TEMA BROJA

Pripremila: Gordana Tomljenović

ENCIKLOPEDIJE
KANADSKA ENCIKLOPEDIJA

Prva sveobuhvatna Kanadska enciklopedija koja je objavljena nakon pedesetih godina prošlog veka - posle Grolijeove Enciklopedije Kanadiane, iz 1958. godine, zasnovane na jednom Makmilanovom izdanju iz tridesetih godina - najuspešnije je neknjiževno izdanje u kanadskoj istoriji. Za Kanadsku enciklopediju, koju je 1985. godine priredio uređivački tim na čelu sa Džejmsom Maršom, može se reći da je prvi sveobuhvatan, objektivan i tačan enciklopedijski izvor informacija o Kanadi - dosad najkompleksiniji i najdetaljniji portret nacije i, po mnogim mišljenjima, dosad najsveobuhvatniji vizuelni portret te zemlje. Štaviše, dvojezična The Canadian Encyclopedia/L'Encyclopedie Canadienne je, verovatno, i jedno od širokoj publici najdostupnijih enciklopedijskih izdanja na svetu, budući da se od 2001. godine besplatno može naći na Internetu, on-line. Vodeći kanadski istoričar Viv Nel (Viv Nelles) ovu enciklopediju nazvao je “spomenikom integrativnoj moći kulture, legendi o trošnoj zemlji, ograničenjima pojedinca i iščezavanju valjane prošlosti”, uz ocenu da je Džejms Marš “hrabro stao uz jednu razumno nenarušenu sliku svoje kulture”. A Marš je, pak, sa svoje strane, u tekstu pod naslovom “Istorija Kanadske enciklopedije” iscrpno opisao petogodišnji rad na stvaranju tog kapitalnog dela i zaključio da je ona “enciklopedija koja ne liči na druge”, “hrabra tvrdnja o Kanadi”, “možda najbliža tačka do koje se stiglo u pokušaju punog izražavanja neuhvatljivog kanadskog identiteta”.

izdavač Džejms Marš

Prema memoarima Mela Hartiga, osnivača i vlasnika kompanije “Hurtig Publishers” iz Edmontona, koja je objavila Enciklopediju, ideja o njenom nastanku začeta je u jednoj školskoj bilioteci, gde se Hartig zatekao nad pomenutom Grolijeovom enciklopedijom o Kanadi, obeshrabren njenom zastarelošću i načinom na koji je prikazivala zemlju. Od te 1975. pa na dalje, Hartig razvija planove i brojne kontakte, između ostalih i sa Kanadskim savetom za umetnost, ne bi li pribavio potrebna sredstva za ostvarenje svoje ideje. Do saradnje, međutim, dolazi tek sa vladom pokrajine Alberta (čiji je Edmonton glavni grad), koja je finasijski pomogla projekt i svakoj školi i biblioteci u zemlji kasnije obezbedila besplatan primerak prvog štampanog izdanja enciklopedije.

Hartig još dve godine provodi u prikupljanju sredstava i traženju glavnog urednika, čak i uz pomoć oglasa u “Globe and Mail”, koji sam Džejms Marš nije video ali na koji su mu skrenuli pažnju prijatelji. “Kandidat mora imati široko opšte znanje i veliko iskustvo u obradi kanadskih tema, kao i odlične akademske i druge veze širom Kanade”, pisalo je u oglasu koji je nudio “životnu priliku” za “najboljeg čoveka”. Iako tek nadomak srednjih godina, pisac i izdavač Džejms Marš je imao veliko iskustvo u obradi kanadskih istorijskih i socijalnih tema, ali je Hartov poziv kod njega izazvao dozu nesigurnosti jer je o pisanju enciklopedija imao maglovitu predstavu (o pisanju enciklopedija se i inače malo pisalo). Ipak, čitajući priče o velikom leksikografu Džejmsu Mareju i nastanku oksfordskog Engleskog rečnika, Marš je dobio potrebno tlo pod nogama da se pripremi za prvi razgovor sa Hartigom. Maja 1980, čuveni izdavač iz Edmontona ga poziva da kao glavni urednik enciklopedije krenu u veliku avanturu. Marš već u junu iz Toronta sa porodicom dolazi u prestonicu Alberte.

Usledilo je pet godina predanog rada koji nije podrazumevao samo pisanje i obradu ogromnog enciklopedijskog materijala, već i stalno traganje za najboljim urednicima i znalcima pojedinih tema, “borbu” sa generalnim direktorom projekta oko finansijskih pitanja, bitke sa političarima koji su pokušavali da “oboje” enciklopediju, diplomatiju sa pojedincima ili grupama koje su zahtevale da “uđu” u veliku enciklopedijsku priču o Kanadi, i, naravno, tehničke poslove prvih godina rada - bez kompjutera….

