SVETSKA BAŠTINA

Pripremio: Milan S. Dimitrijević

Tadž Mahal

San u mermeru

Tadž Mahal je mauzolej sagrađen u Agri, Indija, sastavljen iz više umetničkih celina, koje je između 1631. i 1654. sagradio šah Džahan želeći da time sačuva uspomenu na svoju preminulu ženu Mumtaz Mahal

Spomenik nosi donekle izmenjeno ime one koja počiva ispod blistavo belih zidina: prvobitno, ona se zvala Ardamund Banu Begum. Bila je kći prvog ministra na dvoru cara Džahangira (što znači: osvajač sveta), za kojeg se govorilo da vodi poreklo od velikog osvajača Tamerlana. Kada se prvi put srela sa carevim sinom Kuramom, 1607. godine, Begum je bila petnaestogodišnja devojka. Venčali su se posle pet godina. Kao svadbeni poklon, svekar je mladoj dao ime koje je ušlo u istoriju: Mumtaz Mahal (dragi kamen palate), što je bilo nečuveno za to doba budući da su samo kraljice vladarke imale pravo da menjaju svoja imena.

Kada je posle smrti oca 1627. godine i brojnih dinastičkih borbi seo na carski tron, princ je promenio svoje ime mada je za najbliže ostao šah Džahan. Što se tiče Mumtaz, šah kao da je živeo da bi joj ugodio: obasipao je blagom iz svojih riznica i cvećem iz svojih vrtova. Za sedamnaest godina braka Mumtaz je rodila četrnaestoro dece. Poslednji porođaj bio je koban. Tada se nalazila uz svoga muža koji je ratovao u oblasti Burhanpur. Pošto je na svet donela kćerku, dobila je groznicu i već sledećeg dana umrla.

Šah Džahan bio je očajan; nije se mirio sa time da je izgubio onu za kojom je beskrajno čeznuo, koja je bila središte svih njegovih nada i želja. I zato je pokušao da je učini besmrtnom. U Agri, na obalama široke reke Džamne, iznikao je grob Tadž Mahal (uspomena na Mahal).

Spomenik je završen 1654. godine. Ishod decenijskog rada više od dvadeset hiljada ljudi bio je kompleks pravougaonog oblika, oivičen zidom, dužine 560 m i širine 300 m. Zidar kupole verovatno je doveden iz Carigrada, radnici su dolazili iz Delhija i Kandahara, majstori za vrh kupole poticali su iz Lahorea i Samarkanda, kaligrafi za urezivanje zapisa iz svetih knjiga bili su iz Širaza i Bagdada, cvećari iz Buhare, vrtne arhitekte iz Kašmira... Kada je grobnica završena, šah Džahan je - da tako nešto nigde ne izgrade - arhitekti odsekao glavu, njegovim pomoćnicima šake, a kaligrafe je oslepeo.

Centralna osmougaona građevina s kupolom visoka je oko 55 m i izgrađena je od belog mermera. Uz nju su dva simetrična zdanja od crvenog peščara - jedno na severozapadu a drugo na jugoistoku. Na severozapadu je džamija a na jugoistoku kuća za odmor. Ispred ovih zdanja je veliki vrt podeljan ne četiri dela simetrično postavljenim kanalima, a citati iz Kurana uklesani su i raspoređeni na brižljivo odabranim mestima.

Ispod glavne kupole nalazi se još jedan polukružni krov koji natkriva osmougaoni prostor do kojeg svetlost dopire kroz osam prolaza i gde su sarkofazi princeze Mumtaz, njenog supruga i šaha Džahana.

Istoričari umetnosti smatraju da se opšti plan mauzoleja zasniva na idejama koje su razvili sufijski mistici i ceo kompleks nazvali „San u mermeru“. Krajem 2007. godine Tadž Mahal je proglašen za jedno od sedam čuda sveta nove ere, izgrađeno ljudskom rukom.