MEDICINA

ginekolog dr Ljubica Presetnik

4D ultrazvučna dijagnostika
Tri dimenzije, u realnom vremenu

Za razliku od mlađih metoda medicinskog imidžinga koje su se uglavnom naglo pojavljivale i donosile fantastične dijagnostičke promene, ultrazvučna dijagnostika se razvijala postepeno, nalazećI primenu u svim granama medicine. Sa malim ali vrlo korisnim rezultatima eksperimentalno je korišćena već pedesetih i šezdesetih godina prošlog veka, pre svega u opstetriciji i kardiologiji. Za pregled fetusa u majčinoj utrobi bili su dragoceni i minimalni podaci koje je ultrazvuk tada obezbeđivao, da bi sedamdesetih bio uveden u medicinske udžbenike kao tehnika za praćenje visoko rizičnih trudnoća. Kardiologija je, zahvaljući ultrazvuku, dobila sliku srca i njegovih zidova, ali i njihovog pomeranja, da bi kasnije, pojavom sondi koje na vrhu imaju ultrazvučnu aparaturu, ultrazvuk našao primenu i u angiologiju (analiza arterijskog plaka). Njegova široka medicinska primena počela je sredinom sedamdesetih, pojavom takozvane sive skale, odnosno sa mogućnošću da svaki registrovani ultrazvučni odjek može da se predstavi ne samo po mestu nego i po jačini, što se obeležava nijansama sivog. Sa tom značajnom novinom raste interesovanje za ultrazvuk u svim granama medicine.

ginekolog dr Ljubica Presetnik

Potpuno neškodljiv za pacijenta, primenjiv bez ikakve posebne pripreme, jeftiniji od drugih imidžing tehnika i u nabavci i u eksploataciji, ultrazvuk je uz laboratorijske analize danas postao metoda kojom obično započinju dijagnostička ispitivanja, ali se koristi i terapijski (dopremanje leka do ciljanog tkiva ili organa, lečenja povreda u fizioterapiji) i vrlo je koristan za punkcije (uvođenje igle u telo, do nekog patološkog supstrata ili materijala koji treba da se evakuiše). Štaviše, uz široku medicinsku primenu je konstantno usavršavan, što mu je omogućilo da izdrži ozbiljnu konkurenciju “skenera” (kompjuterske tomografije) i “magneta” (magnetne rezonance), i očuva svoje suvereno mesto u opstetriciji. Može se čak reći da je, pojavom dinamičkih ultrazvučnih 3D i 4D aparata - ovaj drugi ima i vremensku, “real time” konstantu - ultrazvučna dijagnostika dobila posebnu kulturološko-psihološku ulogu, kao benevolentna medicinska tehnika koja budućim roditeljima pruža priliku da vide i ponesu kući već dosta jasnu sliku svog deteta iako je ono još u utrobi majke.

Govoreći o praktičnoj primeni 4D ultrazvučne dijagnostike koju koristi više godina, ginekolog dr Ljubica Presetnik ističe da ona zasad ne daje spektakularno nove podatke o zdravlju ploda, ali da ima i svoje prednosti. Jedna od njih je dobra morfološka slika fetusa na kojoj se, na primer, bolje može videti “zečja usna” ili neka druga spoljašnja promena, ali je posebno spektakularno to što se uz pomoć 4D može pratiti mimika i raspoloženje ploda, što je važno za eventualno tumačenje njegovog psihološkog profila. I ranije su ultrazvukom mogli biti detektovani pokreti ploda, ali ne i njegova emocionalna stanja, osmeh ili mrštenje i ljutnja. Za buduće roditelje, a i za druge članove porodice, to ima posebnu emotivnu vrednost, jer tako ostvaruju bliskiji kontakt sa nerođenim detetom. 4D ultrazvučni snimak se, tokom pregleda memoriše na CD tako da porodica i kod kuće može da se “druži” sa be bom koju očekuje. U medicinskom smislu CD zapis je koristan zbog toga što lekar i naknadno, bez ponovnog pregleda fetusa u majčinoj utrobi, može da posmatra uočenu morfološku promenu i na osnovu toga odlučuje o daljim medicinskim postupcima.

