SVETSKA BAŠTINA

Pripremio: Miomir Tomić

Angkor

Prašuma od obrađenog kamena

Na mestu drevne kmerske prestonice Angkor, severozapadno od Pnom Pena, u središtu prašume, nalazi se veliki kompleks hramova. I danas vidljivi ostaci brojnih zidina, zajedno sa očuvanim građevinama, smešteni su u visokom rastinju severno od jezera Tonle Sap. Glavni hram Angkor Vat je po mnogo čemu postao simbol Kambodže i danas se nalazi na zastavi te države. Naziv potiče iz sanskrita, na kojem nagara znači: grad, a vat: hram.

Vreme prvih vladara ove indokineske kraljevine, vreme duhovnog i državnog uspona počelo je u 9. veku, kada je na čelo države došao Džajavarman. Doba razvoja trajalo je do početka 15. veka a potom su osvajači sa severa preplavili deo kraljevine i naterali lokalno stanovništvo da se povuče ka jugu.Ostaci Angkora pružaju se po ogromnom prostoru močvarnog i vodoplavnog tla. Gradnja je započeta u vreme kralja Surjavarmana, koji je bio hinduističke vere. Tokom 14. i 15. veka Angkor je postao budističko središte. U osnovi, reč je o većem broju hramova, što se danas može zaključiti po ostacima zidina nekadašnjih građevina u čijem se središtu nalazi hram Angkor Vat, za koji se smatra da je najveći pojedinačni verski objekat na svetu.

Najveće preindustrijsko naselje

Prvi Evropljanin koji ga je posetio bio je portugalski monah Antonio de Magdalena, krajem 16. veka. Najveći deo hramova i njihovih ostataka ostao je skriven šumom sve do kraja 19. veka kada su ga otkrili francuski arheolozi. Istraživač Anri Muo je 1861. objavio putopis o tom mestu, smatrajući ga veličanstvenijim od svih antičkih građevina. To je nagnalo veći broj drugih arheologa da dođu u Angkor i počnu istraživanja. Ubrzo je utvrđeno da je posredi kompleks hramova i palata na površini od oko 80 km2. Nešto kasnije počela je da se potvrđuje pretpostavka da nije reč o pojedinačnim građevinama već da je u džunglama Kambodže podignuto na hiljade kmerskih hramova.

Sve do sedamdesetih godina prošlog veka, vršena su istraživanja na terenu i prikupljana su sredstva za rašćišćavanje, obnovu i zaštitu ovog jedinstvenog verskog stecišta. A 2007. međunarodni tim stručnjaka, koristeći satelitske snimke, zaključio je da je Angkor najveće preindustrijsko naselje na svetu sa urbanom celinom koje se, u vreme procvata, prostiralo na čak tri hiljade kvadratnih kilometara! Pretpostavlja se da je, na tom prostoru, živelo gotovo milion ljudi.

Više od hiljadu hramova

Mada ima nagoveštaja da je prva građevina nastala krajem 8. veka, za početak gradnje smatra se 9. vek i vreme kada je kralj Džajavarman počeo da gradi sisteme jezera i utvrda za vodotokove koji su služili za navodnjavanje. Zahvaljujući tome seljaci su ubirali tri žetve pirinča godišnje. To je zamašno uvećavalo prihode kraljevstva Kmera koje je, isto kao i Kina, imalo od čega da gradi brojne hramove i gradske celine.

Gotovo puna tri veka, između 900. i 1200. godine Kmeri su zidali ovo čudo graditeljstva. Najveći broj građevina nalazi se na prostoru, približno, 25 km od istoka ka zapadu i 8 km od severa ka jugu - mada današnji prostor arheološke celine uključuje i delove koji se pružaju oko 50 km ka severu. Broj hramova i drugih građevina u Angkoru premašuje hiljadu, u šta se ubrajaju i sačuvani i hramovi i ostaci verskih građevina.

