TEMA BROJA - PALEONTOLOGIJA

Pripremio: Dr Barbara Radulović

ENCIKLOPEDIJE

Tema broja

Paleontologija

Amoniti i narodna verovanja

Bog sa rogovima

Amoniti spadaju u najpoznatije i najzanimljivije izumrle organizame koji su tokom geološke prošlosti naseljavali svetska mora i okeane. Glavna karakteristika im je spiralno uvijena ljuštura koja može biti različito ukrašena i koja često dosti že impo zantne dimenzije. P riradaju iščezloj grupi glavonožaca, odnosno mekušaca čiji su se prvi pretstavnici javili u starijim odeljcima geološke istorije, tačnije u devonu a izumirli su krajem gornje krede. Njihovi savremeni srodnici su glavonošci poznati pod nazivom Nautilus, a srodni su i sa oktopodima i lignjama.

U izrazito krupne amonite spadaju oni iz krečnjaka jurske starosti u Dorsetu (jugozapadna Engleska). Medju njima je naročito interesantan rod Titanites čiji predstavnici mogu da dostignu veličinu do 1m u prečniku, a među njima je i vrsta Titanites giganteus čije ime aludira na naročito velike dimenzije. Najve ći primerak amonita koji je nađen do sada pripada vrsti Parapuzosia seppenradensis (sl. 1) koja potiče iz perioda krede i nađena je u 1895. godine u Nemačkoj. Prečnik ovog delimično očuvanog primerka (nedostaju 1-2 poslednja zavojka) koji je izložen u Prirodnjačkom muzeju u Minsteru (Nemačka) je oko 1,80 m. Pretpostavlja se da bi njegova maksimalna veličina, u slučaju da je kompletno očuvan, mogla da dostigne prečnik od čak 3 m a ukupna težina bi iznosila skoro 3 t.

Parapuzosia seppenradensis , najveća amonitska vrsta do sada nađena

U Srbiji su fosilni nalazi ovih organizama poznati sa nekoliko lokaliteta, među kojima su najzanimljiviji oni sa Stare Planine i sa lokaliteta Greben kod Donjeg Milanovca koji potiču iz perioda jure a čija veličina iznosi u proseku 10 do 20 cm, dok najve ći primerak dostiže oko 50 cm u prečniku.

Amonit Proceratites subprocerus sa lokaliteta Greben, maksimalni precnik 12, 7 cm. Foto: B. Radulovi ć

Od samog početka ljudske civilizacije fosilizovani ostaci biljaka i životinja privlačili su pažnju čoveka, navodeći ga da razvije različita verovanja koja su mu pomagala da sjedini sebe sa ovim okamenjenim svetom koji ga je okruživao. Mnogobrojni istorijski zapisi svedoče o tome da je, sve do sredine 18. veka, pojava fosila najčešće tumačena kroz sujeverje i mitove. U različitim kulturama širom sveta nailazimo na izvore koji objašnjavaju kako su fosili postali zanimljiv deo narodne tradicije a najčešći je slučaj da su korišćeni u magijske i medicinske svrhe.

Tako je i spiralno savijena ljuštura amonita probudila čovekovu radoznalost te joj je on, u zavisnosti od kulture kojoj je pripadao, pripisivao različita svojstva. Svakako je veoma zanimljiva priča o poreklu imena ove fosilne grupe koja je vezana za period antičke Grčke. Karakteristično savijena ljuštura amonita Grke je podsećala na rogove ovna, koji su smatrani jednim od svetih simbola vezanog za njihovog boga Zevsa Amona, a koji su preuzeli iz verovanja Egipćana. Naime, nakon pohoda na Egipat, Aleksandar Veliki je pripisao sebi titulu sina vrhovnog božanstva Egipćana, Amona, koji je često bio prikazivan sa glavom ovna. Tako na novčićima koji su se pojavili u periodu na kraju njegove vladavine srećemo ovog vladara sa rogovima ovna. Ovi rogovi su bili poznati pod nazivom Cornu Ammonis (rogovi Amona) odakle i potiče naučni naziv za amonite (lat. ammonite).

Bronzana statua grčkog boga Zevsa Amona.

Sl. 4. Grčki novčići na kojima su predstavljeni Zevs Amon (desno) i Aleksandar Veliki (levo)

Grci su amonite koristili kao zaštitu od ujeda zmije a verovali su i da leče slepilo, jalovost i impotenciju.

Zanimljiva su i verovanja starih Grka vezana za snove i ammonite: “Rogovi Amona čine prelepe snove”.

