TEMA BROJA - PIRAMIDE

Pripremio: I.Jakšić

Egipat
Giza, u središte vaseljene

Egipatske piramide predstavljaju spomenik civilizacije rođene pre sedam hiljada godina. Stari Egipćani su sagradili više od 90 kraljevskih piramida, u periodu od 2630. do 1530. godine p.n.e. Prva piramida, Stepenasta piramida u Sakari napravljena je za vreme vladavine kralja Džosera (2630- 2611. godine p.n.e)

Egipatske piramide služile su kao grobnice za faraone. Posle smrti vladara, njegovo (ili njeno) telo pažljivo je mumificirano. Prema starom egipatskom verovanju, piramida u kojoj je obitavala mumija, predstavljala je sredinu pomoću koje kralj prelazi u život posle smrti. U obližnjim hramovima, sveštenici su obavljali rituale za duh pokojnog monarha, za koji se verovalo da ostaje uz telo nakon smrti.

Umetnici Starog kraljevstva urezivali su hijeroglife u zidove grobnice. Poruke ispisane hijeroglifima sadrže himne, magične čini, uputstva o tome kako se treba ponašati pred bogovima... Kolekcija religijskih tekstova starih Egipćana je poznata pod nazivom Tekstovi piramida.

Izgled piramida se vremenom menjao, ali je ulaz uglavnom u centru severne fasade. Od te tačke nadole, a u određenim delovima u istoj ravni, vodi prolaz do kraljeve grobnice. Najčešće mesto grobnice je tačno ispod centralne tačke piramide. Kao dodatak grobnici, gradile su se odaje za čuvanje objekata koji se koriste prilikom obreda sahrane i predmeta koje će pokojnik navodno koristiti u životu posle smrti.

Nikada se nije gradila samo jedna piramida. Oko nje se nalazilo mnoštvo hramova i manjih piramida. Većina kompleksa sadrži prateće i piramide kraljica. Prateće piramide su suviše male da bi služile za grobnice, a njihova svrha je i danas misterija. Moguće je da su sadržavale statue koje predstavljaju jedan od oblika faraonovog duha. Piramide kraljica bile su jednostavnije, manje verzije kraljevih. Neke su okolo imale sopstvene hramove. Građene su za sahranjivanje faraonovih supruga.

Keopsova piramida

Keopsova piramida

Keopsova piramida prostire se na zapadu Gize, zajedno sa Kefrenovom i Mikerenovom piramidom (Mikeren je egipatski faraon iz četvrte dinastije, Kefrenov naslednik). Velika piramida sagrađena je za vreme Keopsove vladavine (2551-2528. godine p.n.e. Osnova piramide formira skoro savršenu kocku, sa samo 19cm razlike između najdužih i najkraćih strana, od ukupne dužine od približno 230m. Kad je završena, četvorostrana pravilna piramida se prostirala 146,7m u visinu, što odgovara građevini od 50 spratova. Istraživači procenjuju da je veličina najvećeg bloka kojim je građena piramida dostizala težinu od 15t.

Pre građenja, arhitekte su za mesto izabrale relativno ravno područje u Gizi. Podloga je bila kamenita, što je obezbeđivalu stabilnu osnovu. Posle ispitivanja mesta i postavljanja temelja od kamena, nastavljalo se po horizontalnim nivoima - kameni blokovi su slagani jedan na drugi. Najveći deo kamena korišćenog za unutrašnjost piramide vađen je na istom mestru. Glatka spoljna površine piramide pravljena je od belog krečnjaka visokog kvaliteta, koji je vađen sa druge strane reke Nil. Spoljašnje blokove je trebalo pažljivo seći i prebaciti ih barkom preko reke u Gizu. Međutim, samo nekoliko spoljašnjih blokova je ostalo na svom mestu, i to oni na dnu Keopsove piramide. U periodu od 5. do 15. veka, ostatak je odnešen i upotrebljen za izgradnju Kaira.

