MIKOLOGIJA
Pripremio: I. Hadžić
Posle devet decenija potrage
ONA, IPAK, RASTE I U SRBIJI
Neobična gljiva Battarrea phalloides, poznata u nauci o gljivama od kraja XVIII veka kao Lycoperdon phalloides, a od početka XIX veka kao Battarrea phalloides, odnedavno je prisutna u inventaru vrsta gljiva koje rastu i u Srbiji. No, pisanje imena roda Battarrea (kojem vrsta pripada) u mikološkoj literaturi ni posle dvesta godina nije dobilo definitivnu verziju pa se u raznim tekstovima navodi sa dva tt i jednim r (Battarea), ili sa jednim t a dva rr (Batarrea), i najzad i kao Battarrea/Battarraea.
 |
Prva fotografija subotičkog nalaza, Jožef Arnold, 1990. godine |
U srpskom jeziku gljiva još nema svoje „narodno“ ime, mada su autor ovih redova i mikolog prof. dr Jelena Vukojević u zajedničkoj knjizi Ilustrovani rečnik sveta gljiva pokušali da je predstave pod imenom bestidna puhara.
A ko je i šta je ova vrsta gljiva?
 |
Akvarel iz „Gljivarskog Atlasa dr Jene Krebec (Jenő Krébecz) “, Budimpešta, 1988. |
Battarrea phalloides pripada podrazdelu Basidiomycotina , redu Agaricales , familiji Agaricacea , rodu Battarrea . Gljiva raste na ljuspastoj dugačkoj dršci boje rđe sa loptastom glavom (otuda pridev faloidna) u kojoj su ispod egzoperidije gleba i spore. U literaturi se navodi da se njena prosečna visina kreće oko tridesetak cm, ali zabeleženi su primerci koji su dostigli visinu i od sedamdesetak centimetara. Rasprostranjena je u Severnoj i Srednjoj Americi, Africi, Aziji i ponegde u Evropi, i s pravom se može nazvati peščana ili pustinjska gljiva, jer raste isključivo na peščanim podlogama.
Sve donedavno nije postojao pouzdan podatak o tome da raste i na teritoriji Srbije. Naime, pre devedesetak godina, tačnije 1924, botaničar Nedeljko Košanin našao ju je u okolini Debra, u Makedoniji (tada južnoj Srbiji), kod manastira Svetog Jovana Bigorskog. Nekoliko godina kasnije, kustos Prirodnjačkog muzeja u Beogradu, Vojteh Lindtner, u svom radu o ovoj retkoj vrsti naveo je da je ona nalažena u susednim zemljama ondašnje Jugoslavije - Mađarskoj, Rumuniji i Italiji. Vojteh Lindtner je u svom tekstu naglasio da se ova vrsta može očekivati „na severu Jugoslavije, recimo u dolini Deliblata“. Ova pretpostavka bila je od izazova za brojne gljivare i mikologe da je traže na tim prostorima, pa i autoru ovih redaka - no, uzalud. Gljiva nije do danas tamo otkrivena, ali se na osnovu jednog podatka iz gljivarske literature, preciznije iz takozvanog vodiča za branje gljiva Svijet gljiva hrvatskog mikologa-amatera Karla Hafnera, saznalo da ju je on pronašao šezdesetih godina XX veka u okolini Subotice, u vreme dok je služio vojsku u tom gradu.
 |
Gljiva iz Cavtata, foto I. Hadžić |
Stvarnu potvrdu ovog vrednog nalaza i prvog za Srbiju dobio sam od člana Foruma o biološkoj raznovrsnosti Srbije Jožefa Dožaia, ekologa-amatera iz Subotice, člana udruženja „Protego“. Naime, u prepisci sa dotičnim prirodnjakom dotakli smo se teme o zaštiti biljnih, životinjskih i drugih vrsta, gde se na tzv. Crvenim listama i drugim dokumentima Ministarstva za zaštitu prirode pominju pojedine vrste kao zaštićene i ako nisu pronađene na našem terenu. Raspravljajući o ovom postupku, kao primer sam mu naveo vrstu iz roda Battarrea, Battarrea phalloides . Dožai mi je brzo odgovorio i s radošću naveo (mada do tog trenutka nije znao da je to za Srbiju višedecenijski „tražena“ gljiva) da je tu vrstu njegov zemljak Jožef Arnold još 1990. godine pronašao i fotografisao (čiju mi je fotografiju uputio), kao i da je on sam gljivu prvi put pronašao nešto pre 2000. godine, a onda u decembru 2004. na lokaciji Kelebija (severno od Subotice) i poslednji put u subotičkoj šumi Daščan na pesku, 2007. godine.
Zanimljivosti radi da navedemo da je Battarrea phalloides u bivšim jugoslovnskim republikama mestimično prisutna. Potvrđena je u Makedoniji (nalaz na ostrvu u Dojranskom jezeru). Godine 2010. pronađena je i u Hrvatskoj, u Cavtatu, a pronašao ju je gljivar amater iz Sremske Mitrovice, Rajo Barać.
Nakon svega iznetog priča o ovoj vrsti koja među nama kola celih 90 godina, može biti završena, a njeno pominjanje u zvaničnim državnim dokumentima i na Crvenoj listi među zaštićenim vrstama, potvrđeno je nalazom. Dakle, gljiva Battarrea phalloides raste i u Srbiji.
Tekst: I. Hadžić
Kompletni tekstove sa slikama i prilozima potražite u magazinu
"PLANETA" - štampano izdanje ili u ON LINE prodaji Elektronskog izdanja
|
