MIKOLOGIJA

Pripremio: Ibrahim Hadžić

Mistična vilina kola

Neretko se dešava da ljudi, šetajući livadama i šumama, nailaze na čudne, čak neobjašnjive krugove ili polukrugove u travi. Po narodnom tumačenju, tvorci tih zagonetnih crteža su niko drugi do natprirodna bića - vile - prelepe devojke koje se noću sastaju na pustim mestima i igraju zanosne igre u kolima.

Kao potvrda o vilinskom poreklu krugova svedoče mnogobrojna njihova imena pa se oni, zavisno od kraja, nazivaju vilini krugovi, vilina kola, vrzina kola, veštičja kola, vilinska gumna, rusalska kola, vilojkola itd. Ljudima koji naiđu na ta kola preporučivano je da nikako ne prolaze preko njih a, naročito ako noću zateknu golišave lepotice u igri, da se ni po koju cenu ne hvataju u kolo jer iz njega više neće moći da izađu.

Zanimljivo je da je pojam vilojkolo ušao u važan istorijski dokument, koji je nastao za vreme Berlinskog kongresa (1878), u kojem se u jednom segmentu pominje precizno razgraničenje između država Srbije i Bugarske. U tom dokumentu se kaže da granica na jednom mestu prolazi kroz vilojkolo.

Vilino kolo na livadi

Dva susedna vilina kola

Đurđevače

Drugo tumačenje ovih neobičnih crteža na zemlji pripada svetu naučne fantastike, tj. ufologiji, odnosno onim stručnjacima koji se bave susretima vanzemaljskih sa našom civilizacijom. Dakle, oni tvrde da su ti mistični krugova nastali usled sletanja vanzemaljskih brodova na zemlju. Neretko su u svetu, pa i kod nas, bulevarske novine na senzacionalistički način pisale o ovim pojavama. Čak su se javljali i očevici koji su prepričavali svoje susrete sa svemirskim, letećim tanjirima. Priču su završavali tako što su govorili da je trava na mestu gde su sleteli svemirci dobijala drugu boju, ili je bila spržena od mlaznica letećih brodova.

A šta su zapravo vilina kola?

Pokušajmo ovu neobičnu pojavu da objasnimo definicijom koju donosi Ilustovani rečnik sveta gljiva: vilino kolo je pojava prstenasto raspoređenih plodnih tela gljiva koje se formiraju na periferiji radijalno raširene podzemne micelije (najčešće na pašnjacima i proplancima). Vremenom, kako hife rastu, krugovi se šire.

Mikologija je nedvosmisleno dokazala da tzv. vilina kola potiču od osobenosti prorastanja micelije određenih vrsta gljiva. Naime, kod pojedinih vrsta, pa čak i rodova gljiva, micelija se od centra kružno širi pri čemu se plodna tela javljaju po obodu formirajući pri tom krugove manjeg ili većeg prečnika. Primećeno je da se ti krugovi češće javljaju na otvorenim poljima nego u šumama, mada ni tamo nisu retki. Krugovi su ponekada prekinuti, što se dovodi u vezu sa neravnomernim prorastanjem micelije. Ova kola mogu biti izuzetno stara i do 600 godina, dostižući prečnike i celih 200 m. Ako se zna da se kolo godišnje širi 20 do 30 cm od centra, nije teško izračunati starost pojedinih kola.

Inače, uočen je različit rast trave u kolu. U centru kola i u delu neposredno pored plodnih tela gljiva, trava je bujna i ima zelenu boju. Između tih zona, kao i na samom obodu, trava je povijena a ponekada se i suši jer gusti splet hifa otežava normalan pristup vode do korenja trava. U centralnom delu kruga, gde micelija odumire, nastaje snažno obogaćivanje terena produktima raspadanja i mineralizacije, što stimuliše rast trave. Uz pomoć moćnih enzima, micelija gljiva razlaže organske materije koje se nalaze u podlozi, a mikroorganizmi koji žive u zemlji pretvaraju nastajući amonijak u nitrite, koji biljke koriste i koji im stimuliše rast.

Poznato je oko 60 vrsta gljiva koje rastu u krugovima, i to samo one koje su po načinu ishrane saprobi. Paraziti i simbionti ne rastu u krugovima. Na livadama se najčešće sreću u krugovima vrste Agaricus campestris (poljski šampinjon), Marasmius oreades (vilin karanfilić) i Calocybe gambosa (đurđevača), dok su u šumama česte razne vrste iz familije Trioholomataceae.

U Vukovom Rječniku postoji pojam vilovnjača (vrganj) „a to je velika pečurka, za kakve se govori da rastu na vilinu kolu“.

Za ovu priliku donosimo i fotografiju jednog vilinog kola (koje je zapravo elipsa) čiji je prečnik oko 30 m, koje je staro najmanje 100 godina. Pojava je snimljena na planini Vršine kod Rožaja na mikrolokaciji Čiste strane, na nadmorskoj visini od 1.500 m.

Tekst i snimci: Ibrahim Hadžić