4D ultrazvučna tehnika je u svojoj osnovi, kako dodaje dr Presetnik, zapravo dobro poznati dvodimenzionalni, odnosno trodimenzionalni sonogram koji daje najdragocenije podatke o zdravlju fetusa, s tim što u 4D opciji, za koju na ultrazvučnom aparatu postoji i posebna ultrazvučna sonda, kompjuterski softver obrađuje više zabeleženih “slajsova” i od njih u manje-više realnom vremenu stvara vrlo plastičnu, “animiranu” sliku. Zato se, obično, prvo obavi klasičan specijalistički 2D ultrazvučni pregled, a potom se pređe na 4D opciju koja roditeljima pruža poseban doživljaj - pogled na prepoznatljivo lice i trenutno raspoloženje nerođenog deteta. Dr Presetnik, međutim, napominje da je nephodan uslov za dobar 4D prikaz dovoljna količina plodove vode, te se u praksi često događa da pregled počne s idejom da se uradi i 4D pregled, ali se kasnije ispostavi da nema uslova za to.

Dr Presetnik zaključuje da u prenatalnoj dijagnostici ekspertski ultrazvuk, koji se radi u 2D tehnici, i dalje ima prednost nad 4D, ali veruje da će tehničkotehnološke inovacije u bliskoj budućnosti omogućiti da i 4D tehnika pruži više medicinski vrednih podataka.

DALJI RAZVOJ ULTRAZVUČNE TEHNOLOGIJE

Razvoj ultrazvučnih aparata odvija se u dva pravca, za primenu u ehokardiografija i u radiologiji (ginekološka, urološka i periferno-vaskularna dijagnostika). Obema grupama je, prema rečima Vladimira Zukovića, predstavnika proizvođača Toshibe, zajednički razvoj 4D sondi i odgovarajućeg hardvera i softvera.4D sonde se uglavnom koriste u akušerstvu, radi atraktivnog prikaza glave fetusa i nekih kliničkih prednosti, ali i za vaskularni prikaz plakova u više dimenzija, bolje prostorno prikazivanje srčane hemodinamike, stečenih i urođenih srčanih mana, a postoje i vaginalne 4D sonde... U radiološkoj ultrazvučnoj dijagnostici kontrastna sredstva nalaze sve širu primenu tako de će, u bližoj budućnosti, pregled jetre kod ozbiljnih sumnji na promene biti nezamisliv bez kontrasta. Pojavili su se novi načini formiranja mlaza ultrazvuka i obrade slike, nove vrste kolor doplera; sonde imaju sve više različitih frekvencija, a gotovo svi moderni aparati ne rade više sa osnovnim frekvencijama već sa harmonijskim učestanostima koje se realizuju preko supstrakcije pulseva i filtera. Predstavnik Toshibe dodaje da je u kardiologiji težište na proceni samog miokarda, njegovog elasticiteta, proceni regionalne i globalne pokretljivosti, merenju dijastolnog protoka u pojedinim segmentima koronarnih arterija i, naravno, razvoju što bolje 2D slike, kolor doplera i ostalih već dugo primenjivanih tehnika.

KAKO RADI ULTRAZVUČNI APARAT

Ultrazvuk je, u najkraćem, tehnologija koja uz pomoć visoko-frekventnog zvuka daje slike telesnih organa na kompjuterskom ekranu. Ultrazvučni aparat (može biti i prenosiv) proizvodi zvuk frekvencije iznad dometa ljudskog uha; zvučni talasi se emituju iz transmitera-risivera i prodiru u ljudsko telo; kad naiđu na različita tkiva, odzvanjaju različitim ehom (gušća tkiva imaju jači eho). Isti uređaj prima povratne signale i šalje ih u kompjuter, a analiza tih podataka na monitoru daje ultrazvučnu sliku - sonogram. Ultrazvuk inače ima vrlo slabu prodornost i vazduh je za njega potpuna barijera. Upravo zato se pri ultrazvučnom pregledu koža pacijenta maže gelom kako bi se uspostavio bolji kontakt sonde i ljudskog tela. Kost je takođe ultrazvučna barijera, te se iza vazduha (u crevima, na primer) ili iza kosti, ultrazvukom ništa ne može videti, ali je njegova prednost u tome što se manipulacijom sondom može prići određenom organu ili zaći iza njega, te je i položaj tela pacijenta od pomoći pri pregledu. Ultrazvukom se najbolje detektuje voda - otuda i njegova nezamenjivo vredna primena u praćenju trudnoće, a ta osobina ultrazvuk kvalifikuje i za detektovanje vode tamo gde ne bi trebalo da je bude (u plućima ili trbuhu), jer otkriva i najmanju količinu slobodne tečnosti.