Da bi graditelji bili sigurni da je piramida simetrična, spoljašnji kameni blokovi morali su da budu iste visine i širine. Radnici su obeležavali blokove da bi naznačili uglove zidova piramide i doterali njihovu površinu tako da se blokovi savršeno uklape jedan u drugi. U toku građenja, spoljna površina kamena je ostala nezavršena a višak kamena je kasnije uklonjen. Kako je Velika piramida rasla, graditelji su pravili prostrane platforme da bi dovukli materijal do građevine. Pravi oblik ovih platformi je ostao misterija. Naučnici smatraju da su građene tako da su se „obmotavale” oko piramida dok su ove rasle. Platforme su verovatno pravljene od pustinjske gline pomešane sa vodom i vezane za ostatke krečnjaka preostalog od građenja.

Kad je piramida završena i kada je postavljen piramidion, gornji kameni sloj, platforme su još uvek prekrivale površinu građevine. Uporedo sa uklanjanjem platforme odozgo nadole, otkrivala se spoljašnjost piramide, koju su zidari potom glačali i ravnali.

Piramida iznutra

Unutrašnjost piramide

Unutrašnjost Velike piramide prilično je složena, sa nizom prolaza koji vode u nekoliko prostorija. Najvažnija prostorija je Kraljeva odaja, u kojoj je počivalo telo faraona Keopsa.

Ulaz u piramidu nalazio se na visini od 17m iznad zemlje. Nameravano je da se ulaz iskoristi samo jedanput, u toku sahrane faraona, kada su postavljene specijalne skele. Kada je skela razmontirana, visina ulaza je smatrana zaštitom od pljačkaša grobnica. Ulaz vodi do takozvanog silaznog prolaza koji se spušta niz piramidu do temelja ispod piramide, sa kojim se izjednačava sve do Podzemne odaje. Približno 18m od ulaza u piramidu, silazni prolaz se ukršta sa uzlaznim, koji je zatvoren pomoću tri velika granitna bloka. Uzlazni prolaz se prostire nagore približnih 39m, sve dok se ne izjednači sa takozvanom Kraljičinom odajom. Zidovi nedovršene Kraljičine odaje približavaju se jedan drugome i susreću u jednoj tački na tavanici. Svaki kameni nivo u zidovima pomeren je unapred u odnosu na prethodni nivo.

Tamo gde se uzlazni prolaz horizontalno izjednačava i vodi ka Kraljičinoj odaji, ukršta se i sa jednim krajem Velike galerije, ogromnim prolazom dužine 47m i visine 8,5m. Velika galerija je najverovatnije predstavljala skladište kamenih blokova korišćenih za blokiranje prolaza posle faraonove sahrane. Na zapadnom zidu, u tački gde se susreću uzlazni prolaz i Velika galerija, nalazi se otvor ka tunelu koji se izvija do srca piramide i temelja, a spaja se sa silaznim prolazom u podzemlju.

Na gornjem kraju Velike galerije, jedan prolaz vodi ka jugu, pravo u Kraljevu odaju, jednostavnu pravougaonu prostoriju obloženu crvenim granitom. Sve što je ostalo u prostoriji je granitni sarkofag u kojem je sahranjen faraon, i to pored zapadnog zida. Približno 1m od poda, kod centra severnog i južnog zida Kraljeve odaje, nalaze se otvori dugačkog vertikalnog prolaza koji se prostire kroz piramidu i izlazi van nje. Svrha ovog prolaza nije poznata. Slični prolazi vodili su od Kraljičine odaje do izlaza iz piramide, ali su blokirani na dužini od 65m.

Razvoj piramida u starom Egiptu

Egipatske piramide nastale su od kraljevskih grobnica iz najranijeg perioda egipatske istorije. U prvoj i drugoj dinastiji (2920-2770. p.n.e. i 2770-2649. p.n.e.) kraljevi su bili sahranjivani u gradu Abidosu, u grobnicama do vrha napunjenim čistim peskom. Sve do treće dinastije, (2649-2575. p.n.e.), kraljevi su sahranjivani u pravougaonim građevinama od opeke sa ravnim krovom i zakošenim zidovima, koje se nazivaju mastabe. Ime ovih grobnica potiče od arapske reči „klupa“ jer izdaleka podseća na klupu. Kralj Džoser (2630. do 2611. godine p.n.e.) sagradio je napredniju kraljevsku grobnicu, Stepenastu piramidu. Ova grobnica je prvo bila mastaba, ali je arhitekta Imhotep dodao još nekoliko mastaba.