Proveriti pa popraviti

Marš je, na samom početku, za stalni rad angažovao oko 40 ljudi, uz još 400 konsultanata i nekoliko hiljada saradnika. U “Istoriji Kanadske enciklopedije”, on piše da je prvih meseci doživeo gotovo pobunu saradnika jer je tražio da se prva, ona Grolijeova Kanadska enciklopedija, analizira do detalja. Bio je to mukotrpan posao koji se nekima činio besmislenim, ali Marš je duboko verovao da je najbolji način za gradnju enciklopedije da se postojeća analizira, pa onda “popravlja”. Pristup se, međutim, pokazao vrlo dragocenim - svaka enciklopedija je intelektualni odraz svojih kreatora. Iz poređenja svetonazora autora Grolijeovog izdanja i načina na koji su Marš i njegov tim posmatrali Kanadu i svet, lagano je počela da izranja jedna nova enciklopedijska građevina. U nju su, na primer, po prvi put ugrađene biografije živih Kanađana, rođenih pre 1910, a ličnosti su dobijale prostor prema civilizacijsko-kulturnom znajaču njihovog dela, što je nekim umetnicima obezbedilo bolji tretman od predsednika države ili premijera…Ideja “nacionalne enciklopedije” se, pri tom, mnogima činila “preuskom” da bi mogla da privuče čitaoce, ali se Marš čvrsto držao svog cilja da njome pruži informacije o Kanadi koje se nikako ne bi mogle naći u opštim enciklopedijama pisanim u Sjedinjenim Državama ili Velikoj Britaniji.

Krajem 1983. godine prebrođena je i politička kriza enciklopedije, izazavana od strane konzervativnih vladinih ministara koji su Marša optuživali da je socijalista i da novcem poreskih obveznika pravi levičarsku propagandu, tražeći da vide pripremljene članke. Glavni urednik je odbio da im ih da na uvid, te je vlada pristala da materijal “proveri” nezavisni kritičar, kanadski akademik Piter Mikison, koji je, pozitivnim izveštajem, okončao tu neprijatnu epizodu.

Odgovori na svako pismo

U okviru visokih uređivačkih standarda i strogog procesa verifikacije, svaki prilog je bio podvrgnut kritičkom umu najmanje dva nezavisna saradnika koji nisu pripadali grupi tvoraca enciklopedije, a svaki podatak je proveren u timu stalnih istraživača i svaka enciklopedijska jedinica je, pre konačnog unošenja, upućivana na još jednu, finalnu autorizaciju.

Prvo izdanje Maršove Kanadske enciklopedije, objavljeno 1985. godine - u dogovoreno vreme i u okvirima budžeta - bilo je trotomno štampano delo sa više od 10.000 članaka iz pera više od 3.000 autora. Prodato je u 150.000 primeraka, uglavnom već kroz pretplatu. Drugom izdanju, koje je 1988. godine objavio isti izdavač, “Hurtig Publishers”, dodat je i četvrti tom, prodat u takođe izvanrednih 100.000 kompleta. Drugo, znatno prošireno izdanje Enciklopedije bilo je, kako napominje Marš, velika šansa za korigovanje njenog sadržaja, kroz odgovore na pisma čitalaca i reagovanja kritike. Njegova asistentkinja Kerol Vu strpljivo je odgovarala na svako od hiljada pisama i, kad god je to bilo moguće, za odgovor je bio angažovan i autor enciklopedijskog priloga. “Odgovorom na svaki komentar, proverom činjenica i dodavanjem tematskih jedinica, osećao sam da Enciklopedija sve više postaje deo kanadske zajednice”, napisao je Marš u retrospektivi svog enciklopedijskog rada.

Od štampe do on-line

Jedanaest godina kasnije, 1999, pojavilo se treće štampano izdanje enciklopedije. Ali, upravo tokom decenija nastajanja štampanih izdanja nove Kanadske enciklopedije, događala se i informativno-tehnološka revolucija, preokret u načinu na koji se informacije čuvaju, pronalaze i koriste pa se i uređivačka ekipa prilagođavala promenama, ali i dalje posvećena najvišim standardima objektivnosti i uređivačkog integriteta. Više od 5.000 naučnika i drugih stručnih saradnika iz svih naučnih disciplina, i iz svih delova Kanade, nesebično su nastavili da daju svoj doprinos novim izdanjima - na CD-ROM, što je 2001. godine, zahvaljujući kanadskoj “Historica Foundation”, kulminiralo verzijom do stupnom preko Interneta (www. thecanadianencyclopedia. com).

Pokrenuto takođe u Edmontonu (Alberta), on-line izdanje “Kanadijane” i danas je, neopterećeno Internet oglasima, potpuno dostupno svim Kanađanima i svetu. Pri tom, ne samo što je sad jedino sredstvo njene distribucije, Internet je i osnovno sredstvo za rad na njoj, njenom svakodnevnom ažuriranju kroz e-mail kontakte sa hiljadama saradnika, dok uži uređivački tim, i dalje vođen Džejmsom Maršom, nastavlja da nadgleda i čuva integritet Kanadske enciklopedije.

Gordana Tomljenović