TEMA BROJA - STARA I NOVA ČUDA KINE

Pripremio: Oliver Klajn

Razvoj društvenih nauka

Misli od pre pet milenijuma

U senci velikog privrednog, naučnog i tehnološkog razvoja, u Kini se uvećava broj onih koji proučavaju društvene nauke. Mada zasnovane na višemilenijumskom iskustvu i pameti, ove nauke su doskora bilo na margini društvene stvarnosti, često pritisnute ideološkim okvirima

Antropologija je stigla u Kinu prevodima dela stranih stručnjaka, i to najviše onih sa zapada, krajem 19. veka. Uzlet je doživela u četvrtoj i petoj deceniji prošlog veka kada je stasao naraštaj sposobnih antropologa. Od polovine prošlog veka, cilj vladajuće Komunističke partija bio je da ovu nauku svrsta u državni program izučavanja etničkih zajednica i da, koristeći njene rezultate, izvrši njihovu podelu. U naredne dve decenije ova nauka smatrana je za buržoaski predmet tako da je bila marginalizovana sve do 1979. kada je Kinesko etnološko društvo, koje se bavi manjinama i njihovim odnosom sa većinskim Han narodom, dobilo zvaničan državni status.

Godinu dana kasnije, na univerzitetu u gradu Siamen na jugoistoku zemlje, nastalo je Kinesko antrpološko društvo koje je ubrzo održalo prvi nacionalni kongres stručnjaka iz ove oblasti. Osamdesetih godina prošlog veka nastala je prva katedra za antropologiju u Siamenu. Korišćeni su prevodi starih udžbenika i novija dela zapadnih naučnika.

Sredinom devedesetih ponovo su nastali bolji dani za ovu naučnu discipliinu, opet pod uticajem stručnjaka iz drugih srodnih nauka. Na Pekinškom univerzitetu je, pri Institutu za sociologiju i antropologiju, osnovan Centar za antropologiju i folklor, 1992. godine.

Jezik kao prepreka

Danas veliki broj univerziteta u Kini ima antropološke studije. Edukativni i istraživački rad se obavlja na katedrama i institutima koji su u Kini obično pri univerzitetima. Pri Kineskoj akademiji za društvene nauke formiran je 2002. Centar za kulturnu antropologiju a potom i Institut za nacionalne studije koji je ubrzo preimenovan u Institut za etnologiju i antropologiju.

Danas se izučavaju ekonomska, politička, religiozna i ekološka antropologija i niz grana ove nauke ili vrlo srodnih disciplina. Na žalost, doktorski radovi kineskih stručnjaka su gotovo nepoznati ostatku naučnog sveta zbog jezičke barijere. Mlada pokolenja kineskih antropologa zanimaju teme kao što su svakodnevni život, odnosi među polovima, urbanizam, društveno sećanje, etničko poreklo i sl.

Nekada su postojala dva pristupa u kineskoj antropologiji: jedna je stavljala akcenat na proučavanje sela a druga na etničke zajednice. U poslednje vreme, najviše se prevode dela o interpretativnoj, istorijskoj, postmodernističkoj i strukturalnoj antropologiji. Kineske izdavačke kuće najčešće štampaju dela iz seoske antropologije i knjige koje se bave temama bliskim etnologiji.

Stručni časopis „Kineska antropologija“ postoji od 2002. a tu su i sociološki, etnološki i časopisi koji se bave folklorom i običajima kineskih naroda (država priznaje 55 manjina).

U Kini postoji 27 državnih naučnih institucija koja se bave izučavanjem narodnih običaja i etničkim posebnostima. Devet ustanova je pri Kineskoj akademiji za društvene nauke, osam je pod okriljem vlasti a deset su pri univerzitetima.

Od 1957. godine snimljeno je niz etnoloških dokumentarnih filmova, u kojima se težilo da se utvrde naučne istine. Opisani su neki veoma interesantni fenomeni poput patrijarhalnog uređenja planinskog naroda Ji, vladavine staraca u narodu Jao, naseljenom na jugu i jugozapadu Kine, primitivnoj religiji i sistemu poglavara naroda Jingo...

Sociolozi na mukama

Pedesetih godina prošlog veka sociologija je okarakterisana kao buržoaska pseudonauka. Pokreti pedesetih i početkom šezdesetih godina a kasnije i tzv. Kulturna revolucija, od 1966. do 1976. godine, doneli su teške progone i mučenja kineskih sociologa. Tek je Deng Sjaoping, najznačajnija politička ličnost Kine od 1978. do 1992, vratio, krajem sedamdesetih godina, sociologiju među dozvoljene naučne discipline.

Kinesko sociološko društvo osnovano je marta 1979. i zastupa koncept nazvan „harmonično društvo“. To je društvo zasnovano na srednjoj klasi čiji su koreni u Sjaokang društvu - što je Konfučijev termin.