Snefruova piramida u Meidumu

Velike egipastke piramide kod Gize

Kralj Snefru, Keopsov otac, sagradio je prve prave piramide, razvijajući novu tehniku gradnje. Prva piramida u gradu Meidumu bila je stepenasta piramida sa kosim zidovima i 8 nivoa. Pošto se 14 godina radilo na izgradnji piramide, Snefru je premestio svoju grobnicu severno, u Dašur. Nova piramida je bila slična prethodnoj po strukturi. Arhitekte su je dizajnirale pod uglom od 60 stepeni (u odnosu na tlo), ali je piramida vremenom počela da tone zbog težine i nagiba kamenih blokova. Da bi rešili ovaj problem, graditelji su postavili spoljašnji pomoćni zid. Tako je poluzavršena piramida dobila nagib od 55 stepeni. Arhitekte su završile gornji deo piramide nagibom od samo 43 stepena. Tako je i nastao naziv Savijena piramida.

U toku gradnje Savijene piramide, arhitekte su došle do značajnog otkrića; u gornjem delu, umesto naginjanja kamenih blokova ka unutrašnjosti, počeli su da postavljaju horizontalne slojeve velikih kamenih blokova. Piramida je dobila oblik upravo zahvaljujući novoj tehnici. Ista tehnika je korišćena za konstrukciju još jedne džinovske piramide za faraona Snefrua, koja se naziva Severna piramida. Ona se nalazi na oko 1,6km severno od Savijene piramide. Tehnika je bila toliko uspešna da se Snefru vratio u Meidum i dodao tamošnjoj piramidi još jedan spoljni nivo, dok je izgradnja dve piramide u Dašuru još uvek trajala.

Svi graditelji piramida Četvrte dinastije (2575 -2467. p.n.e.) uključujući graditelje Velike piramide u Gizi, koristili su novootkrivenu tehniku. U toku vladavine Pete dinastije (2465. do 2323. godine p.n.e.) kvalitet kraljevskih piramida je znatno opao. Jezgro piramida pravljeno je od manjih kamenih blokova, postavljanih s manje pravilnosti nego ranije. Do kraja Stare države, odnosno 2134. godine p.n.e. jezgro piramida je pravljeno od nekvalitetnog materijala sa glazurom od finog krečnjaka.

U egipatske piramide sagrađene na početku Srednje države ulazilo se kroz otvor u središtu severne fasade, odakle se spušta jednostavan prolaz. Do početka vladavine Senusreta II, četvrtog faraona Dvaneste dinastije, (1897. do 1878. p.n.e.) graditelji su izmenili ovaj jednostavni i predvidljivi poredak.

Piramida za ovog faraona je sagrađena u El-Lahunu. Ulaz u piramidu vodio je do sistema prolaza na južnoj strani i prolaza koji je okruživao grobnicu. U toku perioda Srednje države, kraljevske piramide su postale složenije, najverovatnije da bi se sprečilo pljačkanje grobnica. U Novoj državi (1550.do 1070. p.n.e), kraljevi više nisu sahranjivani u piramidama. Kraljevske grobnice nalazile su se u dolini kraljeva u Luksoru.

Piramide u Egiptu dugo privlače pažnju ljudi. Grčki istoričar Herodot opisao je svoju posetu piramidama sredinom 5. veka p.n.e, a kasnije su se grčki i rimski putnici divili i peli na Veliku piramidu. Romanski pisac Plinije Stariji, koji je živeo u 1. veku nove ere, pripovedao je o Egipćanima koji su pomagali posetiocima prilikom penjanja.

I.Jakšić