SIMBOLI

Pripremio: Oliver Klajn

Sveti “Žbun”

Sedmokraki svećnjak, menora, drevni je simbol jevrejskog naroda. Simbolizuje žbun koji je goreo na planini Horeb (Sinaj) - ali nije izgoreo. O tome se govori u biblijskoj Drugoj knjizi Mojsijevoj, poznatoj i kao Knjiga izlaska, gde piše da je Bog naredio Mojsiju da izvede Jevreje iz Egipta prema Obećanoj zemlji. U Knjizi se daju uputstva za pravljenje menore u hramu koja je Bog preneo Mojsiju

Poznati jevrejski istoričar iz 1. veka nove ere, Josif Flavije daje opis drevnih prilika, što omogućava da se bar delimično rekonstruišu dešavanja vezana za ovaj sveti predmet. Posle izbijanja velikog ustanka u Judeji 66. godine, rimski car Neron imenovao je budućeg cara Vespazijana da uguši pobunu. Uskoro mu se pridružio njegov sin Tit.

Tit je pokorio Gamalu, glavno uporište pobunjenika na Golanskoj visoravni, i mesto Tariheje, koje mnogi identifikuju sa poznatijom Magdalom. O tim pobedama svedoči Gaj Svetonije Trankvil u svom delu „O životima dvanaest careva“. Severni deo Judeje i čitava obala potpale su pod vlast rimske vojske, do 68. godine. Tit je vešto koristio sukobe i podele među Jevrejima. U takvim okolnostima, otpočela je opsada Jerusalima, 70. godine. Tit je sa četiri legije opkolio grad, ne libeći se da primeni taktiku izgladnjivanja stanovništva u gradu gde su rezerve hrane i vode bile ograničene. Pošto su porušili sva tri zida koja su okruživala Jerusalim, bez mnogo muka došli su do hrama.

Nije jasno da li je hram uništen po Titovom naređenju ili sticajem nesrećnih okolnosti. Na povratku u Rim, dočekan je trijumfalno. U koloni su, pored ostalog, nošeni predmeti oteti iz Jerusalimskog hrama, među kojima su najvažniji bili menora i Petoknjižje. Ta scena je prikazana na poznatom Titovom slavoluku, na ulazu u rimski Forum.

U Rimu, menora je stajala na Vespazijanovom forumu, koji je nazivan i Hram mira. Ovu svetinju preoteli su Vizigoti, 410. godine, kada je njihov kralj Alarik zauzeo i opljačkao Rim. Vandali su, 455. godine, predvođenikraljem Gizerikom, opustošili Rim i Hram mira i odneli menoru u svoju prestonicu Kartaginu. Vizantijski vojskovođa Velizar je, 534. godine, sa vojskom odneo menoru i ostale svete predmete iz hrama, i iz Kartagine prebacio ih u Konstantinopolj. Menoru su nosili vojnici u Velizarovoj trijumfalnoj povorci u Konstantinopolju, o čemu svedoči Prokopije iz Cezareje, vizantijski istoričar iz 6. veka.

Menora se izvesno vreme nalazila i u dvorskom kompleksu vizantijskih careva. Potom je neku Jevrejin, blizak vladajućim krugovima, upozorio da su, navodno, Zapadno rimsko carstvo i Vandali doživeli propast upravo zato što su u njihovim prestonicama držani sveti predmeti judaizma. Moderna istoriografija se nikako ne bi složila sa ovakvim tumačenjem uzroka propasti Rimskog carstva i države Vandala, ali je to izgleda bilo dovoljno da ubedi Vizantince da menoru i druge relikvije vrate u Svetu zemlju. Dalji tok događaja nije utvrđen. Pretpostavlja se da je menora završila na jednom hrišćanskom svetom mestu u Jerusalimu, po naređenju cara Justinijana.

Iste svetinje su iz Jerusalima, prema drugom mišljenju, opljačkali Persijanci 614. godine. Zastupnici ove teze prenebregavaju činjenicu da su Persijanci tada bili saveznici Jevreja, kojih je i u to vreme bilo u pozamašnom broju na području Izraela. Svakako da je ondašnjoj jevrejskoj populaciji najveća aspiracija bila da dođe do svojih svetinja. Menora se verovatno nalazila u riznici jedne jerusalimske crkve. Tu su je čuvari riznice zakopali ili na drugi način sakrili da ne bi pala u ruke Persijancima. Isto je učinjeno i sa drugim predmetima iz Drugog hrama. Crkva u kojoj je navodno bila menora stradala je u zemljotresu, koji je pogodio to područje u 8. veku. Crkva se nalazila blizu Brda hrama, gde su se nalazila dva jevrejska svetilišta. Otuda pojedini stručnjaci veruju da, ispod ruševina te crkve, treba tragati za menorom i drugim svetim predmetima. Posle Šestodnevnog rata, koji je vođen između Izraelaca i Arapa 1967. godine, na tom mestu su otpočela arheološka iskopavanja, ali do danas nije pronađeno ništa što je vezano za Drugi hram.

Menoru pominje i Konstantin Porfirogenit, vizantijski car iz 10. veka. On navodi da se menora nalazila u carskoj palati i da je paljena kada su prolazile praznične povorke. U jednom spisu iz 7. veka navodi se da su neki predmeti iz hrama bili u biblioteci koju je izgradio rimski car Julijan Apostat, u sklopu dvorskog kompleksa. Postoji mogućnost da su to dve menore koje je odneo Tit. Moguće je stoga da su dve menore bile i u Kartagini kad su bile u posedu Vandala, da bi potom došle u Konstantinopolj. Ima istoričara koji smatraju da je Justinijan jednu poslao u Jerusalim a drugu zadržao za sebe. Otud prepostavka da su tu drugu u Konstantinopolju odneli krstaši i Venecijanci, 1204. godine. Prema ovoj hipotezi, svi predmeti od zlata, oteti tada iz Konstantinopolja bili su pretopljeni - a među njima i menora.

Oliver Klajn