AREHEOLOGIJA

Priredio: Petar Odoba�i�

Srebro iz naselja �idovar
Tajna duga vi�e milenijuma

�idovar kod sela Ore�ac, na sredokra�i izme�u Vr�ca i Bele crkve, na isto�nom obodu Deliblatske pe��are, jedan je od najzna�ajnijih lokaliteta u srpskom delu Podunavlja. Nalazi se oko 1 km jugozapadno od sela, na visokom lesnom platou iznad doline reke Kara� kojom danas prolazi kanal Dunav-Tisa-Dunav.

Svojim izuzetnim polo�ajem, �idovar je veoma rano privukao pa�nju istra�iva�a. Prvi put spominje na jednoj topografskoj karti izra�enoj za princa Eugena Savojskog, iz 1716 / 1717. godine.Na njega skre�e pa�nju i ma�arski areheolog F. Romer, na kongresu arheologa u Budimpe�ti 1871.godine. F.Mileker, kustos muzeja u Vr�cu, za keramiku sa �idovara, kao bliske analogije,naveo je odgovaraju�e nalaze iz bronzanog doba Vatina. Pribli�nou isto vreme, 1905.godine, detaljan opis �idovara, sa skicama lokaliteta i crte�ima popre�nih preseka istok-zapad i sever-jug,daje G.Tegla�.

�idovarski plato se uzdi�e oko 40 m iznad doline, nepravilnog je, pribli�no elipsoidnog oblika i povr�ine od oko pola hektara. Naju�noj i isto�noj strani veoma se strmo spu�ta ka dolini i pristupa�an je sa zapadne i severne strane, na kojoj se nalazi prostrana terasa. Ona je ni�a 8-10 m i u njenom severozapadnom delu se nalazi neka vrsta prilazne rampe, sa �vratima� koja vode na plato.

�idovar je prvi put nastanjen krajem bronzanog doba, mada nije isklju�eno daje, kao pribe�i�te, naseljavan i ranije. Najstarije naselje u �idovaru osnovali su pripadnici vatinske kulture koji su, krajem ranog i po�etkom razvijenog bronzanog doba, od 1800. do 1500. godine pre n.e. suvereno gospodarili nepreglednim pa�njacima, �umama i ritovima pored Dunava, Save, Tise, Tami�a i Kara�a.
Na osnovu nekoliko bogato ukra�enih posuda i velikog broja fragmenata, Zidovar se svrstava i u zna�ajno nalazi�te hal�tata - starijeg gvozdenog doba. Pored toga, izdvojen je i sloj sa nalazima crnogla�ane keramike i veoma zna�ajno nalazi�te Basarabi kulture, iz vremena srednjeg hal�tata (850-550. godine p.n.e.).

Najmla�e �idovarsko naselje je osnovano u I v.p.n.e, nakon povla�enja Kelta iz �umadije, gde su 84. g.p.n.e. pretrpeli poraz od Kornelija Scipiona Azijagena i bili primorani da se prebace na levu obalu Dunava. Sredinom I v.p.n.e. dolazi do da�ke invazije pod �uvenim kraljem Boirebistom. Stanovnici su bili prinu�eni da prihvate agresivnu da�ku kulturu i sa njom ostvare posebnu kulturnu simbiozu �to se najbolje zapa�a u pokretnom arheolo�kom materijalu, kao �to su fragmenti grubih posuda, lonaca, �olja, kr�aga, zdela...

I pored toga �to veliki deo otkrivenih predmeta �ine perle i privesci od iskucanog srebrnog lima, te�ki svega nekoliko grama, celokupan nalaz te�i punih 2480 gr, �to ga svrstava u dosad najve�i nalaz ove vrste u na�oj zemlji. Treba naglasiti da je, do trenutka pronala�enja �idovarskog blaga, najve�e otkri�e u nas predstavljala ostava srebrnih predmeta iz Kovina, otkrivena 1956. godine, koja je te�ila 1317 gr. �idovarsku ostavu sa�injavaju : toaletni pribor, toaletne kutije, prstenje, privesci, perle, cev�ice - sprovodnici, alke, lanci i fibule (sve od srebra), �ilibarske perle i dva perforirana o�njaka medveda.

