LEGENDA

Pripremio: Oliver Klajn

Palmira
Između mita i istorije

Sveto pismo nije najstariji izvor u kome se govori o postojanju Palmire. Na pločama koje su francuski arheolozi pronašli tridesetih godina prošlog veka u Mariju, sumerskom i amoritskom gradu koji se nalazio na području današnje Sirije, grad se pominje prvi put. Veruje se da te ploče datiraju iz 19. veka stare ere. Bio je to tada trgovački grad koji je povezivao Mesopotamiju i Siriju. Osnovan je znatno pre Solomona, koji vladao u 10. veku stare ere.

Kada su Seleukidi zavladali Sirijom, u poslednjoj četvrtini 4. veka pre nove ere, nisu bili zainteresovani za ovaj centar i Tadmor je delovao nezavisno. Veoma važan trgovački put izgrađen je kroz pustinju u 3. veku pre nove ere. Služio je jačanju trgovačkih veza Mesopotamije sa Levantom i prolazio je kroz Palmiru. Ovaj put je kasnije popločan i nazvan Strata Dioklecijana. Rimljani su hteli da ovladaju ovim gradom koji se u međuvremenu veoma obogatio, a rimski vojskovođa Marko Antonije pokušao je da ga zauzme, 41. godine pre Hrista.

Stanovništvo Palmire pobeglo je na drugu stranu Eufrata. Pošto je to još bila nomadska naseobina, za kratko vreme uspeli su da iznesu sve dragocenosti pošto su prethodno obavešteni o približavanju Rimljana, koji su ih u potpunosti pokorili tek oko tridesete godine posle Hrista. Tokom vladavine cara Tiberija, administrativno su postali deo rimske provincije Sirije. Građani Palmire su i u tom periodu vešto koristili svoj važan strateški položaj. Povezivali su trgovinom Persiju, Kinu i Indiju sa Rimskim carstvom i održavali dobre odnose sa dugogodišnjim neprijateljima Rima, carstvom Parćana, u današnjem severoistočnom Iranu.

Važan događaj u eri rimske vladavine je poseta cara Hadrijana Palmiri, 129. godine n.e. Grad je na njega ostavio toliko snažan utisak da mu je dodelio status slobodnog grada i preimenovao ga u Palmira Hadrijana. Rimska provincija Sirija je krajem 2. veka n.e. podeljena na dva dela. Palmira je postala najvažniji centar novoosnovane provincije Sirija Fenike. Od 212. godine trgovina slabi a vojni značaj mesta raste. Iranska država Sasanida stavlja pod svoju kontrolu ušće Tigra i Eufrata.

Lucije Septimije Odeanat poticao je iz najznačajnije plemićke porodice u Palmiri. Od strane rimskog cara Valerijana postavljen je da upravlja provincijom Sirija Fenike pošto je prethodno već bio postavljen za vladara Palmire. To je bilo sredinom šeste decenije 3. veka. Pošto su Sasanidi pogubili rimskog cara Valerijana, Odeanat kreće u protivudar i stiže do njihove prestonice Ktesifona, blizu današnjeg Bagdada, i stvara Palmirsko carstvo.

Odeanat je poginuo zajedno sa sinom naslednikom, 266. godine. Ubio ih je najverovatnije njegov nećak Makonije. Za cara Palmire je proglašen njegov drugi sin Vabalat. On je međutim bio samo figura pošto je još bio dete. Svu vlast držala je njegova majka Zenobija, Odeanatova druga žena. Ona je uspela da osvoji Egipat izbacivši rimskog prefekta. Proglasila se zatim kraljicom Egipta. Ona je svakako najslavnija i najpoznatija stanovnica drevnog grada u kojem je rođena i odrasla. Tvrdila je da, pored ostalih važnih predaka, potiče od Kleopatre.

Zenobija iz Palmire bila je žena izuzetne lepote, pametna i zavidnog obrazovanja. Bila je poliglota, proučavala je istoriju i grčku filozofiju. Nosila je titulu augusta. Postigla je značajne osvajačke uspehe u Maloj Aziji a osvojila je čitavu Siriju i Palestinu. Rimski car Aurelijan naneo joj je poraz kod Antiohije. Velika vladarka Palmire je ubrzo zarobljena. Sa sinom Vabalatom odvedena je u Rim, gde su kao taoci provedeni kroz grad u Aurelijanovoj trijumfalnoj koloni. Zadivljen njenom lepotom i ponosnim držanjem car ju je oslobodio. Do kraja života Zenobiji je omogućen udoban život u Laciju, gde je uživala visok ugled.

Posle ovoga, Palmira je postala vojna oblast. Car Dioklecijan je utvrdio ovu teritoriju i doveo još više legija.

U vreme vizantijske vladavine izgrađeno je nekoliko crkava. Arapi su ovladali Palmirom u 7. veku, posle čega će se na čelu tog grada ređati islamski vladari i nekoliko dinastija. Početkom 15. veka opustošena je od strane Tamerlana, mongolskog osvajača. Kada je pao pod upravu osmanlija, grad je postao selo sa manjim prisustvom vojnih trupa, izgubivši nekadašnji sjaj i slavu. Od 17. veka postao je bitno odredište za putnike iz Evrope, a tek kasnije je privukao naučnike i istraživače.

Od izuzetnog značaja je veliki hram Baala. Baal je pored ostalog označavao razna semitska božanstva. Hram je izgrađen na veštačkom nasipu iz drugog milenijuma pre naše ere. Oko svetilišta je zid, dugačak 205 m. Oko zida su korintski stubovi. Između zidina je dvorište u čijem središtu je cela, glavno mesto obožavanja. U celi su žrtvenik i sveta voda. Postoje južna i severna dvorana i obe imaju izrezbarene tavanice. Interesantni su motivi koji se na njima javljaju. Na severnoj tavanici je prikazano sedam planeta oko kojih su planete zodijaka. Tu su ugravirane kamile i žene sa velom i jedno pagansko božanstvo.

Važna karakteristika Palmire je i ulica sa kolonadama, dugačka više od kilometar, koja ide od severozapada ka jugoistoku. Kreće od Baalovog hrama. Na početku ulice je dobro očuvani svod. Kada se ide uz, naiđe se na hram vavilonskog boga mudrosti i pisanja koji se zvao Nebo. On je znatno manji od Baalovog hrama. Izgrađen je u 1. veku pre nove ere i, uz neke izmene, nekoliko vekova kasnije. Levo od hrama je pozorište. Od cara Dioklecijana su ostala kupatila i vojni logor koji je izgradio njegov upravnik Sirije. Izvan zidina grada bila je dolina grobnica, veliki prostor sa grobnicama od kojih su neke pod zemljom.

Važan deo je zamak libanskog princa Fahrudina Al Manija, na vrhu planine. Ovaj princ nastojao je da ovlada sirijskom pustinjom. Njegov zamak je okruživao šanac i u njega se moglo ući samo uskim pokretnim mostom. Arheolozi su otkrili i zgradu staru oko 1500 godina za koju se veruje da je najveća drevna hrišćanska crkva u Siriji. Nađene su dve prostorije u kojima su vršeni hrišćanski obredi. Postojala je i jedna veća zgrada u dvorištu za koju se pretpostavlja da je korišćena za krštenja, molitve i druge verske obrede. Iako najveća u Siriji, nije jedina crkva u Palmiri. Pre toga otkrivene su još tri, visine oko 6 m.

Oliver Klajn