SVETSKA BAŠTINA

Manasija

Zbog teskobnog vremena...

U blizini Despotovca, uz desnu obalu reke Resave, gotovo šest vekova neprekinuto živi manastir Manasija. Podigao ga je sin kneza Lazara, despot Stefan Lazarević, poznat i kao Visoki Stefan. Njegove mošti, veruje se, nalaze se u južnom delu crkve, pod pločom od belog mermera

Gradnja manastira Manasije, u klisuri pod obroncima planine Beljanice, trajala je od 1407. do 1418. godine. Za to vreme izgrađen je kompleks tvrđave nepravilnog oblika sa jedanaest petospratnih kula kvadratne i pravougaone osnove, među kojima se ističe tzv. Despotova kula. Utvrda je opasana širokim dubokim rovom a iza zidina su crkva Svete Trojice, sa osnovom dugom 46 m, što je za ono vreme bio veliki građevinski poduhvat, zatim velika trpezarije, tzv. „škola“ i konaci.

Oblikom osnove crkva pripada spomenicima moravskog stila dok u obradi fasade od tesanog kamena ima elemenata zapadnoevropskih stilova. U priprati i danas postoji pod od kamenih ploča u crvenoj, zelenoj u žutoj boji.

Trpezarija je bila jedna od najvećih u srednjevekovnoj Srbiji. Imala je prizemlje, sprat i drvene tremove tako da se smatra da je samo u prizemlju služila kao trpezarija a da su na spratu bile biblioteka i skriptorijum.

Nedugo po okončanju gradnje, Manasija je postala kulturno središte despotovine. Osvetili su je tadašnji patrijarh Kiril i sabor srpskih prvosveštenika. U njoj je potom, gotovo dva veka, radila “Resavska škola”, u stvari prepisivačka radionica u kojoj su prevođena i prepisivana dela duhovne književnosti.

Najveći domet ovo umno središte dostiglo je u vreme delovanje Konstatina Filozofa, biografa despota Stefana.

U manastirskoj crkvi, despot Stefan Lazarević predstavljen je u prirodnoj veličini kako levom rukom prinosi model hrama Svetoj Trojici a u desnoj drži vladarsko žezlo. Prikazan je kao visok i mršav čovek dostojanstvenog držanja, crvenkasto-žute kose i visokih tankih veđa.

Crkvu je živopisalo više slikara. Od nekadašnjih fresaka, koje su se pružala na preko 2000 m2 zida, do danas je sačuvano tek nešto više od četvrtine. Među njima su najpoznatije: „Sveti ratnici“, „Proroci Gedeon, Avakum i Zaharije“, „Sveti arhanđeli“...

Despot je iznenada preminuo 1427. godine i Manasiju su zauzeli Turci 1439. Od tada manastir je sve više zapuštan i sve češće pljačkan i paljen. Turcima je neko vreme služio kao utvrđenje, a austrougarska vojska je u crkvi držala konje i u pripratu postavila barutanu koja se jednom i zapalila.

Manasija je opravljana više puta. U vreme Karađorđa 1806. crkva je očišćena od stajskog đubreta i prekrivena ćeramidom. Par godina kasnije dodatno je popravljena, a 1839. Miloš Obrenović je poslao komisiju da utvrdi šta treba dalje da se radi. Godine 1844. i Aleksandar Karađorđević priključio se onima koji su pokušali da poprave ono što je vekovima zapuštano ali tadašnja obnova nije uspela pošto je ponestalo para. Tek su 1956. godine obavljeni opsežni radovi zaštite i od tada manastir ima sadašnji izgled.

Manasija je danas ženski manastir i o njemu brinu monahinje. Trenutno je na preliminarnoj listi UNESKO-a za status objekta svetskog kulturnog nasleđa.