MEDICINA
Ispitivanje disajne funkcije
Dovoljan je samo izdah...
Testovi kojima se ispituje disajna funkcija otkrivaju kako pluća u celini rade, ali mogu i da nas dovedu do tačnog mesta eventualnog poremećaja“, navodi za „Planetu“ pulmolog, profesor dr Predrag Rebić.
 |
Rebic Predrag |
Disanje je sinonim za život, za postojanje. Udah je najubedljiviji znak života. Dugo se može živeti bez hrane, neko vreme i bez vode, ali bez vazduha ni nekoliko minuta. Osnovna uloga pluća – tog fascinantnog organa koji omogućava da dišemo, dakle da živimo, da postojimo – jeste snabdevanje organizma kiseonikom i oslobađanje od ugljendioksida. Mehanizam razmene respiracijskih gasova vrlo je složen pa otud i tako čudesno zanimljiva građa pluća. Profesor dr Predrag Rebić, šef Katedre pulmologije na Medicinskom fakultetu i specijalista u Institutu za plućne bolesti pri Kliničkom centru Srbije, opisuje pluća kao mali organ veličine - jednog ara!
Pluća su, zapravo, kao krvna pena. Neveliki organ, kada bismo izdvojili njegovu čvrstu strukturu, ali pun vazduha i jako naduvan. Vrlo fina struktura pluća izgleda kao razgranato drvo. Dušnik (traheja), koji čini „stablo“ drveta, grana se po dva i više puta, a svaka njegova „grančica“ završava se mnoštvom sićušnih mehurića (alveola) tako da, počevši od ulaza koji ima poprečni presek od samo dva kvadratna santimetra, površina za razmenu gasova doseže oko 100 kvadratnih metara!
Razmena gasova
Razmena gasova se obavlja na čitavoj toj površini. Vazduh koji udišemo mora da dopre do svake, i najsićušnije alveole. To je prva faza razmene gasova u plućima - ventilisanje gasova. Kad dospe u alveole, gas treba da pređe u krv, gde se kiseonik vezuje za gvožđe u hemoglobinu, što se događa tokom faze difuzije gasova. Krv zatim odnosi kiseonik u sve organe. Zbog toga sva krv prolazi kroz pluća.
 |
Snimci pluća |
Već i sama razmena gasova izmedju spoljne sredine i pluća, prema objašnjenju profesora Rebića, mogla bi se opisati kao borba između elastičnosti pluća i elastičnosti grudnog koša. Pluća nastoje da se skupe, a grudni koš sve vreme teži da se raširi. Ove težnje su uravnotežene pri kraju izdaha mirnog disanja. Da bismo udahnuli vazduh, mišićima se borimo protiv jake sile elastičnosti, naizgled nežnih, vazdušastih pluća koja „ne žele“ da se rašire; a kad opustimo mišiće, sistem pluća – grudni koš se vraća nazad. To je, u najkraćem, naše disanje.
Ispitivanje disajne funkcije – merenja i testovi - ima brojne svrhe, pre svega da pokaže kako pluća u celini rade, ali i da nas „dovede“ do tačnog mesta poremećaja. Dijagnostika plućnih bolesti počinje uobičajenim pregledom bolesnika. Može da obuhvati rendgenski snimak i endoskopiju; međutim, bez ispitivanja disajne funkcije, naglašava naš sagovornik, nema kompletne dijagnostike.
Osnovni test disajne funkcije jeste spirometrija (merenje vitalnog kapaciteta pluća) nakon koje se postepeno, u zavisnosti od potreba, uključuju i drugi testovi koji treba bliže da odrede šta se dešava u plućima - ne samo da li postoji poremećaj nego i gde se dogodio i kog je stepena, da li je promenjljiv, da li se terapijskim postupcima može uticati na tu promenu...
Značaj spirometrije
Rezultati testova se potom porede sa nalazima drugih metoda pregleda. Tek tad dobijaju puni smisao jer jedna te ista vrednost u različitim bolestima može da ima različita značenja. Prof. dr Rebić navodi kao primer da ista cifra dobijena spirometrijskim merenjem, za astmatičnog pacijenta može značiti upućivanje na intenzivnu negu, a za pacijenta sa hroničnom opstruktivnom bolešću pluća (najčešćem oboljenju pušača) – otpuštanje iz bolnice.
Postoji zabluda da se slušalicama može obaviti kompletan pregled pluća. Često nije dovoljno ni da se pregled dopuni snimkom pluća. Kod hronične opstruktivne bolesti, ovi pregledi mogu da pokažu normalne nalaze i pored toga što se bolesnici žale na teško disanje - tada samo spirometrija može da otkrije ili potvrdi da postoji suženje disajnih puteva. Ili, obrnuto, ponekad se pri slušanju posumnja na astmu, a spirometrija pokaže normalne nalaze, kada se verovatno radi samo o virusnoj infekcijii. Naš sagovornik ističe da je spirometrija apsolutno neophodna i za postavljanje dijagnoze i za razrešenje dijagnostičkih dilema; dakle onda kad, na primer, treba oceniti da li se sme seći deo pluća, ili da li je rizično uputiti pacijenta na operaciju srca, ili žučne kese koja se nalazi tik uz dijafragmu (za disanje vrlo bitan mišićni organ)...
Filter za mikroemboluse
 Pored razmene respiracijskih gasova, pluća imaju i druge važne funkcije: na primer, da održavaju acido-baznu ravnotežu unutar organizma, odnosno da koriguju acido-bazno stanje. Štaviše, pri obavljanju tog zadatka, pluća reaguju brže od bubrega i drugih organskih mehanizama koji su takođe zaduženi za homeostazu.
