MEDICINA
Pripremio: G.T.
Dr Siniša Rusović Multislajna (multidetektorska) kompjuterska tomografija
Izotopima kroz ljudsko telo
I multislajsna kompjuterska tomografija (MSCT) temelji se na znatno ranije stečenim medicinskim znanjima koja su, pomognuta kompjuterskom tehnologijom, dobila novu dijagnostičku dimenziju. Osnovni principi radiologije ostali su gotovo isti i kod rendgena 21. veka ali, za razliku od klasične radiološke tomografiije, koja je iz ove perspektive gledano slike preseka tela pravila na primitivan način, kompjuterska tomografiija (CT) daje rekonstruisanu sliku niza kompjuterski analiziranih rendgenskih snimaka.
 |
| Dr Siniša Rusović |
Dr Siniša Rusović, radiolog, objašnjava da bitnu razliku između rendgena s početka 20. veka i savremene CT pravi rendgenska cev posebnih karakteristika, koja emituje vrlo uzak snop rendgenskih zraka, dok su iz klasične rendgenske cevi X-zraci išli divergentno, na sve strane. Tanki rendgenski snopovi obuhvataju samo jednu tačku ili mali region, ali kad se izvor X-zraka pokreće i “hvata” više tačaka jednu za drugom, to je već složeno slikanje, “skeniranje”. Pri prolasku kroz telo, rendgenski zraci bivaju različito apsorbovani od različitih tkiva, a kad tako delimično apsorbovani zraci padnu na detektor, oni daju odgovarajuće električne signale. Zahvaljujući računarskoj tehnologiji - kompjuteru koji “prepoznaje” intenzitet i slabljenje rendgenskih zraka, koji prikuplja i obrađuje električne signale - nastaje rekonstruisana slika, tomogram. Ona je rezultat informacija prikupljenih nizovima detektora koji prilikom CT pregleda rotiraju oko pacijenta.
Dijagnostikovanje srčanih oboljenja
BITLSI I NOBELOVA NAGRADA
Početak razvoja CT skenera vezuje se za elektronsku i muzičku kompaniju EMI, za koju neki tvrde da je medicinska istraživanja finansirala profitima koje je do-nosila slavna britanska pop grupa Bitls. Istraživanja su sprovođena i u Australiji, Južnoj Africi i Americi, ali su Godfri Haunsfild (šef medicinskog istraživač-kog odeljenja u EMI) i neurohirurg Džejms Ambrouz bili prvi koji su skenirali jednog pacijenta, u Atkinson Morli bolnici u Vimbldonu, oktobra 1971. Naredne go-dine, EMI je obezbedio ugovore za gradnju pet skenera za Veliku Britaniju i SAD, a uskoro su se pojavili i whole-body skeneri (za čitavo telo). Sada se slajsovi (režnjevi ili preseci) mogu gledati u kratkom vremenu, jedan za drugim, tako da lekari čak mogu da posmatraju medicinsku proceduru dok je izvode unutar tela. Zajedno sa američkim fizičarem južnoafričkog porekla Alanom Kormakom, Ha-unsfild je 1979. godine dobio Nobelovu nagradu za medicinu, za pionirski rad u primeni kompjuterske tehnike na rendgensko ispitivanje ljudskog tela. Zanimljivo je da Kormak, koji je prvi teoretski analizirao mogućnost razvoja radioloških poprečnih preseka bioloških sistema, i Haunsfild, koji je razvio matematičku osnovu za tehnike kompjuterizovane tomografije, nikad nisu sarađivali niti su se uopšte poznavali. |
Sve do pojave multislajsnih CT skenera, razvoj kompjuterske tomografije bio je vezan za razvoj elektronike, pre svega računarske, koja je i pružila mogućnost da se radi veliki broj obrada podataka u kratkom vremenu i da se na taj načine rekonstruiše slika.
Prvi, monoslajsni skeneri davali su samo jedan presek i bili su vrlo spori, jer se svaka sledeća slika preseka pravila pomeranjem pacijenta. Pokretni organi, kao što su pluća, creva i srce, tada su pravili velike smetnje pri slikanju. Postupak je ubrzala takozvana spiralna tehnologija (pacijent se kreće u jednom, a skener oko njega rotira u suprotnom smeru), skrativši ga na svega nekoliko sekundi.
