PRIČA SA NASLOVNE STRANE

Nikola Tesla i njegov muzej

Po dolasku u Ameriku 1884. godine, Tesla je živeo u Njujorku, u hotelima na Menhetnu. Za laboratorije i kancelarije iznajmljivao je zajednički ili odvojeni prostor na devet adresa u istom delu grada. Kada prostor hotelskog apartmana nije bio dovoljan za smeštaj stvari i dokumentacije, pedantno ih je pakovao i vodio evidenciju o sadržaju paketa koji su odlagani u skladište. Zahvaljujući Teslinom brižljivom čuvanju, i pored čestih selidbi, sačuvana je zaostavština koja se danas čuva u Muzeju Nikole Tesle.

Nakon smrti njegova imovina je predata Službi za čuvanje imovine stranaca, koja je odredila skladište kompanije Manhattan Storage & Warehouse Co. u Njujorku kao mesto gde će Teslina imovina biti do daljeg smeštena.

Januara 1943. godine, Sava Kosanović, najmladji sin Tesline sestre Marice Kosanović, imenovan je za staratelja nad Teslinom zaostavštinom. Kao član Kraljevske vlade u izbeglištvu, Kosanović je septembra 1941. stigao u SAD i bio je u čestim kontaktima sa Teslom. Od kada je postavljen za staratelja nad Teslinom imovinom, Kosanović je radio na rešavanju administrativnih i finansijskih pitanja u vezi sa zaostavštinom i istovremeno na čuvanju od zaborava imena velikog ujaka.

Po završetku II svetskog rata, 1946. postao je ambasador FNRJ u SAD i Meksiku. Pre napuštanja ambasadorske službe 1950. angažovao je advokata i rešio sve poslove oko zaostavštine koja je preneta iz SAD brodom, koji je u luku u Rijeci uplovio 30. septembra 1951. Potom je zaostavština preneta u Beograd i smeštena u prostorije Elektrotehničkog fakulteta, a sredinom 1952. u današnju zgradu Muzeja.

Muzej Nikole Tesle

Zgrada u kojoj se nalazi Muzej građena je u periodu 1927-28. godina kao porodična vila političara i industrijalca Đorđa Genčića, prema projektu znamenitog arhitekte Dragiše Brašovana.

Teslina zaostavština je otvorena, pregledana i grubo popisana jula 1952. Muzej Nikole Tesle je osnovan 5. decembra 1952. Otvaranjem stalne postavke 20. oktobra 1955. Muzej je otvoren za javnost.

Sava Kosanović je umro 1956. u Beogradu. Šarlota Mužar, njegova dugogodišnja saradnica, je 1957. prenela iz SAD u Beograd urnu sa posmrtnim pepelom Nikole Tesle i, prema želji članova Tesline porodice, predala Muzeju na trajno čuvanje.

Zaostavštinu Nikole Tesle čine arhivska građa, muzealije i bibliotečka građa, koja se čuva, obrađuje i izučava u tri odgovarajuća odeljenja u Muzeju: Arhivi, Zbirnom fondu i Biblioteci.

Arhiva Muzeja

Prema vrsti građe koja se čuva u Muzeju, najzastupljenija je arhivska građa (preko 95 % ukupnog fonda). Arhivska građa iz zaostavštine Nikole Tesle obuhvata period od 1882. do 1943, a sastoji se od 156.000 listova. Klasifikovana je u sedam grupa i hronološki i tematski u celini prati njegov život i rad:

1. Lična dokumenta – krštenica, školska svedočanstva, pasoš, sertifikat o američkom državljanstvu, dokumenta u vezi sa smrću Nikole Tesle, Tesline biografije i autobiografije, enciklopedijske odrednice, intervjui, počasne diplome i diplome o odlikovanjima.
2. Pravni poslovi i finansije – dokumenta o osnivanju, finansijskom poslovanju i delatnosti Teslinih kompanija, spisi i ugovori o korišćenju i zaštiti njegovih patenata.
3. Prepiska – sadrži prepisku sa oko 11.500 korespondenata (kompanija, institucija i pojedinaca)
4. Delatnost - sadrži 21 podgrupu: Teslini patenti; Tehnika jake struje; Visokofrekventna tehnika; Mašinstvo – opšta mašinska tehnika; Turbo mašine i termodinamika; Avijacija i vazduhoplovi; Telemehanika; Varničari i oscilatori; Razni materijali i postupci sa njima; Astronomija; Osvetljenje; Čeona svetlost za lokomotive; Gromobrani; Vodoskok; Primenjena fizika – optika i optički instrumenti, kinematografija; Mehanički oscilator; Matematika, fizika, primenjena hemija; Kalemovi, kondenzatori itd.; Članci; Razno;
5. Tehnički planovi i crteži
6. Fotomaterijal - fotografije, foto-ploče i slajdovi
7. Varia

Enterijer Tesline laboratorije uredjene sa nekoliko Teslinih izuma

Potreba zaštite arhivske gradje i rastuća potreba za brzom i efikasnom komunikacijom sa korisnicima uticali su na opredeljenje da se pristupi strateškom poslu arhivističkog sređivanja, mikrofilmovanja i digitalizacije.

Na osnovu preporuke dobijene od Međunarodnog savetodavnog komiteta, generalni direktor Uneska, Koićiro Macuura doneo je 16. oktobra 2003. odluku o upisu arhivske građe iz Tesline zaostavštine, koja je nominovana pod nazivom Arhiva Nikole Tesle, u registar Uneska “Pamćenje sveta” pokrenut 1992.