Značajna uloga pluća je i u tome da nas štite od mikroembolusa koji se stvaraju u svim delovima našeg tela, služeći kao filter koji sprečava te sićušne trombe da začepe krvne sudove u srcu ili u mozgu. Vene donose krv iz svih delova tela, prvo u desnu polovinu srca a potom u pluća. U plućima se krv zasiti kiseonikom i oslobodi ugljendioksida i tu se, u uskim kapilarima plućnog krvotoka, zadrže sićušni trombi koji putuju iz drugih delova organizma. Rezultat je da u levu polovinu srca (koja krv pumpa u sistemski krvotok) iz pluća dolazi krv bogata kiseonikom bez tromba koji bi mogli da oštete rad mozga, srca ili nekog drugog organa. |
Spirometrijom se mere i protoci kroz disajne puteve. Pacijent treba da udahne punim plućima i da što brže i jače izduva sav vazduh. Taj forsirani manevar inače nije prirodan, ali numerički podaci koje test daje pokazuju da li je protok vazduha očekivan, ili smanjen usled nekog poremećaja – astme, hronične opstruktivne bolesti, tumora... Visoka preciznost ovog merenja pokazuje ne samo da li je uopšte reč o plućnom poremećaju (do gušenja može doći i usled srčanih ili psihičkih smetnji) nego i u kom se delu disajnog puta dogodio.
Dovoljno je, uzgred budi rečeno, da je osoba pušač, i to ne dugog pušačkog staža, pa da se protočnost disajnih puteva smanji jer za oštećenja malih disajnih puteva ne treba više od godinu dana pušenja.
Ukoliko se utvrdi poremaćaj, test se obično ponovi više puta da bi se procenilo kako bolesnik reaguje na terapiju ili da bi se pratio tok bolesti. Često, samo dugotrajnije praćenje dovodi do prave dijagnoze.
Danas postoje i mali jeftini uređaji (pikfloumetri) kojima pacijent može i kod kuće da meri disajne protoke, u toku dogovorenog vremena. Na taj način dobijaju se za dijagnozu još objektivniji podaci. To je sprava koju bi trebalo da koriste skoro svi oboleli od astme.
Inoviranje starih metoda
Ne ometajmo zdrava pluća
Ljudski organizam je savršena „sprava“ koja reguliše sve funkcije, i ne treba ga ometati. Kad je plućima, na primer, potrebno da „poprave“ elastičnost, ona nas nateraju da nevoljno uzdahnemo. Pogrbljenost, odnosno svaki loš položaj tela remeti statiku pluća i vremenom može da dovede do stvarnih plućnih promena. Međutim, mnogo je opasnije udisanje agresivnih materija (pušenje). Zdrav organizam ne treba ometati; ali, kada je reč o obolelim plućima, moramo da pomognemo njihovo disanje – vežbama za jačanje disajnih mišića, medju kojima bitnu ulogu imaju i trbušni mišići.
Za takozvano joga-disanje (pranajama) naučno je dokazano da ima povoljan efekat na astmatičare, upravo zato što jača disajnu muskulaturu i time disanje čini racionalnijim. Veliki procenat kiseonika se, naime, troši na samo disanje, a kad se diše lagano i racionalno, potrošnja kiseonika je znatno manja.
Još nije utvrđeno na osnovu kojih mehanizama joga-disanje deluje na upalne procese u disajnim organima astmatičara, ali je dokazano da ih smiruje.
|
Specijalisti obavljaju još niz testova: merenje otpora strujanju vazduha kroz disajne puteve, pa merenje difuzije – koliko gasa direktno pređe iz alveola u krvne puteve, što pokazuje da li je očuvana membrana izmedju alveola i krvi ili je došlo do njene destrukcije i zadebljanja... ali, to su već testovi koji pokazuju neke specifične detalje i nisu neophodni za osnovna merenja.
Merenja disajne funkcije su, podseća profesor dr Rebić, počela davno - spirometrija još polovinom 19. veka. Pravom malom revolucijom na tom planu moglo bi se smatrati pravljenje odlivka pluća, 1963. godine. Na osnovu odlivka pluća i matematičkih modela disajnih funkcija promenilo se ukupno shvatanje fiziologije pluća. Otkriveno je da u velikim disajnim cevima protok ima brzinu od oko četiri metra u sekundi, da je u njima tok turbulentan a prema periferiji sve više laminaran. Na samoj periferiji pluća praktično nema kretanja vazduha, već samo premeštanja molekula, što obezbeđuje homeostazu gasova, odnosno sprečava da svaki udah menja sastav gasova, jer to bi menjalo acido-bazno stanje organizma i činilo ga nestabilnim.
U to vreme se počelo sa tumačenjima testova na pravi način, i njihovom drugačijom primenom, a potom se u sve „umešala“ i tehnologija koja je omogućila da postane dostupno ono što je ranije teško mereno. Računari su, potom, omogućili još brža merenja, pa se danas primenjuju metode kojima se iz samo jednog udaha mogu dobiti podaci koji su ranije zahtevali mnogo rada. Na primer, male količine gasa su dovoljne da se nekim spektometrima ili bioskrining metodama analiziranja udaha prate dešavanja u plućima, u toku spavanja. Upravo tako se, dodaje profesor dr Rebić, otkriva i takozvani slip apnea sindrom (sleep apnea) - prekidanje disanja u toku sna – od kojeg pati oko dva odsto ljudi.
Verovatno nije daleko trenutak kad će pacijent jednostavno sesti za neki uređaj, nekoliko trenutaka mirno disati, a rezultat će biti obilje dragocenih podataka i to ne samo o stanju njegovih pluća već i o stanju drugih organa i organizma u celini.
Gordana Tomljenović
|
