PALEONTOLOGIJA

Pripremio: Katarina Bradić

Giganti ledenog doba

Pećinski lav u Srbiji

Pre dva miliona godina, Zemlja je izgledala sasvim drugačije. Mnoge njene delove je pokrivao led, a po njemu su hodali zanimljivi i neobični organizmi. Taj period Zemljine istorije se zove pleistocen. Pleistocen je počeo pre 2,6 miliona godina i trajao je do pre 11. 000 godina. Tokom pleistocena su se smenjivali glacijalni i interglacijalni periodi. Glacijali su bili ledena razdoblja u kojima se kontinentalni led širio daleko na jug, a tokom interglacijalnog se povlačio. Za živi svet su naročito bili značajni periodi glacijala, jer su se tada stvarale kopnene veze između kontinenata.

Rekonstrukcija izgleda pećinskog lava

U životinjskom svetu prednjačili su sisari. Iako su uslovi za život bili nepovoljni, vrste su bile raznovrsne. Ledenim prostranstvom tada su krstarili: mamuti (Mammuthus primigenius ), bizoni ( Bison priscus), runasti nosorozi (Coelodonta antiquitatis), veliki jeleni (Megaloceros gigantheus), pećinski medvedi (Ursus spelaeus), pećinski lavovi (Panthera leo spelaea), pećinske hijene (Crocuta crocuta spelaea) i mnoge druge životinje. Najveći predator tog vremena bio je pećinski lav (Panthera leo spelaea) koji je bio veći od afričkog lava za oko 5-10 %. Odrasli mužjak je imao visinu ramena oko 1,2 m i dužinu tela oko 2,7 m. Lovio je gotovo sve biljojede tog vremena, pa čak i mladunce mamuta.

Ime je dobio na osnovu velikog broja fosilnih ostataka nađenih u pećinama, ali to ne znači da je tamo i živeo. Predak pećinskog lava je Panthera leo fossilis , koji se prvi put pojavio u Evropi pre oko 700.000 godina. Pećinski lav (Panthera leo spelaea) je živeo od 370.000 do pre 10.000 godina. Smatra se da su izumrli tokom virm glacijacije (prva faza četvrtog ledenog doba), mada postoje indicije da su poslednje jedinke nestale pre oko 2.000 godina na Balkanu. Bili su rasprostranjeni u delovima Evrope, Azije i severozapada Severne Amerike.

U jami Propas

Što se tiče fosilnih ostataka pećinskog lava u Srbiji, oni nisu tako brojni. Najznačajniji nalaz predstavlja skoro potpuno očuvana lobanja, pronađena u jami Propas, u selu Činiglavci, u okolinu Pirota. Akademski speleološko-alpinistički klub (ASAK) iz Beograda je, krajem 2010, započeo istraživanje jame. A već početkom naredne godine nađene su lobanja i druge fosilne kosti. U dogovoru sa paleontolozima dr Vesnom Dimitrijević i dr Katarinom Bogićević, odlučeno je da se fosili iznesu i dostave Departmanu za paleontologiju Rudarsko-geološkog fakulteta, radi njihove determinacije i proučavanja. Speleološkom ekspedicijom od 13 članova rukovodio je Vojkan Gajović, predsednik ASAK-a.

Izgled lobanje pre iskopavanja ( Photo by Boris Stanojević )

Jamu Propas čini vertikalni kanal dubine 56 m, koji se završava prostranom dvoranom za čiju je podlogu bila vezana lobanja sa vilicom okrenutom nagore. Pored same lobanje pronađen je pršljen divljeg konja, što navodi na pomisao da je možda bio plen lava. S obzirom na izgled jame, može se zaključiti da je lav upao i tu ostao zarobljen. Takođe, može se pretpostaviti da nije odmah uginuo jer se njegovi ostaci ne nalaze ispod otvora u piradimalnom nagomilanju, već dalje od njega. Ne može se isključiti ni mogućnost da je nekada postojala komunikacija sa susednim dvoranama u vidu kanala putem kojih su mogle ući životinje manjih dimenzija od lava i pomeriti njegove ostatke.

Prikaz lobanje iz jame Propas ( Photo by Katarina Bradić )

U zamci do kraja

Donja vilica lava iz pećine Risovače (Photo by Stefan Vlastić)

Drugi po važnosti lokalitet na teritoriji Srbije sa ostacima pećinskog lava je pećina Risovača, nedaleko od Aranđelovca. Tu je nađeno nekoliko donjih vilica i pojedinačno odvojenih zuba. Pored lava, u Risovači su pronađeni i ostaci pećinskog medveda, divljeg konja, divljeg magarca, pećinske hijene, lisice, jazavca, divlje svinje, zeca, runastog nosoroga, mamuta i dr.

Manje značajni ostaci, predstavljeni uglavnom fragmentiranim osteološkim materijalom, nađeni su u Prekonoškoj pećini, Lazarevoj pećini i Jerininoj pećini.

Pored brojnih istraživanja na tu temu, danas se sa sigurnošću ne može reći zašto su izumrli pećinski lavovi. Neki od autora smatraju da su ih praistorijski ljudi lovili do istrebljenja. Ali, mnogo je verodostojnija teorija da su podlegli uticaju klimatskih faktora, koji su uzrokovali promenu ekosistema. Postoji i teorija da je na njihov nestanak veliki uticaj imala pojava vukova koji su napadali mladunce lavova.

Katarina Bradić

Kompletni tekstove sa slikama i prilozima potražite u magazinu
"PLANETA" - štampano izdanje ili u ON LINE prodaji Elektronskog izdanja