AERONAUTIKA

Pripremio: Darko Mladenović

Avioni iz Divljeg polja

SILA na nebu

Septembra 1926. na Divljem polju kod Kraljeva počela je izgradnja vojnog zavoda za izradu i popravku aviona metalne konstrukcije. Prestala je sa radom oktobra 1941. godine. Za tih 15 godina postojanja kraljevački majstori su licencno izrađivali avione tipa brege i dornijer.

Kompanija „Aero East-Europe“ osnovana je 2006. godine u Kraljevu, a njena postrojenja se danas, simbolično, nalaze na istom mestu na kojem su se nalazile hale kraljevačke fabrike aviona pre osam decenija.

Privrednik i vazduhoplovac Milorad Matić, iz Kraljeva, je novembra 2006. godine osnovao kompaniju „Aero East-Europe“, čija je osnovna delatnost izrada i prodaja ultralakih letelica. U početku su izrađivane i prodavane veoma uspešne ultralake letelice kolumbijsko-italijanske kompanije „MXP“. Prvi avioni, sastavljeni najvećim delom od uvoznih delova i sklopova, delo domaćih stručnih radnika, isporučeni su inostranim kupcima već u novembru 2007. preko italijanske firme „MXP aircraft“. Do februara 2008. kompletirano je 30 aviona, a bilo je ugovoreno da se do kraja naredne godine isporuči oko 80 aviona poznatim kupcima u Evropi.

Ovaj program nije mogao u potpunosti biti ostvaren zbog teškoća sa inostranim dobavljačima pa je kompanija bila primorana da se osloni na svoja sredstva i počne samostalnu proizvodnju gotovo 10% novih delova aviona, a da dodatnih 20% popravlja i prepravlja kako bi zadovoljila visoke standarde koje zahteva vazduhoplovna industrija. U međuvremenu je kompanija nastavila sa modernizacijom svojih postrojenja oformljujući radionicu, farbaru, skladišta, administrativni deo i konstruktorski biro. Rukovodstvo kompanije je pravovremeno uvidelo značaj stručnosti i osposobljenosti radnika pa nije izostalo ni ulaganje u usavršavanje zaposlenih, koji su dobili licence za održavanje, remont i popravke motora rotaks , zatim servisiranje i produžavanje resursa padobrana firme „Galaksi“ i elise tipa vudkomp .

Stručnjaci iz kraljevačke kompanije su sami kompletirali dokumentaciju potrebnu za izradu aviona, a tokom godina su i unapredili osnovni dizajn MXP letelica. Uporedo sa izradom aviona MXP , kompanija je u saradnji sa Mašinskim fakultetom u Beogradu počela sa razvojem prve srpske ultralake letelice, nazvane SILA (Serbian Industry Light Aircraft).

Kompanija je izvozno orijentisana. Iz njenih pogona je do danas izašlo oko 120 letelica, koje su plasirane na tržišta Bugarske, Rumunije, Italije, Francuske, Španije i država nastalih na tlu bivše Jugoslavije. Planovi kompanije uključuju širenje na tržišta Azije, Amerike i Afrike i dalji plasman na tržište Evrope.

Domaće iznad Srbije

U vreme svetske ekonomske krize, proizvođač iz Kraljeva se hrabro opredelio za razvoj potpuno novog proizvoda sa radnim nazivom SILA . Razvoj nove letelice je poveren stručnjacima zaposlenim u fabričkom konstruktorskom birou. U saradnji sa Vazduhoplovnom katedrom Mašinskog fakulteta u Beogradu, novi avion je razvijen za veoma kratko vreme i u potpunosti se proizvodi u Srbiji.

Za razliku od konkurentskih letelica proizvodi se od konvencionalnih materijala, aluminijuma i hrom molibdena, zahvaljujući kojima je otporniji na temperaturne razlike i ima duži vek trajanja. Avion je konstruisan tako da postoji potpuno odsustvo vibracija, što za posledicu ima bolji komfor od sličnih letelica, bolju stabilnost i preciznije letenje. Prvi model od planirana tri nosi naziv SILA 450C , koji je avion ultralake kategorije proizveden po svim standardima generalne avijacije. SILA 450C je jednomotorni visokokrilac, kapaciteta dva sedišta a osnovna namena mu je obuka pilota, turistički, panoramski i poslovni letovi. Avion ima raspon krila od 9,4 m, dugačak je 6,6 m, brzina krstarenja je 190 km/h a maksimalni dolet od 1.060 km. Avion karakteriše i veoma mala masa prazne letelice od 290,7 kg dok je maksimalna masa na poletanju 472,5 kg.

Avion poseduje tzv. STOL karakteristike pa mu je za poletanje odnosno sletanje dovoljna i travnata staza dužine 50-80 m. Pilotska kabina je prostrana za ovu kategoriju letelice, opremljena je multifunkcionalnim displejima i GPS satelitskom navigacijom. Avion je opremljen i posebnim padobranom koji se aktivira u slučaju opasnosti pa avion bezbedno prizemljuje. Povrh svih svojih karakteristika, SILA je gotovo 40% jeftinija od konkurentskih aviona iste kategorije.

Sertifikacija iz prve ruke

Kuriozitet predstavlja i dobijanje sertifikata nemačkog Direktorata za civilno vazduhoplovstvo, čiji su kriterijumi najstrožiji u Evropi, za svega 10 meseci, dok redovan proces sertifikacije uobičajno traje 2-3 godine. „Aero East Europe-u“ je sertifikat svečano uručen na najvećem sajmu aviona lake avijacije u Fridrihshafenu 24. aprila ove godine. Tokom procesa sertifikacije, stručnjaci iz Nemačke su boravili u fabričkim postrojenjima u Kraljevu gde su podrobno ispitivali svaki segment procesa proizvodnje. Dobijeni sertifikat predstavlja svojevrsno priznanje projektu aviona SILA i potvrdu kvaliteta samog proizvodnog procesa kompanije „Aero East Europe“. U planu je isporuka 27 aviona ovog tipa u naredne tri godine poznatim kupcima u Nemačkoj.

Kraljevački stručnjaci su, pored osnovne verzije, razvili i verzije aviona specijalne namene, za snimanje iz vazduha, namenske avione za zaštitu životne sredine i rad u poljoprivredi i specijalizovanu letelicu-ambulantu za transport bolesnika. U perspektivi je planirana proizvodnja modela SILA750 i SILA 950 .

„Aero East Europe“ je uprkos svim poteškoćama proizveo odličan avion, kojim je apsolutno konkurentan na tržištu. Iako je u pitanju ultralaka letelica male mase i niske cene, proizvedena je od kvalitetnih materijala. Posebna pažnja je poklonjena komforu i bezbednosti korisnika. Uz nisku osnovnu cenu, veoma niske troškove eksploatacije i održavanja, malom avionu kompanije iz Kraljeva su za sada širom otvorena vrata Evrope.

Darko Mladenović

Kompletni tekstove sa slikama i prilozima potražite u magazinu
"PLANETA" - štampano izdanje ili u ON LINE prodaji Elektronskog izdanja