PRIČA SA NASLOVNE STRANE

Pripremio: Ana Savić

Sve naše "Zveri"

Životinjsko carstvo Srbije bogato je mnogim vrstama, a najbrojniju grupu u domaćoj fauni, među beskičmenjacima doduše, predstavljaju insekti - 20.000 vrsta. Svih ostalih vrsta beskičmenjaka ima blizu 3.000. Među kičmenjacima najbrojnije su ptice, kojih, imajući u vidu broj redovnih, neredovnih i potencijalno prisutnih ima 382 vrste. Po broju zatim slede ribe - 110 vrsta, sisari -96 i vodozemci i gmizavci - 70 vrsta. Stručnjaci, međutim, smatraju da životinje u našoj sredini ne uživaju dovoljno pažnje i brige. Dok u svetu za pojedine vrste postoje i usko specijalizovani naučnici koji su posvećeni isključivo brizi za pojedine endeme, kod nas nema dovoljno stručnjaka koji bi na taj način mogli brinu o životinjama. Poslednjih godina neke retke vrste su sa ovih prostora izčezle zauvek, a borba za neke ugrožene životinje traje. Jedan od pokušaja da se obnovi fauna je i povratak dabrova u naše reke. Ono na šta naročito apeluje većina društava i udruženja za zaštitu životinja u Srbiji su prava životinja. Ističe se humano postupanje prema živom svetu čiji je i čovek deo, i zahteva se zakon o zaštiti životinja.

Davno je prošlo vreme kada je čovek lovio životinje iz egistencijalnih razloga, zbog hrane, kože i drugih potreba. Danas je lov sport i zabava. Zato čoveku mnogi pripisuju epitet najopasnije životinje.

Ako se loše postupa sa životinjama onda će saosećajnost za njihovu patnju otupeti i na taj način će patiti i Ijudski moral u odnosu prema drugim Ijudima, davno je zaključio Kant.

Njegova mudrost , kao i opomene mnogih naučnika izgleda da nisu doprle do svesti Ijudi, kop iz godine u godine istrebe sa planete mnoge vrste. Možda ne u meri kao u pojedinim delovima sveta, ali to se, ipak, dešava i u Srbiji.

PRVE ŽIVOTINJE NA TLU SRBIJE

Klimatski uslovi na našem podneblju pogoduju životinjskim vrstama što automatski podstiče njihov razvoj, pa su kod nas zastupljene različite životinje, od najsitnijih do najkrupnijih. lako Srbija može da se pohvali brojem životinjskikih vrsta i njihovom raznovršnošću, bogata fosilna nalazišta ukazuju da je na našem prostoru u davnoj prošlosti egzistiralo mnogo više vrsta nego danas. Mnoge životinje su izumrle, najverovatnije zbog klimatskih promena, ali neki od razloga ostali su nepoznati i samim naučnicima koji su se bavili ovim pitanjem.

Srbija obiluje fosilonosnim nalazištima i to raznim vrstama, počev od planktona, koji su stari i preko 500 miliona godina, pa do krupnih životinja kakvi su slonovi i medvedi. Podaci o prvim životinjama ukazuju da se fauna na ovim prostorima od tada dosta promenila. Najstariji nađeni fosili su planktoni graoptoli ti (graptos - pisati, a litos - kamen), ostaci koji izgledaju kao slova, crtice na kamenu. Zabeleženi su i fosili arheocijati između Deli Jovana i Gornjaka u istočnoj Srbiji, životinje slične današnjim sunđerima korali ma, kao i razne vrste školjki i puževa", priča za Planetu Gordana Jovanović, kustos paleontolog Prirodnjačkog muzeja u Beogradu, koja se bavi izučavanjem fosilnih ostatak beskičmenjaka iz perioda kenozoika.Postoje, međutim, i vrste koje su živele nekada a egzistiraju i danas.

Zanimljiva je recimo jedna školjka koja danas živi u Jadranskom moru pričvršćena za tlo, a živela |e na teritoriji Beograda i Golupca pre 15 miliona godina. U našoj zemlji je nađeno je i dosta holotipova, originala iz fosilnog sveta. To su primerci koji su prvi put nađeni i opisani sa terena naše zemlje. Tako ima mnogo primeraka koji nose naziv prema našim naučnicima, lokalitetima i zemlji Srbiji, kao što je jedna vrsta gazele preživara koja nosi ime Hypsodontus Serbicus, ili jedan rod koja nosi naziv Beogradica, mali puž koji je nađen u Beogradu i po njemu je nazvan", objašnjava Gordana Jovanović.

Što se tiče krupnih sisara interesantno |e da su u Srbiji nekada živeli surlaši odnosno preci slonova koji su izumrli pre oko 13 milion godina.

Jedna od vrsta su dinoterijumi, vrsta ko|'a je imala razvijene donje kljove, za razliku od današljih slonova. Dinoterijumi si dostizali visinu i do tri metra i hranili su se slično ka i današnji slonovi, jeli su travu. Na prostorima Srbije živeli su i mastodoni, takođe vrsta surlaša koji su imali razvijene i donje i gornje kljove. Ostaci su nađeni u Lazarevcu, kod Trstenika u blizini Mionice, i na još nekoliko mesta u Srbiji. Uglavnom su nađeni njihovi zubi i delovi lobanje i vilice. Zna se da su za vreme ledenog doba živeli i mamuti, koji su dostizali visinu i do četiri metra. Telo im je bilo prekriveno crveno-smeđim krznom. Ove krajeve su nastanjivali i pećinski medvedi, čiji su skeleti pronađeni u brojnim pećinama. Pećinski medvedi su za trećinu bili veći od današnjeg mrkog medveda, imali su prednji deo tela viši, izdignutiji od zadnjeg. U nekim pećinama je pronađeno i po nekoliko hiljada primeraka ove vrste. Oni su živeli za vreme pećinskih Ijudi koji su ih lovili , pa se pretpostvlja da je to razlog njihovog izumiranja. Zanimljivo je i da je mrki medved živeo kada i pećinski, ali je ta vrsta uspela da i preživi do danas", kaže Sanja Pavić, kustos paleontolog u Prirodnjačkom muzeju Beograda, inače stručnjak za sisare kenozoika.

Sagovornica Planete od predaka današnjih životinja sa tla Srbije izdvaja i džinovskog jelena (Megaceron), ili jelena iopatara koji je takođe, izumrla vrsta kod koje je raspon rogova bio i do četiri metra. Naučnici su pronašli i ostatake hipariona, pretka današnjih konja čiji su ostaci nađeni u Grockoj. Ne zna se odakle ostaci tu, sumnja se da je hiperion živeo na našim prostorima, ali to još nije istraženo.

Na tlu današnje Srbije nađeni su ostaci i žirafe i raznih versta gazela i to u blizini Valjeva i Blaca. Može se zaključiti da su na tlu Srbije nekad živele živitinje koje danas žive u Africi i da je klima bila tropska. U badenskim sedimentima na terotoriji Višnjice i Golupca na Dunavu nađeni su ostaci ajkule, konkretno radi se o jednom zubu koji je vrlo prepoznatljiv po svojim narezima. Ajkula je živela na prostoru Beograda pre 15 miliona godina kada je tu bila morska sredina ", kaže Gordana Jovanović.

Ana Savić