GEOLOGIJA

Pripremio: N. Krstić

Ostrvo Mekveri

Život na izdignutom okeanskom dnu

Ostrvo Mekveri pripada Australiji i nalazi se na pola puta između Tasmanije i Antarktika. Dugo je oko 34 km, široko oko 5,5 km. Jedno je od malog broja ostva nastalih izdizanjem okeanskog dna, na mestu sudara dve kontinentalne ploče. Godine 1997. proglašeno je za prostor Svetskog geološkog nasleđa.

Mekveri je pravcem južni produžetak velikog Novozelandskog alpijskog lineamenta (raseda), zbog čega se na njemu osećaju česta podrhtavanja tla i zemljotresi. Ostrvo je stanište velikog broja ptica i sisara Južnog okeana.

Istraživačka stanica ANARE (Australian National Research Expedition), jedna je od pet australijskih stanica. Osnovana je marta 1948. u zalivu Bukles, na severnoj prevlaci ostrva. Od stanice, pešačke staze vode do nekoliko skloništa u drugim delovima ostrva. Rasejani ostaci starih naselja na ostrvu su tragovi nekadašnjih mornarskih i naučnih stanica.

Sa istraživanjima se počelo kada je Australijska antarktička ekspedicija (AAE) 1911-14. proučavala pojave na ostrvu i uspostavila relejnu stanicu za radio-vezu između Australije i Antarktika. Tada su preduzeta prva meteorološka osmatranja, geo magnetna merenja i obimne studije flore i faune.

Mekveri ostrvo je pod upravom Tasmanijskog zavoda za zaštitu prirode i divljih životinja . Po lepom vremenu potrebno je oko 3 dana da se od Hobarta (Tasmanija) stigne brodom do ostrva. Transport od broda do obale vrši se helikopterom, amfibijskim vozilom i čamcima.

Senzori na glavama morskih slonova

Ostrvo se nalazi na severnoj granici antarktičke cirkumpolarne struje, gde se hladna polarna voda sa juga sreće sa toplijom subantarktičkom na severu. Za osmatranje ovih veoma dubokih prostora Južnog okeana, u poslednje vreme, koriste se senzori postavljeni na glavama morskih slonova, jer jedino oni mogu da se spuste duboko u vodu i izrone na površinu više puta dnevno, kada sateliti uzimaju podatke sa senzora. Tako meteorolozi dolaze do informacija o uticaju Antarktika na klimu u svetu.

Na ostrvu se gnezde milioni morskih ptica, uglavnom pingvina. Sirenie, uključujući najkrupnije kakvi su morski slonovi, predmet su bioloških istraživanja , dok ostali naučni programi uključuju fiziku gornje atmosfere, geonauke, medicinu, meteorologiju i studije promene klime.

Naajgore što se može zamisliti...

Otkriće ostrva se pripisuje australijskom kapetanu F. Haselbrou koji ga je video 11. jula 1810, tokom misije iz Sidneja. Ima podataka da su pre njega Polinežani posetili ostrvo, na šta upućuju ostaci jednog potopljenog čamca “starinskog izgleda”.

Ruska carska ekspedicija je 1820, predvođena Tadeušom fon Belinghauzenom, sakupljala uzorke flore i faune. Američka istraživačka ekspedicija Čarlsa Vilksa sa dva novozelandska naučnika bila je sledeća. Od 1896. J. Barton je proveo tri i po godine sakupljajući razne uzorke… Kada je 1911. postavljena prva naučna stanica, počelo se sa geomagnetnim merenjima i geodetskim kartiranjem ostrva, ali i sa proučavanjem botanike, zoologije, meteorologije i geologije.

Od 1913. do 1915. osmatranja je vršila Metereološka služba Komonvelta. Osmatranja su bila prekinuta 1914. kada je nestao brod Endeavour zajedno sa posadom i putnicima.

Uprkos lepoti prirode, mnogi nisu bili voljni da posete ovo ostrvo. Kapetan broda Mornar opisao ga je kao “najgore mesto koje se može zamisliti - čak i za osuđenike. Ništa ne može ubediti civilizovanu osobu da živi na takvom mestu”.

Uništavanje živih vrsta

To nije smetalo brojnim trgovcima kožom i uljem koji su 1820. nagrnuli na ostrvo. Tokom prvih 18 meseci, ubijeno je najmanje 120.000 foka krznašica, a 10 godina kasnije njihova populacija, koja je prvobitno procenjena na između 200 i 400 hiljada, svedena je do tačke nestanka. Tada se komercijalna aktivnost okrenula morskim slonovima. Njihova slanina je prečišćavana da bi se dobilo ulje, koje je korišćeno za sapun i kao gorivo u lampama. Zbog toga je oko 1840. broj morskih slonova smanjen za 70 posto.

Trgovački interes se potom okrenuo populaciji pingvina, kojih je na ostrvu tada bilo oko 3 miliona. Njihovo ulje nije bilo tako kvalitetno kao ulje sirenija, ali ga je bilo lako dobiti. Kad je kolonija kraljevskih pingvina u zalivu Luizitanija pobijena, pažnja je usmerena na carske pingvine u oblasti Nugat. Na vrhuncu ove industrije, pri kraju 19. veka, postrojenje na Nugatu je prerađivalo 2000 pingvina dnevno - mada je od svake jedinke dobijano samo pola litre ulja.

Ostrvo je poglašeno za rezervat divljine 1933. Kad su osnovani Tasmanijski nacionalni parkovi i Servis za divljinu 1971, ostrvo Mekveri je postalo oblast očuvanja prirode. Na nivo državnog rezervata podignuto je 1972, a 1978. je preimenovano u Nacionalni park Mekveri .

Retke osobine

Ostrvo ima jedinstvene geološke karakteristike. To je jedino mesto na planeti gde se okeanska kora, deo jednog srednjeokeanskog grebena, izdiže iznad nivoa mora. Osim toga njegov meridionalni položaj deluje kao barijera na antarktičku cirkumpolarnu struju, najveću i najvažniju okeansku struju koja teče prema istoku oko Antarktičkog kontinenta. Ona utiče na ravnotežu okeanske i atmosferske toplote i na hemijsku razmenu oba tipa voda, što sa svoje strane utiče na vremenske prilike u južnoj hemisferi.

Flora je slična flori drugih subantraktičkih ostrva, naročito onih koja se nalaze južno od Novog Zelanda. Biljke retko rastu iznad 1 m, mada trave koje rastu u busenima kao Poa foliosa mogu da, u zaklonjemim mestima, izrastu do 2 m. Vaskularnih biljaka ima preko 45 vrsta, mahovina više od 90 vrsta, ima brojnih različitih lišajeva. Nema drvenastih biljaka. Ostrvo ima više osnovnih biljnih biotipova: livade, travnjaci, bare, močvare…

Brojnost vrsta na ostrva, uključujući 5 vrsta albatrosa, 4 pingvinske i 2 vrste sirenija, upućuje na brojne puteve migracija.

N. Krstić

Kompletni tekstove sa slikama i prilozima potražite u magazinu
"PLANETA" - štampano izdanje ili u ON LINE prodaji Elektronskog izdanja