U dinastičkom nizu, vladari Kmera smatrali su sebe božanskim izaslanicima. Svaki je gradio hram za sebe posvećen određenom božanstvu sa kojim će se, verovali su, sjediniti posle smrti na zemlji. Ovaj hinduistički način verovanja učinio je da kralj Sujavarman, koji je verovao da će se sjediniti sa bogom Višnuom, izgradi i za današnje pojmove graditeljstva neverovatan hram Angkor Vat kao svoju grobnicu i mesto za molitve.

Međutim, u 13. veku, Kmeri su prihvatili budizam i shvatanje vladara kao božanskih izaslanika je nestalo tako da je i Angkor počeo da stagnira. Radnici su izbegavali da grade za vladare koje nisu doživljavali kao direktne izaslanike neba tako da su građevine, zajedno sa sistemima za navodnjavanje, prepuštene propadanju. Uz to sa severa su sve češće nadirali pljačkaši pustošeći sve na šta su nailazili.

Kineski putopisac Žou Daguan je krajem 13. veka, boraveći na prostoru Angkora, zabeležio postojanje tri grupe vernika. Dominirali su budisti, za koje je Žou zapisao da su obrijanih glava i obučeni u žuto. Drugi su bramani za koje je naveo da rade kao visoki državni činovnici, a treći taoisti za koje je naveo da sa sobom nose malo kamenje istovetno oblikom kao sveto kamenje u hramovima Kine.

Slika svemira

Angkor Vat je građen postavljanjem blokova od peščanika koji su do tog mesta prebacivani mrežom kanala i na licu mesta obrađivani. Blokovi su slagani jedan na drugi a delovi za krovove su klesani sa određenim nagibom što je na kraju omogućilo da se svi prostori prekriju.

Hram je odraz kmerskog shvatanja kosmologije i predstavlja planinu bogova Meru. Na sredini je 5 tornjeva u obliku lotosovih cvetova, što simbolizuje isto toliko planina sveta. Glavni toranj visok je 66 m. Simbolički, zidovi predstavljaju planinske vence a kanali okean. Pristup kanalu je sa istoka i sa zapada, uskom kopnenom vezom.

Posmatran u celini, kompleks svetilišta u osnovi je simbolička slika svemira. Svuda su kanali i građevine. Uže područje hrama Angkor Vata okruženo je vodenim opkopom širokim do dvesta metara i dužine oko 6 km. Ta voda, u svesti drevnih Kmera, simbolizuje praokean.

Do hrama se stiže preko kamenog nasipa, kroz trostruka vrata između zgrada dve bilioteke i velikog rezervoara za vodu. To su građevine, svaka sa tornjem na vrhu, kroz koje se stiže u dvorište u kojem su galerije sa grobnicama. Do središnjeg tornja dolazi se strmim kamenim stepeništem. Posebno su značajni brojni bareljefi koji ispunjavaju zidine hrama a koji sadržajem ilustruju prizore iz hinduističkih epova. Primetan je i broj figurina igračica, od kojih nijedna nije nalik na bilo koju drugu.

Šta je uslovilo pad moći kmerske kraljevine? Prema francuskom istraživaču Žoržu Sedeu, slabljenje je usledilo zbog iscrpljujućih ratova protiv došljaka sa severa i pada kulta vladara. To je onemogućilo vlastima da i dalje organizuje velike javne radove kao što su probijanje i održavanje vodotokova. Pali su prihodi od brojnih berbi pirinča i stanovništvo je bilo dovedeno do ivice gladi. Drugi stručnjaci smatraju da je naglo slabljenje Angkora usledilo posle neke prirodne kataklizme: zemljotresa, poplave ili čak dramatičnih klimatskih promena. Jedno nedavno istraživanja australijskih stručnjaka ukazuju da je verovatno došlo do nedostatka vode, što je bilo posledica prelaska sa toplog perioda ka malom ledenom dobu. Ipak, najveći broj njih smatra da je osnovni uzrok u slabljenju države posle ratova i padu vladajuće religije.

Ovo jedinstveno mesto našlo se na UNESKO-ovoj listi zaštićene svetske baštine a godišnje ga obiđe preko dva miliona posetilaca.