MAGAZIN ZA NAUKU, ISTRAŽIVANJA I OTKRIĆA
»  MENI 
 Home
 Redakcija
 Linkovi
 Kontakt
 
» BROJ 56
Godina X
Mart - April 2013.
»  IZBOR IZ BROJEVA
Br. 65
Sept. 2014g
Br. 66
Nov. 2014g
Br. 63
Maj. 2014g
Br. 64
Jul. 2014g
Br. 61
Jan. 2014g
Br. 62
Mart. 2014g
Br. 59
Sept. 2013g
Br. 60
Nov. 2013g
Br. 57
Maj. 2013g
Br. 58
Juli. 2013g
Br. 55
Jan. 2013g
Br. 56
Mart. 2013g
Br. 53
Sept. 2012g
Br. 54
Nov. 2012g
Br. 51
Maj 2012g
Br. 52
Juli 2012g
Br. 49
Jan 2012g
Br. 50
Mart 2012g
Br. 47
Juli 2011g
Br. 48
Oktobar 2011g
Br. 45
Mart 2011g
Br. 46
Maj 2011g
Br. 43
Nov. 2010g
Br. 44
Jan 2011g
Br. 41
Jul 2010g
Br. 42
Sept. 2010g
Br. 39
Mart 2010g
Br. 40
Maj 2010g.
Br. 37
Nov. 2009g.
Br.38
Januar 2010g
Br. 35
Jul.2009g
Br. 36
Sept.2009g
Br. 33
Mart. 2009g.
Br. 34
Maj 2009g.
Br. 31
Nov. 2008g.
Br. 32
Jan 2009g.
Br. 29
Jun 2008g.
Br. 30
Avgust 2008g.
Br. 27
Januar 2008g
Br. 28
Mart 2008g.
Br. 25
Avgust 2007
Br. 26
Nov. 2007
Br. 23
Mart 2007.
Br. 24
Jun 2007
Br. 21
Nov. 2006.
Br. 22
Januar 2007.
Br. 19
Jul 2006.
Br. 20
Sept. 2006.
Br. 17
Mart 2006.
Br. 18
Maj 2006.
Br 15.
Oktobar 2005.
Br. 16
Januar 2006.
Br 13
April 2005g
Br. 14
Jun 2005g
Br. 11
Okt. 2004.
Br. 12
Dec. 2004.
Br 10
Br. 9
Avg 2004.
Br. 10
Sept. 2004.
Br. 7
April 2004.
Br. 8
Jun 2004.
Br. 5
Dec. 2003.
Br. 6
Feb. 2004.
Br. 3
Okt. 2003.
Br. 4
Nov. 2003.
Br. 1
Jun 2003.
Br. 2
Sept. 2003.
» Glavni naslovi

EGZOTI ČNI NARODI

 

Pripremio: Oliver Klajn

Gagauzi

I pravoslavni, i muslimani, i protestanti

Poreklo Gagauza je zagonetno. Postoji najmanje 21 teorija o tome gde sežu koreni ovog naroda. Jedna od najznačajnijih je tzv. stepska hipoteza prema kojoj Gagauzi potiču od nomadskih plemena koja su živela u stepama Evroazije. Još složenija je anatolijska, odnosno seldžučka hipoteza.

Gagauzi Ne tako davno vršena je analiza na osnovu koje je utvrđeno postojanje 15 različitih halpogrupa Y-hromozoma unutar genskog fonda Gagauza. Pokazalo se da imaju zajedničkih gena sa turkičkim narodima, što podržava i teoriju o seldžučkom poreklu Gagauza. Lokacija gena na hromozomu ukazala je da unutar ovog naroda postoje značajne genetske razlike, ali i genetska biskost sa narodima jugoistočne Evrope. To se objašnjava viševekovnim mešanjem sa susedima.

Navodno, Gagauzi su potomci Seldžuka koji su, u 13. Veku, došli u Dobrudžu koja obuhvata delove današnje Bugarske i Rumunije. Mešajući se sa još nekim nacijama primili su pravoslavlje.

Naziv Gagauz navodno potiče od seldžučkog sultana Kajkausa. Prema drugoj teoriji, vode poreklo od turkičkih nomada Bugara i Kumana. U skladu sa ovom hipotezom mnogi Gagauzi, pre selidbe na područje današnje Moldavije i u manjoj meri Ukrajine, smatrali su sebe Bugarima. U početku je naziv Gagauz, naročito u Bugarskoj, imao pogrdnu konotaciju. Sami pripadnici te nacije izjašnjavali su se kao Grci zbog vere ili Bugari zbog nacije. U Moldaviji su smatrani Bugarima.