Razvoj kontrasta je značajno doprineo kvalitetu skenerske dijagnostike. S početka su korišćeni jonski kontrasti koji su imali dosta neželjenih delovanja (alergijskih i pseudoalergijskih reakcija) pa je njihova upotreba bila vrlo restriktivna. Kasnije, sa razvojem farmaceutske industrije, pojavljuju se savremena nejonska kontrastna sredstva koja imaju minorna neželjena dejstva. Sve u svemu, elektronika i farmaceutika su dovele do velikog napretka kompjuterske tomografije, a jedan od primera za to je već potpuno rutinska neinvazivna angiogarafija - kompletan pregled krvnih sudova za samo par sekundi.
Skener je svojom pojavom napravio revoluciju u dijagnostici oboljenja centralnog nervnog sistema, mozga pre svega, i to je prva njegova primena, podseća dr Rusović, baš u vreme kad su klasične kraniološke metode nudile samo kraniogram i nekoliko kontrastnih snimanja za angiografiju glave. Štaviše, sa razvojem spiralnog skenera se mislilo da je dostignut vrhunac medicinskog imidžinga. Skenersku tehnologiju je, međutim, ozbiljno uzdrmala pojava magnetne rezonancije (MR), koja se pokazala suverenom za pregled mozga, oboljenja parenhima mozga, kičmene moždine, diskusa... Tek sa pojavom četvoroslajsnog - prvog višeslajsnog skenera - naslutilo se da će doći do pomaka u toj tehnologiji, a njen dalji razvoj je usmeren ka dijagnostikovanju srčanih oboljenja, odnosno ka oblasti u kojoj se MR pokazala medicinski insuficijentnom.
 Klasična dijagnostika koronarne bolesti koristila je nekomforne invazivne metode koje su nosile određene rizike. Prve ideje da se stanje koronarnih arterija prati na skeneru pojavile su se sa razvojem četvoroslajsnog CT-a. Istina, i te slike su bile maglovite i teško upotrebljive zbog skenerskih rotacija koje su još bile relativno spore za slikanje jednog pokretnog organa. Pa i 16-slajsni CT je bio spor za slikanje srca, ali je on ipak nagovestio da će dalji tehnološki razvoj i brže rotacije, CT imidžingu pružiti mogućnost sinhronizacije sa otkucajima srca na EKG-u, što je uslov da se krvni sud, odnosno srce jasnije prikaže. Dr Rusović ističe da je kompjuterska tomografija 16-slajsnim skenerom sasvim dovoljna za primenu u različitim oblastima medi-cine, čak i za komplikovane preglede kao što su angiografije nogu, glave, karotida ili aorte, ali da je 64-slajsni CT skener superiorniji u dijagnostici srčanih oboljenja.
Kao ograničenje za primenu kompjuterske tomografije u kardiologiji, dr Rusović navodi neophodnost da pacijent bude u sinusnom ritmu (pravilan rad srca sa idealnim otkucajima od oko 65 u minutu), što isključuje pregled pacijenata sa aritmijama i većim srčanim frekvencijama, iznad 80 otkucaja u minutu. Reč je o tome da CT skener mora da radi sinhronizovano sa elektrokardiogramom (sa r-zubcem na EKG) kako bi “slikao” preseke uvek u istoj srčanoj fazi, i što omogućava da se kasnijim spajanjem tih pojedinačnih slika dobije neprekinut tomogram kompletnog krvnog suda. Ovaj problem u potpunosti rešava 320-slajsni skener (sa 320 redova detektora), koji u jednoj rotaciji “pokriva” celo srce te nema potrebe za “lepljenjem” slika, ali ga u našoj zemlji još nema. I sićušni krvi sudovi, veličine 2-3 mm, takođe predstavljaju problem za CT skener, koji inače savršeno pokazuje početne i srednje delove arterija.