Na naučnim i obrazovnim ustanovama radi više od 6000 stručnjaka. Postoje dva specijalizovana stručna časopisa a dosta socioloških radova se objavi u listovima posvećenim društvenim naukama uopšte, kojih ima na stotine. Sociologija se inače udaljava od Marksa i dogmi kojih se ranije čvrsto držala. Najviše se bavi društvenom pokretljivošću, odnosima države i društva, migracijama, društvenom stratifikacijom i sl.

Etička misao pre svega

U današnje vreme, u Kini se drže marksističke filozofije; ona se bavi ekonomskim i političkim reformama i pitanjima ekonomskog i političkog razvoja. Današnji kineski filozofi se posebno bave pitanjem odnosa čoveka i prirode.

Temelji kineske filozofije sežu daleko u prošlost. Neki od najranijih tragova kineske filozofske misli mogu se naći u čuvenom delu „I Čing“. Najznačajniji versko-filozoski pravci su taoizam i konfučijanizam. U Kini se danas stvara neobičan spoj marksističke filozofije sa ova dva pravca.

Dosta se proučava i filozofska misao iz drugih delova sveta. Naglasak se stavlja na etiku i prošlost etičke misli.

Ogledalo za pomoć vladi

Najstarije sačuvano delo kineske istoriografije je „Knjiga dokumenata“, odnosno „Šangšu“. Delo zahvata vreme od kineskih vladara iz 3. milenijuma p.n.e. Jaoa i Šuna do vojvode Mua, vladara države Ćin (7. vek p.n.e.), neke vrste kineskog Pijemonta.

Najstariji zapisi su „Anali proleća i jeseni“. To su zvanični zapisnici vazalne države Lu koja je postojala od 10. do 3. veka p.n.e. Dugo se verovalo da je Konfučije autor „Anala“ ali to moderna nauka osporava. Veliko istorijsko delo je i „Zuo Žuan“ (“Žuov komentar“) koje opisuje događaje od 722. do 468. i najraniji je izvor kineske istorije. Po svemu sudeći, nastalo je u 5. veku p.n.e. i nadovezuje se na „Anale proleća i jeseni“. Opisuje vladavinu dvanaest vojvoda države Lu.

Istoričar Sim Ćian radio je kao prefekt carskih pisara za vreme dinastije Han. Živeo je od 145. do 86. godine p.n.e. Njegovi spisi stvarani su osamnaest godina i počinju od mitskog vladara zvanog Žuti car ili Huangdi, koga smatraju osnivačem kineske civilizacije i koji je vladao u 27. i 26. veku p.n.e.

Prvi koji se bavio pitanjima istoriografije bio je istoričar Liu Žiđi. Između 708. i 710. napisao je naučni rad pod naslovom „Šitong“ što znači „Opštost istoriografije“. Bavio se pitanjima metode, strukture istorijskih tekstova, kompozicijom, naslovima u istorijskom radu i sl.

Sveobuhvatna istorija Kine napisana je od 1065. do 1084. Nastala po naređenju cara Jingzonga a nazive se „Sveobuhvatno ogledalo za pomoć vladi“. U njoj je obrađeno trinaest vekova kineske istorije i vladavina šesnast raznih dinastija. Tradicionalna kineska istoriografija smatrala je da svaka dinastija prolazi kroz isti ciklus, odnosno da se prošlost odvija po određenim pravilnostima: od osnivanja dinastije preko dobijanja neke vrste nebeskog blagoslova, što je doktrina koju je razradio kineski filozof Mencije 4. vek p.n.e.

Kasnije su Kinezi primenili marksističku periodizaciju i zakonitosti istorijskog razvoja. Iz ugla marksizma proučavaju svetsku i nacionalnu istoriju. Od osamdesetih godina 20. veka primetno je popuštanje stega pa istoričari imaju mogućnosti da iznose vrlo različita tumačenja.

Postoji podela u ovoj nauci na tradicionalnu i modernističku školu. Modernistička škola se koncentriše na rezultate drugih nauka da bi se spoznale činjenica dok se tradicionalna fokusira na zvanične dokumente, naročito carske arhive i zapisnike.

Počelo je od Šveđanina

Arheologija je u ovu državu došla 1921; prvo važno iskopavanje obavio je švedski arheolog Johan Gunar Anderson, koji je otkrio neolitsku Jangšao kulturu u provinciji Henan, u centralnoj Kini. U provinciji Henan ima više značajnih nalazišta, sa kojih je znatan broj predmeta završio je na Tajvanu posle Kineskog građanskog rata.

U Kini deluju dve značajne arheološke institucije: Institut za arheologiju pri Kineskoj akademiji za društvene nauke i Kinesko društvo za arheologiju.

Oliver Klajn