ARHEOLOGIJA

Pripremio: Mr Mirko Peković

Bronzani alasi

Arheološko nalazište Kalakača nalazi se neposredno uz most na desnoj obali Dunava, na oko 4 km severoistočno od sela Beška u Sremu. Kalakača je naziv široke padine desne obale Dunava, koja se sastoji od nekoliko nižih i viših lesnih terasa razdvojenih surducima i klizištima terena

Ostaci jednoslojnog praistorijskog naselja sa kraja kasnog bronzanog, i kako se smatra, početka starijeg gvozdenog doba, nalaze se, čini se, na najvišem delu Kalakače, na nadmorskoj visini od oko 140 m, i oko 60 m iznad srednjeg nivoa površine Dunava. Plato na kome je podignuto praistorijsko nasel-je je nepravilnog, trougaonog oblika dimenzija 210 m (istočna strana) 160 m (jugozapadna strana) i 110 m (severoistočna strana).

Zapadna polovina naselja, danas se nalazi pod autoputem Beograd - Novi Sad, a istočna polovina, koja je zaštićena zakonom, opet je ugrožena proširenjem autoputa i podizanjem još jednog mosta na Du-navu, što je bio i razlog preduzimanju ovih zaštitnih iskopavanja.

Nalazište je evidentirano 1971. godine prilikom rekognosciranja trase budućeg autoputa Novi Sad - Beograd, a u periodu od 1971. - 1974. godine sistematski je, u 6 arheoloških kampanja, istraženo 4.800 m2 površine (Medović R, 1971, 27-29; isti, 1972, 34-35; isti, 1973, 33-35; isti, 1974, 52-54; isti, 1988.).

U toku prve kampanje novih zaštitnih istraživanja nalazišta Kalakača, koja je izvedena u periodu od 09.11 do 06.12.2003. godine, arheološki radovi su bili usmereni na iskopavanje ostataka južnog, odnosno jugoistočnog dela praistorijskog naselja. Ovaj deo terena predstavljao je najvećim delom veoma uzan pojas širine 8-12 m neistraženog prostora između zemljane škarpe puta i zapadnog oboda prosečenog dela zemljanog puta. Na ovom prostoru otvoreno je 7 blokova dimenzija 8x8m, postavljenih u pravcu sever - jug, sa kontrolnim profilima između pojedinih blokova širine 0,50 m. Uzan, jugoistočni deo lokaliteta, u širini blokova, tek posle 50 m ka severu se znatno širi, tako da je bilo moguće uz blok 7 ka istoku otvoriti novi blok 8 istih dimenzija. Ukupno je istražena površina od 512 m2

Na istraženom delu lokaliteta (Sektor I), zapadna polovina blokova u nizu delom je bila postavljena na starim iskopima (istraživanja 1971-1974), gde su jasno uočeni obrisi starih sondi, što nije bilo moguće ranije utvrditi, jer u dokumentaciji prethodnih iskopavanja nije bilo situacije preklapanja autoputa sa površinom iskopa na zapadnom delu nalazišta. Stoga je izrađena nova geodetska podloga sa svim istraženim površinama u ovogodišnjoj kampanji, izvršeno je preklapanje te je precizno određen odnos starog i novog iskopa.

Na najvećem delu Sektora I tanak kulturni sloj, debljine do 0,20 m, sačuvao se u donjim delovima humusnog sloja i neposredno ispod njega samo u pojedinim zonama iskopavanja. Očekivanih ukopanih objekata nije bilo u većem broju. Ostavljena su in situ (na relativnoj dubini od 0,80 i 1,00 m) dva veća ukopa sa velikom količinom praistorijske keramike. Jedini ukopani objekat u ovogodišnjoj kampanji i prvi te vrste na Kalakači, čini veliki zemljani ukop istražen većim delom u istočnom delu bloka 5. Sačuvane dimenzije ukopa (zapadna strana u dužini od 7,50 m, i južna strana do 3,20 m) ukazuje na ostatke veće poluzemunice. Njen istočni deo, dubine do 0,80 m, oštećen je nepravilnim zapadnim usekom uz zemljani put duž velikog surduka na istoku lokaliteta, a na severnoj strani savremnim ukopom, koji je pretvoren u deponiju smeća. Severna strana poluzemunice, u donjim slojevima iznad podnice od nabijenog žutog lesa, čini se da zalazi ispod savremnog ukopa, zajedno sajednim delom premaza poda od bele kaolinske gline ili nepečenog lepa. Poluzemunicu popunjavaju čine veći grumenovi lesne zemlje, prošarane sa dosta proslojaka pepela, i tamnomrkom zemljom. Tu je otkrivena velika količina pretežno grube keramike Kalakača tipa bosutske grupe od gornje površine do dna iskopa, uz više životinjskih kostiju i velike količne profilisanog zapečenog lepa. Pretežno se radi o delovima većih grubih, koničnih lonaca sa zaravnjenim obodom, plastičnom trakom ispod oboda i malim jezičastim ispustima na ramenu, kao idelovima većih pitosa, sa zidovima i do 1,2 cm. debljine, a svega je neko liko ulomaka (delovi koničnih zdela sa koso fasetiranim obodom, delovi raz grnutog oboda finoglačanih manjih amfora i dr.) crnoglačane keramike sa odlikama ranog Halštata (vreme od oko 1100 do 900 g. pre n.e.) U sev ernom delu zemunice otkriveni su i delovi neke ognjišne, najverovantije kružne konstrukcije, sa samo naglašenim spoljnim ivicama, a poje dini delovi lepa ukazuju i na neku kalotastu konsturkciju (uz deo otvorenog kružnog ognjišta). Pored keramike i lepa u poluzemunici su nađena i koštana šila, mala perla od pečene zemlje, delovi sečenog paroška jelenjeg roga i dr.

Uz zapadnu i južnu ivicu poluzemunice, od gornje ivice iskopa do delova poda sa dva deblja sloja zemljanog premaza nalazi se, takođe, koso prema dnu iskopa, debeo sloj premaza od beličaste, nepečene zemlje, ispucao kao i premaz na dnu objekta.

Ovogodišnja istraživanja su potvrdila već jasnu sliku o relativno velikom jednoslojnom praistorijskom naselju, podignutom na prelazu bronzanog u gvozdeno doba (oko 1100/1000 - 800 g pre. n.e). Treba napomenuti i to da su samo u južnom delu Sektora I otkriveni sporadični nalazi enelitske keramike (kostolačka kultura), van arheološkog konteksta kao što je to bio slučaj i u starijim iskopavanja u jugozapadnom delu Kalakače. Moguće je da se radi o nanetom materijalu, jer su zapadno od Kalakače, u njivama, konstatovani ostaci eneolitskog naselja.

U iskopavanjima koja će biti nastavljena u periodu maj - jul 2004. godine planirano je da se detaljno istraži poluzemunica u istočnom delu bloka 5, dva velika ukopa sa brojnim nalazima u bloku 8, kao i preostali deo platoa na kome je podignuto praistorijsko naselje

Mr Mirko Peković