Potonje naselje na �idovaru traje najverovatnije do po�etka druge polovine I veka na�e ere kada ga uni�tavaju rimske legije. Nakon ovog osvajanja naselje nije obnavljano.
Ciij najnovijih istra�ivanja je da se, uz primenu savremenih metoda, dobije jasna i precizna slika ovog lokaliteta, �to bi doprinelo obja�njavanju etnokulturnih odnosa tokom II i I milenijuma pre nove ere u ovom delu Podunavlja.

Tokom avgusta-septembra 2001. godine arheolo�ka iskopavanja su dala niz zanimljivih nalaza. Osniva�i naselja ostavili su prepoznatljive tragove u ostacima nadzemnih pravougaonih koliba, hlebnih pe�i i finoj sivoj keramici izra�ivanoj na grn�arskom kolu. Ipak, najzna�ajniji je nalaz srebrnih predmeta..
Ovaj nalaz odlikuju raznovrsnost predmeta, izuzetna izrada i visok estetski kriterijum majstora koji su ih izra�ivali. Raznolikost se prepoznaje ne samo u velikom broju razli�itih predmeta i ma�tovitosti stilizacije kojom su modelovani i ukra�avani, ve� i u postojanju raznih tehnika izrade, zahvaljuju�i kojima su i dobili rasko�an izgled. To su tehnike presovanja tankog srebrnog lima u kalupima, kao i tehnike filigrana i granulacije. Sve tri tehnike predstavljaju paleobalkansku kultumu zaostav�tinu nastalu na temeljima helenske civilizacije.
Dragocenosti su mogle dospeti na �idovarski plato u vremenu izme�u 84. i 50. godine pre n.e, odnosno u periodu formiranja najstarijeg latenskog naselja na ovom mestu. Nema sumnje da ve�ina predmeta pripada ne�to starijem vremenu i da su mogli biti u posedu raznih vlasnika, �uvani kao izuzetne dragocenosti. Nabavljeni trgovinom ili plja�kom, doneti su na ovaj prostor, gde su krasili vlasnike sve do trenutka kada su ukopani. Vreme ukopavanja tako�e je mogu�e rekonstruisati na osnovu pomenutih arheolo�kih metoda i povezuje se sa najezdom Boirebistinih hordi sa istoka.

Nije mogu�e utvrditi ta�an nivo sa kog je izvr�eno ukopavanje ovih dragocenosti. lako je detaljno pra�ena struktura otkopnih slojeva, ukop pre�nika 25 cm mogao se uo�iti tek ne�to iznad mesta na kom je otkriven najve�i broj predmeta i to na relativnoj dubini od 0,9 m. Tkanina u kojoj se nalazio nakit najverovatnije je u jednom trenutku probijena, na �ta ukazuje izvestan broj predmeta-nakita rasutih po sloju. Medju njima treba izdvojiti fibule, tzv. tipa �Jarak�, kojih je do sada na prostoru srpskog Podunavlja prona�eno sedamnaest (10 na �idovaru, 2 u Jarku, 2 u Kovinu, 2 na Karaburmi i 1 u Novim Banovcima), za koje treba re�i da su proizvod keltske stilizacije.
Sadr�aj �idovarske riznice posebno oboga�uju predmeti izra�eni od �ilibara.To su primerci koji nemaju posebno izra�enu figuralnost, ve� je uglavnom re� o perlama jednostavnih oblika.

Specifi�nost otkri�a le�i u �injenici da je broj lokaliteta sa ovako skupocenim nalazima izuzetno ograni�en, �to su�ava izbor analogija, kao polaznih osnova za potpunija obja�njenja.

Petar Odoba�i