BOTANIKA

Pripremio: Marko Nestorović

Mirišljava opasnost

Kada se govori o alergenima prisutnim u atmosferi koja nas okružuje, najčešće se misli na alergene organskog porekla, kao što su : poleni biljaka, spore gljiva, otpaci insekata i grinja, životinjske dlake, alge, itd. U atmosferi su prisutni i aerozagađivači, otpadni gasovi industrije, izduvni gasovi automobila, čađ i prašina.

Prema podacima Svetske zdravstvene organizacije, procenat osoba sa alergijskim manifestacijama na polene, u poslednjih dvadesetak godina, naglo se povećava usled uzajamnog delovanja oslabljenog polena u vreme cvetanja biljaka sa aerozagađivačima.

Preosetljivost na prisustvo polena, cvetnog praha u vazduhu, poznata je od davnina. Persijski vojskovođa Hinij je, pre oko 2500 godina, prilikom iskrcavanja na grčku obalu, dobio napad kašlja i kijanja, najverovatnije zbog masovnog cvetanja neke mediteranske biljke. Galen je prvi opisao pojavu alergije na polene oko 120. godine naše ere, sledećim rečima : “ Postoje ljudi koji u prisustvu nekog cveća dobijaju napad kašlja i kijanja ”.

Poleni biljaka ulaze u sastav vazduha kao komponenta organskog porekla. U periodu vegetacije, počev od sredine februara do kraja oktobra, odnosno do prvih jesenjih mrazeva, u vazduhu se nalazi obilje polena raznih biljaka. Na broj i sastav polenovih zrna utiču : klima, sastav flore, meteorološke prilike i pojedini hemijski faktori.

Najpoznatije alergene biljke su : ambrozija, mečja leska, bela vrba, maljava breza, crna topla, platan, lipa, engleski ljulj, ježevica, bokvica, popino prase, zelje, pelin, pšenica, kukuruz, raž, orah, tuja, čempres, brest, javor, iva, jasen, grab, hrast, beli bor, dud, bukva, konoplja, kopriva, pepeljuga, i dr. Polen svake biljne vrste je potencijalni alergen jer su njegovi proteini strani organizmu. Pacijent koji je osetljiv na jednu vrstu polena, obično je alergičan i na druge vrste. Biti alergičan znači biti izuzetno osetljiv na jednu ili više materija. To mogu da budu : hrana, hemikalije, lekovi, kućna prašina, čestice koje otpadaju sa domaćih životinja, poleni biljaka... Smatra se da u pojavi alergije presudnu ulogu imaju geni, a da stres ( uzbuđenje, strah, ljutina, zabrinutost ) najverovatnije pojačava alergijski napad. Alergena svojstva polena potiču od hemijskih jedinjenja koja se nalaze na površini i unutar samog polenovog zrna. Na primer, kod polena roda Ambrosia utvrđeno je 6 alergenih proteina.

Šta se događa u organizmu kada neko ima alergiju? Antigeni iz polenovog zrna se rastvaraju na sluznici organizma sa kojima dođu u kontakt i to pokreće delovanje imunog sistema. Smatra se da, kada dospe u organizam, alergen podstiče ćelije da stvaraju antitela. Kada je u pitanju alergija, dolazi do neželjenih reakcija. Pri reakciji alergične materije sa antitelima čije je stvaranje izazvala, u organizmu se oslobađa histamin. Histamin, delujući na krvne sudove i pluća, izaziva alergične reakcije. Ranije se verovalo da poleni deluju samo mehanički, reljefom omotača, svojim bodljicama i drugim, ali je dokazano da antigenu moć polena predstavlja kompleks antigena na koji organizam odgovara antitelima.

Polen se obrazuje u polenovim kesicama. Stvaranje polenovih zrna počinje znatno pre otvaranja cvetnih pupoljaka. Količina polena koja se obrazuje zavisi u prvom redu od vrste, odnosno hibrida, i spoljnih činilaca. Biološka funkcija polena je oplođenje. Polen se može prenositi životinjama ( insekti, ptice ), vetrom i vodom. Detaljni podaci o sadržaju i koncentraciji polena u vazduhu mogu se dobiti kod Republičke agencije za zaštitu životne sredine u Beogradu. Na website - u ove agencije može se naći i kalendar alergenih biljaka http:/www.sepa.sr.gov.yu/slike/grafikon.jpg i foto - album alergenih biljaka http://www.sepa.sr.gov.yu/index. Kalendar alergenih biljaka izrađen je u skladu sa standardima Međunarodne asocijacije za aerobiologiju. Detaljni podaci o sadržaju polena u vazduhu mogu se dobiti i kod Laboratorije za palinologiju Departmana za iologiju i ekologiju u Novom Sadu (www.nspolen.com).

Marko Nestorović