Uključenje ovog dokumentarnog nasleđa u registar Uneska odražava njegovu izuzetnu vrednost i zahteva da se ono zaštiti za dobrobit čitavog čovečanstva.

Zbirni fond Muzeja

Zbirni fond čini oko 1.200 predmeta raspoređenih u deset zbirki. Najveći broj predmeta potiče iz zaostavštine Nikole Tesle. Prema poreklu, zaostavštinu Nikole Tesle čine predmeti koje je Tesla lično ili u ime svoje kompanije kupio kao gotov prozvod, naručio ili dobio kao počast ili poklon. Ostali predmeti su nakon osnivanja izrađeni za potrebe Muzeja ili su tokom godina dobijeni na poklon od pojedinaca i institucija. Zbirni fond Muzeja čine deset zbirki:

1. Zbirka predmeta iz oblasti elektrotehnike - električne mašine i aparati, električni merni instrumenti, izolatori, medicinski instrumenti. Godine 1895. izgorela je Teslina laboratorija u ulici Južna peta avenija 33-35, u kojoj je radio od aprila 1887. U požaru su zauvek nestali aparatura, uređaji, beleške, skice i dokumentacija. To je sigurno razlog zašto u zbirkama tehničkih predmeta nema uređaja koji su izrađeni u njegovim laboratorijama do ovog događaja, a odnose se na rad u oblasti energetike i početke rada u radiotehnici i oblasti struja visokih frekvencija.
2. Zbirka predmeta iz oblasti mašinstva - mašine, uređaji i sprave za merenje brzine, dužine, temperature, merni alati, pribor za tehničko crtanje.
   Medju sačuvanim tehničkim predmetima iz zaostavštine, po značaju Teslinog naučnog doprinosa izdvaja se pet predmeta: odsečak kabla sa Nijagare, instrument za lečenje strujama visokih frekvencija, eliminator statičkog elektriciteta, Teslina pumpa i brzinomer.
3. Zbirka predmeta iz oblasti hemijske tehnologije – uzorci metala, posude za topljenje metala, uzorci hemijskih supstanci
4. Zbirka sitnih tehničkih predmeta – raznorodni predmeti, među kojima se kao celina izdvajaju štamparski klišei
5. Zbirka ličnih predmeta Nikole Tesle od tekstila i kože -Teslini odevni predmeti i modni detalji, kao i etnografski predmeti
6. Zbirka realija - pribor za pisanje i rad, pribor za ličnu higijenu, memorijalni predmeti, satovi, značke, pečati, oprema za rad, razni pribor, pokućstvo, kovčezi, ambalaža i predmeti koje je dobio na poklon od poznatih ili nepoznatih darodavaca i prijatelja
7. Zbirka odlikovanja iz zaostavštine Nikole Tesle - ordenje, medalje, akademski znak o počasnom zvanju, kao i diplome o odlikovanju.
8. Zbirka memorijalnih predmeta - Teslina posmrtna maska, posmrtni otisak Tesline desne ruke i urna sa Teslinim posmrtnim pepelom.
9. Zbirka likovne i primenjene umetnosti iz zaostavštine Nikole Tesle - slike u tehnici ulja na platnu, crteži tušem i olovkom, radovi u tehnici akvarela i tempere, kao i reljefi u metalu i sedefu.
10. Zbirka likovne i primenjene umetnosti Muzeja Nikole Tesle - slike u tehnici ulja na platnu, skulpture, plakete, kovani novac.

Biblioteka Muzeja

Biblioteka je organizovana u dva segmenta: Lični fond Nikole Tesle, koji čini bibliotečka građa iz Tesline zaostavštine, i Fond Muzeja, stvoren tokom godina rada ustanove. Svaki od segmenata sadrži monografske, serijske publikacije i klipinge.

U fondu monografskih publikacija iz zaostavštine nalaze se rečnici i enciklopedije, književna dela, inženjerski priručnici, naučne rasprave, kao i brojni proizvođački katalozi. Među serijskim publikacijama iz zaostavštine, časopisima i novinama, nalazi se širok spektar sadržaja, od referentnih, stručnih, naučno-popularnih, do zabavnih i humorističkih. Izuzetan deo bibliotečkog fonda čine isečci iz štampe koji omogućavaju uvid u društveni i naučni kontekst u kome se odvijao Teslin naučni rad.

Bibliotečki fond sadrži oko 2000 naslova monografskih i više od 500 naslova serijskih publikacija.

Stalna postavka

Stalna postavka Muzeja pripremana je u periodu 1953 – 1955. Autor koncepcije stalne postavke bio je prvi direktor Muzeja prof. Veljko Korać sa izabranim saradnicima kojima je poverio posao izbora tehničkih eksponata za izlaganje i pratećih tekstova uz radne modele.

Arhitektonsko rešenje stalne postavke delo je arh. Slobodana Vasiljevića Macuoke. Izuzetak je prostorija koja je adaptirana 1957. prema rešenju arh. Milana Pališaškog, za smeštaj urne Nikole Tesle. Izložbeni prostor organizovan je u dva segmenta.

Prvi deo stalne postavke prati biografiju Nikole Tesle. U drugom delu predstavljen je razvoj nauke o elektricitetu i magnetizmu do pojave Teslinih otkrića. Izloženi su dokumenta i radni modeli kojima su predstavljena Teslina otkrića koja je ostvario u oblastima elektrotehnike i mašinstva.

U 2005. godini stalnu postavku Muzeja obišlo je 12.800 posetilaca. U godini kada se obeležava 150. godišnjica rođenja Nikole Tesle, za prvih pet meseci Muzej je posetilo oko 9.000 posetilaca.