo tri veka trajanja |
Kraljevska švedska akademija nauka, koja dodeljuje Nobelovu nagradu za hemiju, obeležava ove godine 275 godina postojanja. Osnovana 1739, ona je nezavisna organizacija sa obuhvatnim ciljem promovisanja nauke i jačanja njenog uticaja u društvu. Posebnu pažnju posvećuje prirodnim naukama i matematici, ali nastoji i da podstakne razmenu ideja među predstavnicima različitih disciplina. |
Reč je o dva različita metoda. Prvi, koji je razvio Štefan Hel 2000. godine, koristi dva lasera: jedan pobuđuje fluorescentne molekule da svetle, a drugi laser eliminiše svu fluorescenciju osim one u nanometarskom delu. Skeniranjem uzorka, nanometar po nanometar, dobija se slika izuzetno visoke rezolucije. Metod se označava skraćenicom STED (stimulated emission depletion microscopy).
| Poreklo naziva |
Reč laureat , kako obično nazivaju dobitnike Nobelovih nagrada, asocira na lovorov venac koji je u mitologiji stare Grčke vezan za boga Apolona i venac-krunu na njegovoj glavi. Venci pravljeni od grana i lišća lovora (lat. Laurus nobilis ) bili su najveća nagrada i čast za pobednike u atletskim, poetskim i drugim takmičenjima. |
Radeći odvojeno, Erik Becig i Vilijam Morner postavili su osnove za drugi metod koji se zasniva na mogućnosti da se fluorescencija pojedinačnih molekula uključuje i isključuje. Snimanje istog mesta obavlja se više puta, dopuštajući da svaki put zasvetli samo nekolicina “razbacanih” molekula. Superpozicioniranjem tako dobijenih snimaka dobija se slika visoke rezolucije na nanonivou. Erik Becig je metod nazvan single-molecule microscopy p rvi put primenio 2006. godine.
Danas se nanoskopija koristi u celom svetu i svakim danom se uvećava znanje čiji su novi dometi od najveće dobrobiti za čovečanstvo, navodi se u saopštenju Kraljevske švedske akademije nauka
. V.B.
Kompletni tekstove sa slikama i prilozima potražite u magazinu
"PLANETA" - štampano izdanje ili u ON LINE prodaji Elektronskog izdanja
"Novinarnica"
|
