AERONAUTIKA

Iz istorije vazduhoplovstva

IznenaĐenje IK-3

Kada su 6. aprila 1941. godine, više od četiristotine nemačkih bombardera iznenada napali Beograd, presrela su ih 43 jugoslovenska lovca, čiji su piloti bili spremni da se žrtvuju u odbrani svoga grada. U vazdušnim borbama koje su se tada razvile, nemački lovci iz pratnje bombardera naročito su se okomili na za njih dotad nepoznate jugoslovenske lovce IK-3, koji su se svojom karakterističnom siluetom razlikovali od nemačkih “meseršmita ME-109”

Početkom tridesetih godina prošlog veka, dva mlada jugoslovenska inženjera, Ljuba Ilić i Kosta Sivčev, koji su prethodno završili najvišu aeronautičku školu u Parizu, odlučili su da Komandi vazduhoplovstva ponude već gotov projekat savremenog lovca metalne konstrukcije. Za jugoslovensku vazduhoplovnu industriju, koja se do tada bavila izradom aviona od drveta i platna, realizacija ovako modernog aviona bila je svojevrstan izazov. I tako, početkom aprila 1934. godine, iz hala zemunske fabrike “Ikarus” izguran je sjajan visokokrilac nazvan IK-1, sa motorom “hispano suiza” od 860 KS koji je, posle izvesnih problema sa prototipom, uveden u serijsku proizvodnju. Bio je brži od većine lovaca toga vremena.

Konstruktori se, međutim, nisu zadovoljili ovim uspehom. Još dok je izrađivan prototip IK-1 i rađena serija IK-2, bacili su se na projektovanje novog, još savremenijeg lovca niskookrilca sa uvlačećim stajnim trapom, koji je trebalo da bude u klasi engleskih “harikena” i “spitfajera”, francuskog “morana 406” i nemačkog “meseršmita 109”. Avion IK-3, kako je nazvan novi lovac, trebalo je da bude varijanta između engleske i nemačke koncepcije, a najbliži francuskom “moranu 406” sa kojim je imao isti motor - “hispano suiza” 12Y-29, od 925 KS, ali od koga je bio brži za preko 40 km na čas.

I ovaj poduhvat počeo je u privatnoj režiji. Grupi je 1936. godine prišao inž. Slobodan Zrnić, koji je takođe završio Visoku aeronautičku školu u Parizu i imao velikog iskustva u projektovanju metalnih rešetki od kojih je bio izrađen trup IK-3. Maketa novog aviona ispitana je polovinom 1936. godine u aerotunelu Ajfelovog instituta u Parizu. Dobijeni podaci su mnogo obećavali pa je Komanda vazduhoplovstva odmah odlučila da se izradi prototip.

Izrada novog lovca poverena je beogradskoj fabrici “Rogožarski”, koja je uspela da posao obavi do proleća 1938. godine. Prvi probni letovi, koje je krajem maja izvršio pilot Opitne grupe, kapetan Milan Bjelanović, potvrdili su predviđanja konstruktora u pogledu osnovnih osobina aviona. Pokazalo se da IK-3 leti maksimalnom brzinom od 527 km na čas, što je za datu snagu motora predstavljalo izvrstan rezultat. Pored toga, utvrđene su velika pokretljivost i efikasnost komandi u svim evolucijama i akrobacijama, i to pri svim brzinama. Top “hispano” od 20 mm, smešten u osovini motora, i dva mitraljeza FN kalibra 7,92 mm, koja su gađala kroz polje okretanja elise, takođe su se pokazali vrlo efikasnim prilikom ispitivanja na poligonu. Sve u svemu, napravljen je lovački avion vrhunskih kvaliteta koji je mogao da se ravnopravno nosi sa najboljim avionima iste namene koji su u to vreme postojali u svetu.

Serija od 12 IK-3 naručena je još dok su trajala ispitivanja prototipa. Prvi serijski avion poleteo je 15. decembra 1939. godine, šest IK-3 isporučeni su do aprila 1940. dok su ostali, zbog štrajka radnika Vazduhoplovne industrije i zakasnele isporuke stajnih trapova, predati 51. lovačkoj grupi 6. lovačkog puka na aerodromu u Zemunu tek početkom jula. Druga serija od 25 lovaca, koja je rađena u fabrici “Rogožarski” u trenutku nemačkog napada na Beograd, trebalo je da raspolaže jačim motorom i mnogim poboljšanjima, što je predstavljalo normalan razvoj kod ovako složenih vazduhoplovnih konstrukcija.

Piloti 51. grupe uspeli su da, do aprila 1941, u potpunosti ovladaju novim lovcima. Isprobali su ih i u fiktivnim vazdušnim borbama sa “meseršmitima ME-109E”, koji su se od 1939. godine takođe nalazili u naoružanju lovačkih eskadrila Jugoslovenskog vazduhoplovstva. Upoređenja su pokazala da je IK-3 pokretljiviji od ME-109, koji je bio nešto brži, na osnovu čega je razrađena taktika vazdušne borbe između ova dva lovca. Pošto su u ovim fiktivnim borbama učestvovali i nemački piloti koji su isporučili ME-109, budući neprijatelj je na taj način doznao za prednosti i nedostatke jugoslovenskih lovaca.

IK-3 u letu

Konstruktori lovca IK-3. Sleva nadesno: Slobodan Zrnić, Ljubomir Ilić i Kosta Sivčev

Prilika za stvarnu proveru ukazala se 6. i 7. aprila 1941. Piloti šest IK-3 koji su bili uključeni u borbu za odbranu Beograda, pokazali su, kao i ostali jugoslovenski piloti-lovci, veliku hrabrost i požrtvovanje koristeći manevarske sposobnosti svojih aviona. Ali, nepreglednu masu nemačkih bombardera bilo je nemoguće zaustaviti. Komandir eskadrile IK-3, kapetan Sava Poljanac uspeo je da prvo obori jedan nemački bombarder a onda se, u borbi sa nemačkim “meseršmitima ME-109”, prilepio za rep jednog od njih, uspevši da ga obori nad samim gradom. U daljoj borbi Poljančev avion je oštećen. A kada je krenuo na prinudno sletanje, nad samim aerodromom napao ga je jedan nemački dvomotorni “meseršmit ME-110”, čije su granate oštetile avion i ranile pilota.

IK-3 pred poletanje

Slične vazdušne borbe vodili su i drugi piloti IK-3, oborivši još nekoliko nemačkih bombardera i lovaca. Tada je, leteći u IK-3 nad obalom Dunava iznad Zemuna, poginuo poručnik Dušan Borčić, a teško je povređen Eduard Bamfić, koji je takođe napadnut pri sletanju. Leteći u oštrim zaokretima, on je na maloj visini i sa izvučenim stajnim trapom i flapsovima, uspeo da izbegne prvi napad i spusti se na Bežanijsku kosu. Više sreće imali su piloti Milisav Semiz, Todor Gogić i Dušan Vuičić. Oni su, posle letova u odbrani Beograda, 6. aprila, uspeli da prelete na pomoćno letelište, kod Velikih Radinaca u Sremu, sa koga su još nekoliko dana presretali nemačke avione. Međutim, kada su se nemački tenkovi približili Sremskoj Mitrovici i zapretili da zauzmu letelište, same posade su spalile poslednje primerke ovog uspelog jugoslovenskog lovca koji je ušao u legendu.

Piloti 51. lovačke grupe na Aerodromu Beograd 1940. godine, ispred IK-3

Čedomir Janić