ELEKTRONIKA

Pripremio: Vladimir Milojević

Pioniri televizije

Berd sa svojom tv kamerom

Do bitnog otkrića za ostvarenje ideje prenosa slike na daljinu došlo je slučajno 1873. godine, kada je telegrafski operater Žosef Mej, iz zapadne Irske, primetio da otpornici koji imaju selenijum menjaju otpornost prilikom izlaganja jakoj svetlosti Sunca. Usledio je zaključak da je korišćenjem selenijuma i njegovih fotoelektričnih osobina u elektronskim kolima moguće pretvaranje svetlosnih talasa u odgovarajuće električne impulse.

Elizabeth _ Cowell (1936)

Već 1881. godine, Šelford Bidvel je u Engleskoj demonstrirao mogući princip prenosa slike. Predajni uređaj je u zatvorenoj kutiji posedovao fotoosetljivu selensku ćeliju. Polugom koja se nalazila na spoljnom delu uređaja, ćelija je mogla da se pomera i u intervalima izlaže spoljnoj svetlosti. Električni signal „ oblikovan “ u predajnom uređaju, žičanim vezama je stizao do prijemnog uređaja u kome se odigravao suprotan proces : električna informacija se pretvarala u izvornu, svetlosnu. Bidvel je ukazao na važnost istovremenog kretanja poluga koje su „ otvarale “ predajnu, odnosno prijemnu selensku ćeliju. Ovaj uređaj nije imao nikakvu praktičnu primenu jer se njime mogla dobiti samo informacija o prisustvu svetlosti na prijemnoj strani, i eventualno njenom intenzitetu. Sam Bidvel je 1908. godine u časopisu „ Priroda “ izneo pretpostavku da je za kvalitetan prikaz prenešene slike potrebno najmanje 90000 selenskih fotoćelija na predajnoj i isto toliko fotoelemenata na prijemnoj strani. Svaki predajni element bi odgovarajućim žičanim vezama bio povezan sa odgovarajućim prijemnim. Slika bi se na prijemnoj strani mozaično „ delila “, dok bi se na prijemnoj verno rekonstruisala njena primarna struktura. Do praktične realizacije ovakvog sistema nije došlo.

Na osnovu osvetljenosti polja

Ruski TV iz 1934. Pionir

Princip prenosa slike iz delova je predstavljao osnovu primenjenu pri stvaranju elektronske televizije. Ideju da se prilikom prenosa pokretnih slika iskoristi nesavršenost ljudskog oka izneo je Džordž R. Keri, u Bostonu 1875. godine. Od pokušaja usavršavanja uređaja za prenos slike sa selenskim ćelijama, neophodno je pomenuti i uređaj za skeniranje pomoću rotirajućeg diska Pola Nipkova, 1884. godine, koji nije dao značajnije rezultate.

1938-TK1-Ruski TV po RCA licenci

Škotlanđanin Arčibald Kambel - Svinton je pratio stručne radove Šelforda Bidvela. Bio mu je poznat princip rada katodne cevi koju je 1897. godine patentirao i prilagodio za komercijalnu upotrebu Nemac Karl Ferdinand Braun. Katodna cev je bila namenjena za upotrebu u elektronskim osciloskopima, da bi na njenom ekranu mogli da se prate talasni oblici signala naizmenične struje.

Kambel - Svinton je pretpostavio da je, umesto 90.000 zasebnih selenskih fotoosetljivih ćelija, koje je Bidvel pominjao u analizi, u predajnom televizijskom uređaju moguće koristiti modifikovanu Braunovu katodnu cev. Na ekran cevi su padali svetlosni zraci a onda su posebni elektronski prekidači velikom brzinom „ palili “ i „ gasili “ odgovarajuća minijaturna polja na ekranu cevi i kroz samo jednu žičanu vezu slali do prijemnog uređaja podatke o akumuliranoj osvetljenosti tih polja između dva „ okidanja “. Na prijemnoj strani, po istom principu i istom brzinom, uključivana su odgovarajuća polja na ekranu katode, čiji je osvetljaj bio jednak luminiscenciji identične pozicije na ekranu predajne katodne cevi.

Najzad prava tv cev

U isto vreme kada je Kambel - Svinton objavljivao svoje analize, profesor Boris Rosing, iz Petrograda, radio je na usavršavanju svoje televizijske aparature. Ona se sastojala od složene predajne aparature koju je činio sistema fotoćelija „ skeniranih “ mehaničkim sistemom sa prozorima i ogledalima, i prijemne, čije je „ srce “ kao u Kambel - Svintonovom konceptu bila modifikovana Braunova katodna cev. Uređaj konstruisan 1907. nije dao zadovoljavajuće rezultate pošto Rosing nije imao na raspolaganju elektronske pojačivače, ali je inspirisao Rosingovog studenta Vladimira Zvorikina da krene sa istraživanjima.