Prednosti i rizici
Suštinsku prednost kompjuterske tomografije - izbegavanje invazivnih i rizičnih koronarografija - dr Rusović ilustruje uz pomoć statističkih podataka. U našoj zemlji, i u svetu, oko 30 odsto koronarografija ima normalan nalaz, što znači da 30 odsto pacijenata prolazi kroz nepotrebnu invazivnu dijagnostiku; u Srbiji se prosečno godišnje obavi od 15 do 20 hiljada takvih procedura, što znači da pet do šest i po hiljada ljudi nepotrebno trpi vrlo neprijatne dijagnostičke metode. A kad se uzme u obzir podatak da se na svakih hiljadu koronarografija dogodi i jedna ozbiljna komplikacija, to znači da pet do šest ljudi nepotrebno bude izloženo riziku i eventualnim teškim komplikacijama zdravlja. Ako jedan aparat sačuva pet ljudskih života, zaključuje dr Rusović, i to živote zdravih ljudi, onda je njegova svrsishodnost nesumnjiva. Postoji, međutim, i onaj rizik koji sobom nosi sama CT tehnologija. reč je o rendgenskom zračenju, koje je u savremenih mašina svedeno na najmanju moguću meru (između ostalog i maksimalnim skraćenjem pregleda), ali je opet značajno jer se uvećava sa površinom skeniranog dela tela i akumulira sa svakim sledećim skeniranjem. Iz tog ugla gledano, CT skener je idealan kad treba isključiti postojanje koronarne bolesti, dakle kad se pretpostavlja da je pacijent najverovatnije zdrav, jer koronarografija u takvom slučaju predstavlja izlaganje većem riziku od kratkotrajnog izlaganja rendgenskom zračenju. Kompjuterska tomografija je dobro rešenje i za praćenje stanja operisanih bolesnika, bolesnika koji često imaju bolne senzacije u grudnom košu slične koronarnim, pacijenata sa bajpasevima kod kojih je bezbednije proveravati prohodnost graftova uz pomoć skenera nego koronarografijom.
Kad je reč o štetnosti rendgenskog zračenja, dr Rusović podseća na činjenicu da lekar u svakom pojedinačnom slučaju neprestano odmerava odnos između dijagnostičke koristi i neželjenih efekata zračenja, između onoga što se tom procedurom gubi i dobija - ako pacijent ima prehladu, svakako neće biti upućen na skeniranje sinusa jer bi to značilo da se pacijent sa benignim oboljenjem nepotrebno izlaže zračenju. Ali ako postoji sumnja da se iza neprestanih glavobolja krije tumor, ne treba odugovlačiti sa CT pregledom.
G.T.
KAKO RADI CT SKENER?
Pri pregledu kompjuterizovanom tomografijom, pacijent se nalazi na ležaju koji prolazi kroz skener. Rendgenski zraci šalju se kroz telo pacijenta od izvora (rendgenske cevi), ka detektorima poređanim u obliku prstena. Telesna tkiva pri tom apsorbuju različite količine rendgenske energije, u zavisnosti od svoje gustine. Izvor X-zraka rotira oko tela, a detektori prikupljaju informacije koje će biti upućene kompjuteru. Računar obavlja na desetine hiljada proračuna koji prikupljene podatke pretvaraju u sliku jednog telesnog režnja koja se može posmatrati na monitoru ili preneti na film. Budući da je digitalna, slika se može i rotirati, bojiti, a slajsovi se mogu kombinovati tako da se dobije i trodimenzionalan prikaz.
ZRAČENJE
Absorbovana doza zračenja koju bolesnik primi izražava se kao količina primljene (absorbovane) energije na masu tkiva. Jedinica kojom se ona izražava jeste grej - jedan grej je apsorpcija jednog džula radijacije energije od strane jednog kilograma materije.
Apsorbovane doze su vrlo različite jer zavise od površine dela tela koji se pregleda, vremena izloženosti i broja primljenih doza. Ovo treće komplikuje činjenica da kod nas ne postoji evidencija koliko je pacijent tokom života ozračen - koliko je puta u životu snimio pluća, imao whole body skeniranja i slično. Veliki je problem i to što mnogi ljudi sami finansiraju svoje lečenje, pri čemu najčešće sami postavljaju indikacije, pa bi u tom smislu bilo vrlo korisno, smatra dr Rusović, uvođenje evidencije o ukupno primljenom zračenju.
|