Ove reči se mogu videti na grčkim novčićima iz perioda 480 godine p. n. e. Onima koji su patili od nesanice mudraci su savetovali da, pre odlaska na spavanje, stave amonit pod jastuk.

Kod Rimljana je postojalo verovanje da se budućnost može predvideti ukoliko se spava sa “zlatnim” (piritisanim) amonitom pod jastukom.

U srednjem veku pojedini vračari su amonitima pripisivali magijske moći smatrajući da njihove ljušture mogu da stvore božanske vizije tokom sna a slično verovanje je bilo prisutno i u Etiopiji.

Nekada su u Nema čkoj amoniti nazivani “kamenjem zmajeva“ i smatralo se da štite od zlih čini bačenih na nekoga.

Verovanja da amoniti imaju moć lečenja stoke takođe je bilo zastupljeno, pa je tako zabeleženo da su farmeri u nekim delovim Škotske vodu u koju bi ostavili amonit da odstoji izvesno vreme koristili kako bi pomogli svojim kravama koje bi patile od grčeva u nogama - tako što bi im ispirali nogu ovom “lekovitom“ vodom. Seljaci u Nemačkoj bi, ukoliko krava prestane da daje mleko, imali rešenje: stavio bi se amonit u limenu kofu sa mlekom i čekalo bi se da mleko ponovo nadođe.

A u jugoistočnoj Španiji su otkriveni pećinski crteži amonita iz perioda mezolita. Takođe, u zapadnoj Francuskoj su nađene pećine koje su naši preci iz perioda paleolita (magdalenska kultura) ukrašavali amonitima koje bi sakupili u okolini koju su naseljavali.

Početkom 16. veka u Engleskoj se u knjizi pod nazivom “ Britannia ” pominju sklupčane okamenjene zmije bez glave. Verovalo se da su ovi okamenjeni ostaci zapravo zmije koje su, prema legendi, pustošile oblast primorskog grada Vitbija (Whitby) sve dok ih Sveta Hilda nije pretvorila u kamenje kako bi se u toj oblasti podigao samostan . U nekim drugim delovima Engleske se verovalo da su okamenjene zmije zapravo vile koje su bile pretvorene u zmije a zatim okamenjene. Jedan od amonitskih rodova dobio je i naziv po Svetoj Hildi i naziva se Hildoceras a postoji i vrsta Hildoceras whitby koja je dobila ime po pomenutom gradu .

Slika Svete Hilde sa amonitom u jednoj ruci, samostanom u drugoj i zmijom ispred nogu.

U Severnoj Americi su vračevi nekih indijanskih plemena u torbama nosili amonite smatrajući da sadrže seme života i da zbog toga imaju isceliteljske moći. Takođe, Indijanci iz plemena Crno stopalo su ih koristili prilikom spiritualnih obreda pred lov na bizone. Isto tako verovali su i da nalazak amonita pred odlazak na putovanje predstavlja dobar znak poslat od duhova i ukazuje na srećan ishod putovanja.

I u Australiji su amonitima pripisivane magijske moći a Aboridžini ih čak i danas koriste kao amajlije.

Među narodima Indije i Kine su takođe širko rasprostranjena verovanja vezana za amonite i njihova nadprirodna svojstva. Zanimljivo je da su u kulturi Indije amoniti do danas zadržali značajno mesto pa tako svi poklonici Hindu religije u svom domu moraju imati tzv. saligram koji je zapravo amonit koji potiče iz crnog krečnjaka iz doline reke Gandaki, u Nepalu. Osim toga saligrami su obavezno prisutni u hramovima i manastirima kao simbol boga Višnu, a voda u kojoj je bio saligram pije se svakodnevno. Saligrami se koriste i tokom ceremonija venčanja i sahrana. A ukoliko osoba koja je na samrti popije par gutljaja vode u kojoj je saligram stajao, veruje se da će joj svi gresi biti oprošteni i da će dosegnuti nebesko boravište boga Višnu.

Očigledno je da je od najranije istorije ljudska fascinacija okamenjenim organizmima bila prisutna u različitim kulturama i da njihovi nalasci naše pretke nikako nisu ostavljali ravnodušnim već su im oni, u skladu sa svojim potrebama i tadašnjim razumevanjem sveta, dodeljivali različita svojstva. Interesantno je da amoniti nisu jedini fosili koji su inspirisali maštu čoveka već su različite fosilne grupe, kao što su na primer školjke, ježevi, belemniti, krinoidi, kao i zubi riba i ajkula, takođe imali određen značaj u životu ljudi kroz vreme.

Kompletni tekstove sa slikama i prilozima potražite u magazinu
"PLANETA" - štampano izdanje ili u ON LINE prodaji Elektronskog izdanja