Prvi pomen imena ovog naroda u pisanim izvorima je iz 18. Veka. Danas taj etnonim nema negativnu konotaciju. Zbog uvredljivog značenja u prošlosti pojedinci su nastojali da nametnu slične ali drugačije nazive naroda - ali bez uspeha.

Gagauski jezik spada u oguske jezike, jugozapadnu granu turkičkih jezika. Gagauski je srodan turskom, turkmenskom i azeri jeziku u Azerbejdžanu. Naročito je sličan govoru Turaka u Grčkoj, jugoistočnoj Bugarskoj i Makedoniji. Izdvajaju se dva dijalekta. To su centralni, nazvan još i „bugarski“ gagauski, i južni ili primorski gagauski. Vremenom su izmenjali tri pisma. Dugo vremena pisali su grčkim alfabetom. U vreme kada je velika većina ovog naroda živela u okviru Sovjetskog Saveza pisali su ćirilicom, uvedenom 1957. godine. Od 1996. godine pismo Gagauza ima 32 slova i varijanta je latinice, stvoreno po uzoru na tursko pismo.

Gagauzi su na područje današnje Moldavije došli iz Dobrudže, odnosno Bugarske, bežeći pred Osmanlijama početkom 19. veka. U svojoj modernoj istoriji bili su pod vlašču carske Rusije, potom u kratkom istorijskom razdoblju Rumunije, Sovjetskog Saveza i, na kraju, Moldavije. Raspadom Sovjetskog Saveza došlo je do buđenja nacionalnog pokreta kada nastaje autonomna oblast Gagauzia, na jugozapadu Moldavije. Nastao je i separatistički pokret pa je traženo kompromisno rešenje.

Gagauzija je dobila specijalni status u okviru Moldavije. U njoj su zvanični jezici gagauski, rumunski i ruski. Prestonica Gagauzije je Komrat, sa približno 25.000 stanovnika. I pored toga što su pravoslavci i drže se hrišćanskog kalendara, pripadnici ovog etnosa primenjuju rituale koji potiču od pagana, sa dosta sličnosti sa bugarskim narodnim običajima.

Jedan od najznačajnih verskih praznika je bio hederlez. Slavio s tri dana, početkom maja i u direktnoj je vezi sa odavanjem pošte svetom Đorđu. Bogatu etnografsku tradiciju Gagauza, posetioci mogu proučiti u muzeju u selu Bešalma, tridesetak km južno od Komrata. Tamo se mogu naći brojne rukotvorine, fotografije i drugi predmeti vezani za ovaj narod.

Poljoprivreda se većinom zasniva na gajenju životinja, naročito ovaca. Najomiljenije jelo je pita punjena ovčijim sirom i posuta pavlakom. Meso je najzastupljenija namirnica a vino nezaobilazna stavka u tradicionalnoj večeri Gagauza.

Tradiciolna odeća vidljiva je u muzeju u Bešalmi: žene su leti nosile platnene košulje, haljine bez rukava i crnu maramu. Zimi su nosile specifični krzneni kaput bez rukava i jaknu. Od nakita su se isticale ogrlica od dukata koje su nosile bogate žene. Muškarci su leti, uz košulju i pantalone, imali na sebi veliki crveni pojas, a zimi stavljali kape od vune uzbekistanske ovce.

U Moldaviji živi oko 150.000 pripadnika ovog naroda. U Ukrajini uglavom žive u primorskom regionu Budžak koji spada u širu oblast Odese i graniči se sa Moldavijom. U Ukrajini ih ima više od 30.000. Postoje značajne zajednice u Bugarskoj, Rumuniji i Rusiji. U SAD su uglavnom primili protestantsku veru. Tamo ih je nekoliko hiljada. U Turskoj postoji srodan narod Gagavuzi ili Gadžali, muslimanske vere.

Oliver Klajn

 

 

 

 

 

 

  back   top
» Pretraži SAJT  

powered by FreeFind

»  Korisno 
Bookmark This Page
E-mail This Page
Printer Versie
Print This Page
Site map

» Pratite nas  
Pratite nas na Facebook-u Pratite nas na Twitter - u  
»  Prijatelji Planete
»   ON LINE PRODAJA

6 digitalnih izdanja:
5,40 EUR/540,00 RSD
Uštedite čitajući digitalna izdanja 50%

Samo ovo izdanje:
1,44 EUR/144,00 RSD
Uštedite čitajući digitalno izdanje 20%

www.novinarnica.netfree counters


Prelistajte besplatno primerak
Planeta Br 48


» BROJ 56 naslovna
Godina X
Mart - April 2013.

 

 

Magazin za nauku, kulturu, istraživanja i otkrića
Copyright © 2003 -2014. PLANETA