GEOLOGIJA

Pripremio: Nadežda Krstić

Zemljotres u Abrucu

Sredozemlje ne miruje

Za geologe nije čudno što je L'Akvila srušena. Čudno je što su stare crkve širom Abruca tako dugo trajale mada se tu ukrštaju dva tektonska pravca. I kod L'Akvile je, na geotektonskoj karti, ucrtana jedna od zvezdica koje označavaju mesto za moguće razornne zemljotrese

Italijani dugo proučavaju geološke aspekte svog područja i celog Mediterana. U prostoru Sredozemnog mora sudaraju se Afrika i Evropa. Delovi Afrike se odlamaju i posle duže ili kraće ostrvske faze prilepe uz Evropu. Primer je Jadranska ploča koja se podbija pod Alpe.

Osim Sredozemlja postojalo je more Paratetis. Polazilo je od Kaspijske oblasti i išlo preko Crnog mora do Panonske nizije (Panonskog mora).

Dve faze razvoja Sredozemnog mora i Paratetisa. Prva je vreme meota (9,5-7,2 Mg) kad su dva mora bila odvojena a druga je vreme ponta kad su spojena preko Mramornog i Egejskog mora. Tada je južna Evropa bila odvojena od Atlantika, od svetskog Okeana.

Uticaj Paratetisa na Sredozemno more odigrao se tokom ponta, pre 7,2 i 5,2 miliona godina. Tada se voda Paratetisa, sa živim svetom koji ga je naseljavao (danas živi samo u Kaspijskom jezeru) izlila u Mediteran. Kaspibrakični fosili u Sredozemlju nađeni su na ostrvu Egini, kod Atine, u albanskoj Perijadranskoj depresiji, na Korzici i na više mesta u Italiji.

Linije sa zupcima na slici označavaju glavne granice između većih geotektonskih jedinica. Pokreti na ovim linijama su glavni uzroci zemljotresa. Postoji i niz geotektonskih linija nižeg reda, a zemljotresi se mogu događati i na rasedima.

Prostor Abruca je pod uticajem paralelnih pravaca navlačenja pojedinih planinskih zona u centralnim Apeninima. Grad L'Akvila se nalazi na sastavu čela navlaka i veće geotektonske linije duž koje se blokovi povremeno ali u dugim vremenskim periodima kreću intermitentno. Kod L'Akvile je ucrtana zvezdica koja označava žarišta katastrofalnih zemljotresa.

U poprečnom preseku pravci navlačenja u centralnim Apeninima pružaju se prema severoistoku. Uzrok je podbijanje Jadranske ploče (na slici dole označena kosim crticama na desnoj strani, dole) pod Apeninski orogen (planinski sistem) čime je došlo do podizanja.

Seizmotektonska karta Alpskog orogena. Osim zona podvlačenja (subdukcije), označenih zupčastim linijama, sa dve polustrelice označeni su duboki rasedi na kojima se tektonski blokovi smiču u dva suprotna pravca. Tačkasta linija je granica kompresione zone

Čela navlaka su visoko izdignuta. Na njima su izgrađene tvrđave srednjevekovnih gospodara. Primer je San Marino kod koga je čelo navlake veoma visoko. Druga manja tvrđava se nalazi u dolini reke Marećia. Rečna erozija je izvajala plato, skoro u vidu splava. Strane platoa su potpuno vertikalne i nepristupačne, a pristup je moguć samo pored tvrđave. Mlade krečnjačke stene na kojima leže ove dve i druge srednjovekovne italijanske tvrđave, skoro su iste kao na Tašmajdanu, u Beogradu.

Za nas su značajni veliki rasedi koji odsecaju Maloazijsko poluostrvo sa istoka. To su dva kosa raseda, koji se sučeljavaju skoro pod pravim uglom, pa istiskuju Anadoliju prema zapadu. Sa juga potisak ide od Arapske table (posredno od Afričke ploče) a sa severa otpor pruža Stabilna Evropa (uporediti: Planeta 9, 46-47 str.). Najslikovitiji je rasedni snop u severoistočnom uglu Levantskog Sredozemlja, dok se kretanja na drugim linijama mogu meriti samo preciznim instrumentima.

Činjenica je da istiskivanje Maloazijskog poluostrva prema zapadu uzrokuje obdukciju (odlubljivanje) „pokožice“ Zemljine kore i nabiranje tog tankog sloja kroz Bugarsku, južnu Srbiju i Makedoniju, sve do Albanije, prema severu do iznad Niša, ka jugu u Grčku.

Ova kretanja su veoma mlada i pre desetak godina su izazvala zemljotrese u Turskoj kod Adane, baš na rasedu, a kasnije i južno od Carigrada. Naselje kod Carigrada je teško stradalo jer su građevinski radovi bili nekvalitetno obavljeni. Sasvim je drugi slučaj sa Adanom. Novi univerzitet, nove stambene četvrti i velika brana ostali su neporemećeni iako su se visoki spratovi ljuljali. Jedina nova zgrada koja je srušena je hotel. Stari centar, čaršija sa niskim zgradama, dosta je oštećen, kao i vrhovi minareta koji su rotirali od mujezinove terasice naviše.

Nadežda Krstić