ARHITEKTURA

Pripremio: Arh. Branislava Rogić

Na zapadnom delu Pirinejskog poluostrva je jedna od najstarijih zemalja Evrope - Portugalija. Istorija ove zemlje, koja je imala periode velikog bogatstva i periode siromaštva, puna preokreta, uticala je na raznovrsnost stilova starih građevina velike arhitektonske i umetničke vrednosti. Najznačajniji arhitektonski spomenici potiču iz 16. veka, kada su i nastale originalne građevine kao kombinacija gotske tradicije s renesansnim stilom i islamskim dekorativnim motivima. Od druge polovine 16. do sredine 17. veka, Portugalija je u sastavnom delu Španije pa umetnička originalnost i produktivnost stagniraju. Do ponovnog procvata dolazi u 18. veku.

Po arhitekturi, ono što izdvaja ovu od drugih evropskih zemalja jeste bogatstvo dekoracije objekata sa raznovrsnim fajansovim keramičkim pločicama i panoima (azulejo, od arpske reči: az-zulay, koja u prevodu znači: mali kamen). Razvoj postupka ukrašavanja i umetnosti od fajansa do savremene proizvodnje prikazan je u Nacionalnom muzeju Azulezus, u Lisabonu. Tamo su izložene keramičke pločice s početka 19. veka, postavljene na fasadama brojnih privatnih kuća.

Do pojave fajansa u Portugaliji, predmeti od ovog materijala korišćeni su u mnogim drugim krajevima Evrope - ali su baš u toj zemlji primenjeni kao elemenat dekoracije za spoljašnje oblaganje. Fajans se razvijao i menjao vekovima i na njemu se vide istočnjački, holandski i španski uticaji. Tipične portugalske crte dobio je u 16. veku. Od tada se koristi veoma često tako da gotovo nije moguće naći zgradu na kojoj nije vidan bar neki detalj od keramičkih pločica. Na panoima su prikazani motivi iz istorije i crkvenog i svakodnevnog života.

Najviše objekata gde su, u potpunosti ili delom, prednje fasade obrađene keramičkim pločicama mogu se videti u Lisabonu, u centralnom delu grada i u četvrti Alfama, punoj kuća iz arapske epohe Srednjeg veka. Razni detalji po fasadama, friz koji je prihvatio stil Art Novo, dekoracije oko prozora i portala… svuda je moguće, prilikom razgledanja Lisabona i manjih gradova videti ovu vrstu dekoracije.

U Keluzu, dominira vrtna arhitektura sa brojnim panoima od fajansa, čime su obloženi potporni zidovi, klupe i ograde. U primorskom gradu Kašaisu, u vrtu muzeja je, nad fontanom sa figurom lava, pano sastavljen od 980 keramičkih ploča, iz 1750. Uticaj islamske arhitekture vidi se na fontani koja se nalazi na putu prema gradiću Sintri.

Nazivi ulica i trgova, brojevi kuća, pa čak i putokazi i namena objekata - u većini slučajeva su na panoima od keramike koji i manje značajnim građevinama daju lepotu. Na zidovima crkava i manastira, na društvenim i stambenim objektima sreću se motivi iz verskog života, isto kao i na fasadi opštine u Kašaisu sa panoima na kojima su figure svetog Pavla i svetog Petra.

Sačuvani su i veliki panoi fajansove keramike koji danas pokazuju kako je Lisabon izgledao pre velikog zemljotresa 1755. Enterijeri dvoraca prikazuju na isti način dvorski život, a enterijeri kafanica u Alfami, u kojima se sluša fado muzika, dekorisani su panoima sa prizorima iz svakodnevnog života grada.

Danas se kod savremenih objekata često koriste keramičke pločice kao deo tradicije fasadne arhitekture. Korišćenje fajansa u izgradnji savremenih objekata govori o tome da se građevinari i arhitekte Portugalije ne odriču lepe tradicije korišćenja ovog materijala u oplemenjivanju životne sredine današnjeg čoveka.

Arh. Branislava Rogić