RAKETNO MODELARSTVO

Pripremio: Goran Timotijević

PRVI KORAK KA SVEMIRU

Kao deo porodice vazduhoplovnih sportova, raketno modelarstvo je sportsko - tehnička disciplina . Sportska - pošto , po pravilima , za tri starta na takmičenjima postoji logućnost korišćenja samo dva modela a neophodno je vratiti bar jedan od dva koja su lansirana . Koliko je to teško , govori podatak da neki modeli lete i po nekoliko kilometara od startnog mesta. Tehnička - takmičari sami prave svoje modele, što ovaj sport čini još zanimljivijim .

Koriste se lako dostupni materijali (papir, razne folije, karton, celofan, plastič-ne folije, razne vrste lepka) a, u posled-nje vreme, i epoksi smola, stirodur, stiropor i sve za šta se smatra da se može primeniti za izradu modela. Jedino se ne koristi metal pošto pravila takmičenja nalažu da modeli moraju biti bezbedni za takmičare i posmatrače. Iz istog razloga i modelarski raketni motori se prave (to rade specijalizovani proizvođači uz sve mere zaštite od eksplozije) od papirnih čaura punjenih barutom ili nekim kompozitnim smešama. Motori liče na petarde ali sagorevanje goriva ne daje eksploziju već kroz mlaznicu na jednom kraju daje potisak i tako model leti.

U ovom sportu postoje kategorije koje bliže određuju vrstu i tip raketnog modela. Evo samo nekoliko primera:

-S-1 su modeli za postizanje visina (S je oznaka za taj sport, od SPACE, po klasifikaciji FAI, Međunarodne vazduhoplovne federacije, kojoj pripada čitava porodica vazduhoplovnih sportova). Cilj je postići što veću visinu sa modelima, koji mogu biti jednostepeni i dvostepeni. Svi takmičari koriste istu snagu motora.

S-3 su modeli koji se spuštaju padobranom.

S-6 se koriste za spuštanje trake ili strimere kada se meri vreme koje model provede u vazduhu.

S-9 je kategorija koja za spuštanje modela kristi rotore ili, popularno, žirokopter. Tehnički, ovo je veoma složena kategorija.

S-4 su raketoplani - letelice između aviona i rakete. Mala jedrilica poleće kao raketa a onda nastavlja da leti kao avion.

S-8 je raketoplan, znatno većih dimenzija nego S-4. Lansira se kao raketa. Kada motor potroši gorivo leti kao jedrilica koju takmičar kontroliše (upravlja) preko radiostanice i posle propisanog vremena, mora precizno da sleti na cilj.

- S-7 je “kraljica” modelarstva jer zahteva multidisciplinaran pristup izradi To su replike pravih raketa urađene u određenoj (preciznoj) razmeri u odnosu na pravi model ofarbane istom šemom boja sa velikim broj , em detalja svim pripadajućim oznakama reklamnim , i drugim natpisima i koji na kr , aju moraju da polete i dočaraju (simuliraju) let originala po kojem su rađeni

Takmičenja se održavaju na sportskim aerodromima i drugim pogodnim terenima, gde nema šume blizu lansirne rampe, da bi tak'mičarii sudije mogli da prate let modela Ciklus svetskih i evropskih prvenstava je dvogodišnji Ove godine Svetsko prvenstvo održano je u španiji a iduće godine Evropsko će biti u Srbiji Svetski kupovi se održavaju svake godine; to su individualna takmičenja za razliku od svetskih i evropskih prvenstava gde nastupaju reprezentacije država Svaka zemlja članica FAI ima mogućnost da organizuje dva svetska kupa u jednoj kalendarskoj godini pa tako i Srbija ima Sirmium kup u Sremskoj Mitrovici i Beograd kup u Beogradu,

Prvo međunarodno takmičenje održano je 1964 godine između Poljske i Čehoslovačke a prvo zvanično FAI takmičenje 1966 godine u da našnjoj Slovačkoj, uz učešće takmičara iz 6 zemalja. Prvo svetsk'o prvenstvo u raketnom modelarstvu održano je u Vršcu (Srbija tada Jugoslavija) Ove godine je 17 po redu u Leidi (Španija) Naši takmičari dosad su na prvenstvima i kupovima redovno osvajali medalje.

Goran Timotijević

Dva bela miša

“Razvoj modelarstva je potekao od želje čoveka za letenjem i dostizanjem visina. Razvojem raketne tehnike, astronautike i prvim čovekovim korakom u svemir i na Mesec, podstaknuta je želja mladih da u okviru svojih mogućnosti izrađuju modele raketa.Prvo poletanje modela sa raketnim motorom na našim prostorima je zabeleženo 1928. godine u Beograd. Mladi student mašinstva, Zlatko Bisail konstruisao je model RMF 1 i uspešno ga lansirao na obali Dunava preletevši 300 m sa početnom brzinom oko 150 km/čas. Drugim modelom RMF2 je zadivio novinare 15. juna 1928. godine što su ovekovečili časopisi po celoj Evropi i SAD, da bi 19. jula 1928. godine novim modelom rakete RMF 3 lansirao i prve putnike dva bela miša.Raketno modelarstvo počelo je 1957. godine u SAD, kada su Hari Stajn, raketni inženjer iz Nju Meksika, i Orvil Karlajl, obućar iz Nebraske, konstruisali i lansirali prvi raketni model. Iste godine održano je prvo javno takmičenje u SAD i formirano Nacionalno udruženje raketnih modelara SAD. Iste godine je počelo i raketno modelarstvo u SSSR, a naredne i u Jugoslaviji. Godine 1958. započela je prva serijska proizvodnja modelarskih raketnih motora po određenim pravilima i propisima i proizvodnja kompleta što je omogućilo širu upotrebu modela raketa iz kompleta i sigurno lansiranje.Zahvaljujući ovim pravilima i propisima i proširivanjem raketnog modelarstva u Evropu 60-tih godina, Svetska vazduhoplovna federacija (FAI), 1962. godine prihvata ovu granu sporta kao još jednu granu vazduhoplovstva i svojim pravilnicima svodi mere sigurnosti na maksimum, tako da danas nema povreda pri bavljenju raketnim modelarstvom.”(Andrija Dučak, naš istaknuti sportista selektor pedagog, svetski prvak i svetski rekorder)