Posle emigracije u Ameriku, 1919. godine, Zvorikin je patentirao prvu predajnu televizijsku cev, a 1923. i svoju prvu televizijsku kameru. Istraživanja je usmerio na usavršavanje predajnih cevi pa je 1929. godine njegova kamera sa novom predajnom cevi koju je nazvao „ ikonoskop “ po kvalitetu prevazišla do tada dominantne mehaničke sisteme sa rotirajućim diskovima i ogledalima.

Era televizije je suštinski započela elektro - mehaničkim sistemom Džona Lodža Berda. Do 1924. godine, nijedan eksperimentalni televizijski sistem nije davao verno prenešenu sliku. Mogle su samo ponekad da se primete izvesne pravilnosti u prikazu na prijemnoj aparaturi, preciznije rečeno : senke u kojima bi maštoviti mogli nešto i da primete. Te godine je Berd završio rad na svom „ tajanstvenom “ sistemu. Već 1925, 25. marta, u Londonu, demonstrirao je svoju aparaturu. Na ekranu prijemnika mogle su da se uoče prepoznatljive siluete. U oktobru iste godine je vršio eksperimente sa lutkom kao objektom. I sam je bio iznenađen kvalitetom slike na prijemniku, a 26. januara 1926. godine usledila je prva javna demonstracija uspešnog televizijskog lanca.

Berdov sistem je usvojen i prihvaćen kao televizijski standard, a 30. septembra 1929. BBC, opremljen Berdovom predajnom aparaturom, počinje eksperimentalni televizijski program. Od marta 1930. godine počelo je emitovanje simultanog tona uz sliku. U isto vreme kreće komercijalna proizvodnja odgovarajućih elektro - mehaničkih prijemnih aparata. Već 1930. godine i u SAD počinju sa radom prve tv stanice.

Prvi sportski prenos

ikonoskop berlin

Prvi potpuno elektronski sistem je demonstriran na Frenklinovom institutu u Filadelfiji, 25. avgusta 1934. Tome je prethodilo višegodišnje usavršavanje elektronskih pojačivača, fotoosetljivih elemenata i odgovarajućih katodnih cevi. Prvo emitovanje potpuno elektronske televizije započelo je u Berlinu, 22. marta 1935. prenosom ceremonije otvaranja Olimpijade, što je prvi sportski televizijski prenos u istoriji. Vršen je sa tri velike kamere koje su posedovale ikonoskop cevi, a rezolucija sistema je bila 180 linija i 25 emitovanih slika u sekundi. Specijalnim telefonskim vezama, signal se slao najpre do Lajpciga, a kasnije i do Nirnberga i Minhena. U Berlinu i Postdamu su postojale prostorije opremljene tv prijemnicima, gde su zainteresovani mogli da prate program. Već 1937. godine, u Nemačkoj počinje redovan program savremenim elektronskim sistemom rezolucije od čak 441 linije, što je gotovo na nivou kvaliteta posleratne crno - bele televizije. Studio u Berlinu je prvi u Evropi imao celodnevni program, a širom zemlje je, neposredno pre Drugog svetskog rada, podeljeno preko 10.000 televizijskih aparata jer su nemačke vlasti shvatile izuzetnu propagandnu moć novog medija.

Kamera sa Olimpijade u Berlinu 1936.

Redovan potpuno elektronski tv program u Engleskoj BBC počinje 2. novembra 1936. iz „ Aleksandrine palate “, dvorca na brdu u okolini Londona. Program je „ bimovan “ preko tv predajnika, difuzno. U početku je emitovano po usavršenom Berdovom poluelektronskom sistemu sa rezolucijom slike od 240 linija i po novom EMI - Markonijevom elektronskom standardu nazvanom „ Sistem A “, od 405 linija i 25 slika u sekundi. Berdov sistem je posle četiri meseca napušten, a „ Sistem A “ je prihvaćen kao crno - beli tv standard. Iste godine je u Lenjingradu krenulo emitovanje programa ruskim sistemom od 240 linija, a sledeće 1937. započele su televizijske emisije iz Moskve. U SAD je kompanija NBC počela redovan program 30. aprila 1939. prenosom otvaranja Njujorškog svetskog sajma. Iz okupiranog Pariza, sa Ajfelovog tornja, Nemci su 7. maja 1943. godine započeli emitovanje tv programa po standardu od 441 linije.

U našoj zemlji, prva demonstracija rada televizije odigrala se na Starom sajmištu, septembra 1938. godine. Tom prilikom je holandska firma „ Filips “ demonstrirala modernu televizijsku opremu. U toku sajamske manifestacije emitovan je program iz za tu priliku postavljenog studija.

Inž. el. Vladimir Milojević